Przypisy

bajory — dziś popr. forma: bajora. [przypis edytorski]

bajowy — wykonany z bai, miękkiej tkaniny bawełnianej. [przypis edytorski]

bajrak — las na terenie pociętym wąwozami. [przypis edytorski]

bajronicznym cieniem — mowa o typie romantycznego bohatera z powieści poetyckich George'a Byrona (1788–1824). [przypis edytorski]

bajroniczny — tendencje literackie ukształtowane pod wpływem twórczości i biografii Byrona; cechy: tajemnicze, melancholijne. [przypis edytorski]

bajronizm — prąd literacki i obyczajowy XIX w. ukształtowany na kanwie twórczości i legendy biograficznej ang. poety George'a Byrona (1788–1824), charakteryzujący się buntem przeciwko panującemu porządkowi społecznemu. Określenie zmodernizowany bajronizm odnosi się raczej do bezproduktywnej mody na naśladowanie bohaterów Byrona. [przypis edytorski]

Bajronowska lira — twórczość podniosła, romantyczna, od nazwiska angielskiego poety romantycznego George'a Gordona Byrona (1788–1824). [przypis edytorski]

bajta — drewniana dzieża do wyrabiania ciasta. [przypis edytorski]

bajtała — gaduła, kłamczuch. [przypis edytorski]

bajukać (ros. баюкать) — kołysać do snu, bujać. [przypis edytorski]

bajzel (pot.) — dom publiczny. [przypis edytorski]

Baka, Józef (1707–1780) — jezuita, polski poeta późnego baroku; na temat wartości jego dorobku wciąż toczą się ożywione dyskusje. [przypis edytorski]

Baka, Józef (1707 a. 1706–1780) — wywodzący się z litewskiej szlachty i na terenie Litwy, Łotwy oraz Białorusi działający jezuita, misjonarz i kaznodzieja, a także poeta późnego baroku, należący do najbardziej reprezentatywnych przedstawicieli kultury czasów saskich; w swych wierszach nie gardził rymami częstochowskimi ani rubasznością i dosadnością, uważając swą twórczość za narzędzie pracy duszpasterskiej; swoistą sławę i uznanie zyskał pośmiertnie dzięki recepcji jego utworów wśród polskich romantyków. [przypis edytorski]

Bakajowski — od nazwiska Michała Bakaja, byłego pracownika carskiej Ochrany, który w roku 1906 przekazał Włodzimierzowi Burcewowi, redaktorowi emigranckiego rosyjskiego czasopisma Byłoje, listę agentów. Znajdował się na niej również Stanisław Brzozowski. Za życia pisarza sprawa, mimo powołania w Krakowie sądu honorowego, nie została rozstrzygnięta; w zachowanych dokumentach Ochrany jego nazwisko nie pada. [przypis edytorski]

bakałarz (daw.) — nauczyciel. [przypis edytorski]

bakałarz (daw.) — nauczyciel szkoły elementarnej. [przypis edytorski]

bakałarz (daw.) — osoba z wykształceniem uniwersyteckim (tu użyte pogardliwie). [przypis edytorski]

bakałarz (daw.) — tu: nauczyciel. [przypis edytorski]

bakałarz (daw.) — tu pogard.: nauczyciel. [przypis edytorski]

Bakałarze — niedokończona powieść obyczajowa drugorzędnego pisarza Adama Pługa (pseud. Adama Pietkiewicza, 1823–1903), drukowana w latach 1868–1869 w kilkunastu odcinkach w tygodniku „Kłosy”, od 1875 kontynuowana w kolejnych kilkunastu odcinkach. [przypis edytorski]

bakałarz — nauczyciel. [przypis edytorski]

bakałarzównej — dziś popr.: bakałarzównie. [przypis edytorski]

bakałarz — osoba, która na średniowiecznym uniwersytecie uzyskała najniższy stopień akademicki (bakalaureat). [przypis edytorski]

bakałarz — tu: nauczyciel. [przypis edytorski]

bakałarz — tu: nauczyciel, wykładowca. [przypis edytorski]

bakałarzyna — pogard. od bakałarz: nauczyciel. [przypis edytorski]

bakałarz (z łac. baccalarius) — osoba posiadająca pierwszy stopień naukowy w dziedzinie sztuk wyzwolonych (łac. artium baccalaureus), czyli bakalaureat; daw. pot. nauczyciel. [przypis edytorski]

bakalarnia (daw.) — szkoła elementarna. [przypis edytorski]

bakalarnia (daw.) — szkoła. [przypis edytorski]

bakalarnia — tu: szkoła; por.: bakałarz: daw. nauczyciel. [przypis edytorski]

bakalarski — właściwy bakałarzom; bakałarz: średniowieczny uczony niższego stopnia. [przypis edytorski]

bakalarstwo (daw.) — tu lekcew.: nawyki nauczycielskie, na wzór bakałarzy, średniowiecznych uczonych niższego stopnia. [przypis edytorski]

bakalarstwo — tu: nauka (bakałarz to śrdw. niższy stopień naukowy) [przypis edytorski]

bakalarus (z łac. średniow.: baccalarius) — bakałarz (osoba, która uzyskała najniższy stopień naukowy na uniwersytecie), nauczyciel. [przypis edytorski]

bakarat — hazardowa gra w karty. [przypis edytorski]

bakarat — rodzaj gry karcianej. [przypis edytorski]

bak — bakarat, gra karciana. [przypis edytorski]

bakburta — lewa burta statku. [przypis edytorski]

bakburta (żegl.) — lewa burta statku. [przypis edytorski]

