Przypisy

Platon miał ciężkie osobiste doświadczenia z dyktatorami — podczas pierwszego pobytu w Syrakuzach z powodu utarczki słownej z tyranem Dionizjuszem I Starszym groziła mu śmierć, lecz ostatecznie został sprzedany w niewolę, z której wykupił go znajomy; po raz drugi Platon przybył do Syrakuz na zaproszenie swojego ucznia i przyjaciela, Diona, który był szwagrem i doradcą nowego władcy, Dionizjusza II Młodszego, i miał nadzieję, że Platon uczyni z niego idealnego króla-filozofa. Podejrzliwy władca wygnał Diona, zarzucając mu spisek, zaś Platona przetrzymywał jako więźnia. Celem trzeciej wizyty było pogodzenie Diona z Dionizjuszem II, co się nie powiodło. [przypis edytorski]

Platon nie miał jeszcze za sobą swoich nieprzyjemności sycylijskich — podczas pierwszego pobytu Platona na Sycylii, w Syrakuzach, z powodu utarczki słownej z tyranem Dionizjuszem I Starszym groziła mu śmierć, lecz ostatecznie został sprzedany w niewolę, z której wykupił go znajomy. Po raz drugi Platon przybył do Syrakuz na zaproszenie swojego ucznia i przyjaciela, Diona, który był szwagrem i doradcą nowego władcy, Dionizjusza II Młodszego, i miał nadzieję, że Platon uczyni z niego idealnego króla-filozofa. Podejrzliwy władca wygnał Diona, zarzucając mu spisek, zaś Platona przetrzymywał jako więźnia. Celem trzeciej wizyty było pogodzenie Diona z Dionizjuszem II, co się nie powiodło. [przypis edytorski]

Platon — ok. 389 r. Platon przybył na Sycylię na zaproszenie tyrana Syrakuz, doszło jednak do konfliktu światopoglądowego i władca wygnał filozofa; niniejsze opowiadanie opiera się na legendzie, według której zagniewany Dionizjusz I sprzedał Platona w niewolę. [przypis edytorski]

Platon (ok. 424/423–348/347 p.n.e.) — filozof ateński, twórca platonizmu. [przypis edytorski]

Platon (ok. 427–347 p.n.e.) — filozof grecki, twórca nurtu nazywanego idealizmem platońskim, założyciel Akademii. [przypis edytorski]

Platon, tak samo, nie godzi się, aby gwałcono spokój kraju (…) — por. Platon, Listy 7, Do Perdikasa. [przypis edytorski]

Platon w imieniu mężczyzn mógł śmiało powiedzieć: „Nie jesteśmy z natury skłonni do małżeństwa; potrzebne są prawa, zniewalające nas do tego” — są to zmienione i wyrwane z kontekstu słowa Arystofanesa z dialogu Platona Uczta, poświęconego miłości. Bynajmniej nie są wypowiadane „w imieniu mężczyzn”, gdyż mówiący opowiada wymyślony przez siebie mit o pochodzeniu dwu płci i o trzech grupach osób, jakie powstały z podziału pierwotnie bezpłciowego człowieka: o osobach heteroseksualnych, lesbijkach oraz homoseksualistach. O tych ostatnich, o tej konkretnej grupie mężczyzn mówi właśnie, że „tacy młodzi panowie, jak tylko który podrośnie, zaraz się poświęca karierze politycznej, a kiedy który jest już dojrzałym mężczyzną, poświęca się wówczas pederastii, nie dba o żonę i o robienie dzieci, ale przymusza go do tego prawo, chociaż dla niego wystarczyłoby żyć dalej bez małżeństwa”. Ponieważ w Atenach podobnego przymusu zawierania małżeństwa w określonym wieku nie było, zapewne stanowi to aluzję do prawa obowiązującego w Sparcie. Uogólnieniu sensu wypowiedzi na ogół mężczyzn przeczy również końcowa część mowy Arystofanesa, w której stwierdza on: „Ja tylko tak ogólnie mówię i o mężczyznach, i o kobietach także, mówię, że w tym by było zawarte szczęście człowieka, w doskonałej miłości, gdyby tylko każde z nas swego właściwego ulubieńca potrafiło znaleźć i powróciło do dawnego stanu” (tłum. W. Witwicki). [przypis edytorski]

Plato, Sokrates, Ewrypides, Ksenofon, Kato — Platon (427–347 p.n.e.) i jego nauczyciel Sokrates (469–399 p.n.e.) to filozofowie greccy działający w Atenach; Eurypides (ok. 480–406 p.n.e.): dramaturg grecki, autor tragedii, uznawany za reformatora gatunku; Ksenofont (ok. 430–ok. 355 p.n.e.): pisarz, historyk i żołnierz, uczeń Sokratesa; Katon Starszy (234–149 p.n.e.): rzymski polityk, mówca i pisarz. [przypis edytorski]

Platte (…) Missisipi (…) Ohio, (…) Penobscott — rzeki w Ameryce Północnej. [przypis edytorski]

Platz! (niem.) — miejsce! (tu w zn.: z drogi!). [przypis edytorski]

plaučiuosna — į plaučius. [przypis edytorski]

plaudite amici (łac.) — klaszczcie, przyjaciele. [przypis edytorski]

Plaut a. Titus Maccius Plautus (ok. 250–184 p.n.e.) — rzymski komediopisarz. [przypis edytorski]