Bakcha — Bachusa, w mit. gr. boga wina. [przypis edytorski]

bakchanalia, częściej: bachanalia — przen.: orgia, pijatyka; w staroż. Etrurii i Rzymie: uroczystości na cześć boga wina Bachusa (łac. Bacchus), wykorzystujące elementy analogicznego greckiego święta Dionizjów i opierające się w głównej mierze na piciu wina, szalonych tańcach i niekiedy swobodnych zachowaniach seksualnych. [przypis edytorski]

bakchanalia — obchodzone w starożytnej Grecji (potem również w Etrurii i Rzymie) uroczystości ku czci boga wina Bakchosa (Dionizosa), których świętowanie opierało się w głównej mierze na piciu wina, szalonych tańcach i swobodnych zachowaniach seksualnych. [przypis edytorski]

bakchanalie, częściej: bachanalia — obchodzone w staroż. Etrurii i Rzymie uroczystości na cześć boga wina Bachusa (łac. Bacchus), wykorzystujące elementy analogicznego gr. święta Dionizjów i opierające się w głównej mierze na piciu wina, szalonych tańcach i niekiedy swobodnych zachowaniach seksualnych. [przypis edytorski]

Bakchantka (mit. gr.) — ogarnięta szałem kobieta z orszaku Bakchosa, boga wina. [przypis edytorski]

bakchiczny (mit. rzym.) — związany z Bachusem, bogiem wina. [przypis edytorski]

Bakchos a. Dionizos (mit. gr.) — bóg winnej latorośli i wina, syn Zeusa i Semele, ziemskiej kobiety; ku jego czci dwa razy do roku wyprawiano Dionizje, radosne święto wina i teatru. [przypis edytorski]

Bakchos (gr.) — przydomek Dionizosa. [przypis edytorski]

Bakchos (mit. gr.) — bóg wina, znany też jako Dionizos; w mit. rzym.: Bachus (Bacchus). [przypis edytorski]

Bakchus a. Bachus (mit. rzym., gr. Dionizos) — syn Zeusa i Semele, wynalazł wino; czczony jako bóg wina i płodności; był patronem odbywających się co roku ku jego czci bachanaliów: obchodów połączonych z szalonymi, niekiedy rozwiązłymi ucztami, tańcami, pokazami teatralnymi itp. [przypis edytorski]

Bakchus (mit. rzym., gr. Dionizos) — syn Zeusa i Symele, wynalazł wino; był patronem odbywających się co roku ku jego czci bachanalii. [przypis edytorski]

Bakchylides z Keos (ok. 518–ok. 450 p.n.e.) — grecki poeta liryczny; siostrzeniec poety Symonidesa z Keos, rywal Pindara. [przypis edytorski]

bakcyl — bakteria; na bakcyl — dziś popr. forma B. lp: na bakcyla. [przypis edytorski]

bakcyl — zarazek. [przypis edytorski]

Bakczysaraj — Bachczysaraj, miasto na Krymie, stolica Chanatu Krymskiego; od morza dzieli je prawie 30 km. [przypis edytorski]

Bakczysaraj — miasto na Krymie, siedziba chanów krymskich. [przypis edytorski]

bakczysz a. bakszysz — łapówka a. napiwek. [przypis edytorski]

bakczysz a. bakszysz — w krajach Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej: datek, zwykle za drobną przysługę lub usługę; napiwek; łapówka. [przypis edytorski]

bakczyszowa moneta — przeznaczona na jałmużnę (od arabskiego słowa „bakszysz”) [przypis edytorski]

bakę ćmić, świecić (daw., gw.) — mydlić oczy; pochlebiać. [przypis edytorski]

bakę świecić (daw., gw.) — mydlić oczy; pochlebiać. [przypis edytorski]

bakę świecić (przest. pot.) — mydlić oczy; pochlebiać, nadskakiwać komuś. [przypis edytorski]

bakę świecić (z ukr. baka: oko, ślepie) — dosł. razić światłem, mamić; pot. mydlić oczy, blagować; pochlebiać komuś. [przypis edytorski]

bakenbardy — bokobrody. [przypis edytorski]

bakenbardy — bokobrody; zarost po bokach twarzy wzdłuż policzków i szczęki. [przypis edytorski]

Baker, Josephine, właśc. Freda Josephine McDonald (1906–1975) — popularna francuska piosenkarka, tancerka i aktorka pochodzenia afroamerykańskiego; urodzona w slumsach St. Louis w USA, po występach w kabaretach Nowym Jorku w 1925 wyjechała do Francji; w latach 50. i 60. XX w. udawała się do USA, gdzie występowała przeciwko rasizmowi. [przypis edytorski]

bakery (ang.) — piekarnia. [przypis edytorski]

bak — górny pokład w dziobowej części statku. [przypis edytorski]

bakłaszka (reg.) — manierka. [przypis edytorski]

Bakon, właśc. Roger Bacon (1214–1294) — filozof i alchemik ang., uważany za twórcę metody naukowej. [przypis edytorski]

bakort — lewy bok łodzi; bakburta. [przypis edytorski]

Bako z Werulamu — Francis Bacon (1561–1626), ang. filozof i mąż stanu, jeden z twórców empiryzmu filozoficznego i nowożytnej metody naukowej; w 1618 otrzymał tytuł barona Verulam. [przypis edytorski]

bak (pot.) — bakarat, rodzaj gry hazardowej. [przypis edytorski]

bak — skrajna część pokładu dziobowego, położona najbliżej dziobu statku. [przypis edytorski]

Bakst, Léon (1866–1924) — rosyjski malarz, projektant scenografii i kostiumów teatralnych pochodzenia białoruskiego, członek Baletów Rosyjskich Diagilewa. [przypis edytorski]

Bakst, Leon, właśc. Lew Samojłowicz Rosenberg (1866–1924) — ros. malarz, ilustrator i scenograf pochodzenia żydowskiego. [przypis edytorski]

baksztag — lina stabilizująca maszt, biegnąca od jego górnej części ku tyłowi, umocowana drugim końcem do burty; baksztagi są linami stosowanymi symetrycznie po obu burtach. [przypis edytorski]

baksztag — lina wzmacniająca maszt a. komin z boku. [przypis edytorski]

Baktriana a. Baktria — staroż. kraina w Środkowej Azji, obejmująca nizinny obszar pomiędzy górami Hindukusz a rzeką Amu-darią, ob. płn. Afganistan. [przypis edytorski]

Baktriana (gr.) — Baktria, starożytna kraina w Azji Środkowej, w ob. północnym Afganistanie między Amu-Darią a Hindukuszem. [przypis edytorski]

bakūžėlė — sena prasta pirkia. [przypis edytorski]

Bakunin, Michaił Aleksandrowicz (1814–1876) — ros. rewolucjonista, jeden z twórców koncepcji anarchizmu w jego wersji kolektywistycznej; sprzeciwiał się istnieniu relacji rządzący-rządzony we wszystkich sferach, od religijnej, poprzez państwową, do prywatnej; niezłomny bojownik o wolność, całe życie żarliwie wspierał też dążenia Polaków do odzyskania niepodległości. [przypis edytorski]

Bakunin, Michaił Aleksandrowicz (1814–1876) — rosyjski rewolucjonista, jeden z twórców koncepcji anarchizmu w wersji kolektywistycznej; sprzeciwiał się istnieniu relacji rządzący-rządzony we wszystkich sferach, od religijnej, poprzez państwową, do prywatnej. [przypis edytorski]

bak — właśc. bakarat, hazardowa gra w karty. [przypis edytorski]

bałabajka a. bałałajka — instrument strunowy, mniejszy od gitary. [przypis edytorski]

bałabajka, dziś bałałajka — instrument strunowy o trójkątnym pudle rezonansowym. [przypis edytorski]

bałabuchy — rodzaj pierogów. [przypis edytorski]

bałachon (z ukr., reg. wsch.) — długie, szerokie ubranie wierzchnie; chałat, kitel. [przypis edytorski]

bałaguła (daw.) — furman, woźnica. [przypis edytorski]

bałaguła (daw., reg.) — furman, woźnica. [przypis edytorski]

bałaguła — furman. [przypis edytorski]

bałaguła (gw., żyd.) — długi wóz do przewozu ludzi i towarów. [przypis edytorski]

bałaguła — woźnica; tu: nudziarz, zrzęda, gaduła. [przypis edytorski]

bałakać (daw. reg.) — mówić; gadać. [przypis edytorski]

bałamkać (się) — chwiać się (w gwarze lwowskiej); tu: dyndać. [przypis edytorski]

bałamucić (daw.) — kokietować, uwodzić. [przypis edytorski]

bałamucić (daw.) — uwodzić. [przypis edytorski]

bałamucić (daw.) — wprowadzać w błąd. [przypis edytorski]

bałamucić — tu: starać się rozkochać w sobie. [przypis edytorski]

bałamucić — uwodzić, kokietować. [przypis edytorski]

bałamucić — wprowadzać w błąd. [przypis edytorski]