Plaut (ok. 250–184 p.n.e.) — największy z komediopisarzy rzymskich, autor ponad stu sztuk (w większości greckich przeróbek, ich wzbogaconych reinterpretacji). [przypis edytorski]

Plautus, właśc. Titus Maccius Plautus (ok. 250–ok .184 p.n.e.) — komediopisarz rzymski, piszący łaciną zbliżoną do potocznej, a fabułę często wzorujący na komedii greckiej (attyckiej). [przypis edytorski]

Plautus, właśc. Titus Maccius Plautus (ok. 250–ok. 184 p.n.e.) — komediopisarz rzymski, piszący łaciną zbliżoną do potocznej, a fabułę często wzorujący na komedii greckiej (attyckiej). [przypis edytorski]

Plaut, właśc. Titus Maccius Plautus (ok. 250–184 p.n.e.) — komediopisarz rzymski, autor ponad stu sztuk, w większości przeróbek komedii greckich; na swojej twórczości dorobił się dużego majątku, który zainwestował w handel morski i stracił; miał zatrudnić się wówczas w młynie przy obracaniu żaren; w wolnym czasie napisał kolejne komedie, których powodzenie pozwoliło mu odzyskać niezależność finansową. [przypis edytorski]

Plaut, właśc. Titus Maccius Plautus (ok. 250—184 p.n.e.) — największy z komediopisarzy rzymskich, autor ponad stu sztuk, w większości przeróbek komedii greckich; autor m.in. sztuki Żołnierz samochwał; przytoczone przez autora zdanie nie pochodzi od Plauta. [przypis edytorski]

Plaut, właśc. Titus Maccius Plautus (ok. 250–184 p.n.e.) — największy z komediopisarzy rzymskich, autor ponad stu sztuk, w większości przeróbek komedii greckich; autor m.in. komedii Żołnierz samochwał oraz Bracia (łac.ː Menaechmi), która stała się inspiracją dla Komedii omyłek Shakespeare'a. [przypis edytorski]

Plaut, właśc. Titus Maccius Plautus (ok. 250–184 p.n.e.) — największy z komediopisarzy rzymskich, autor ponad stu sztuk, w większości przeróbek komedii greckich. [przypis edytorski]

plauz — aplauz. [przypis edytorski]

play (ang.) — grać; graj(cie). [przypis edytorski]

plażyć (daw., gw.) — odpowiadać, służyć, wychodzić na dobre. [przypis edytorski]

plażyć (daw., gw.) — podobać się, służyć, iść na zdrowie. [przypis edytorski]

plażyć (daw.) — podobać się. [przypis edytorski]

plaza (hiszp.) — plac miejski. [przypis edytorski]

plaza (hiszp.) — plac. [przypis edytorski]

plazma — tu: bezkształtna, nieokreślona materia. [przypis edytorski]

plazma — tu: protoplazma, materiał z którego zbudowane są komórki. [przypis edytorski]

plazmodium — masa protoplazmatyczna z wieloma jądrami komórkowymi wykazująca zdolność pełzakowatego ruchu po podłożu. [przypis edytorski]

plėčka — plokščias, nedidelio tūrio butelis. [przypis edytorski]

plėčka — plokščias nedidelis butelis. [przypis edytorski]

plėga (lenk.) — bausmė, nelaimė. [przypis edytorski]

plėmas (lenk.) — dėmė. [przypis edytorski]

plęsy — dziś popr.: pląsy. [przypis edytorski]

plebański (daw.) — księży, proboszczowski. [przypis edytorski]

plebaneś dzisiaj — skrócone: pleban [jeste]ś dzisiaj. [przypis edytorski]

plebanii — zgodnie z melodią wiersza wyraz ten należy czytać jako czterosylabowy: ple-ba-ni-i. [przypis edytorski]

pleban wiejski — chodzi o ks. Jana Ewangelistę Nalepkę, który w latach 1828–1853 był proboszczem we Frydmanie. [przypis edytorski]

Pleban z Wakefield — tytułowy bohater powieści irlandzkiego pisarza Olivera Goldsmitha z roku 1766. [przypis edytorski]

plebeiae conditionis (łac.) — stanu plebejskiego. [przypis edytorski]

plebejanów (daw. forma) — dziś: plebejuszy. [przypis edytorski]

plebejusz — człowiek nienależący do szlachty. [przypis edytorski]

plebejusze — w staroż. Rzymie: lud, ogół wolnych obywateli, którzy nie mieli pełni praw politycznych, w przeciwieństwie do patrycjuszy, najwyższej warstwy społecznej, sprawującej władzę. [przypis edytorski]

plebejusze (z łac. plebs) — w staroż. Rzymie: ogół wolnych obywateli, którzy nie mieli pełni praw politycznych; lud. [przypis edytorski]

plebiscyt z roku III, jak i (…) z roku VIII, X, XII — wg francuskiego kalendarza rewolucyjnego, w którym lata liczono od 22 września 1792, daty ustanowienia republiki francuskiej; mowa o kolejnych konstytucjach i zatwierdzających je referendach: 22 sierpnia 1795 (referendum 6 września), 24 grudnia 1799 (referendum 7 lutego 1800), 1 sierpnia 1802 (10 maja 1802), 18 maja 1804 (6 listopada 1804). [przypis edytorski]

plebs — tu: uboga szlachta. [przypis edytorski]

pleć a. pielić — wyrywać chwasty spomiędzy roślin uprawnych. [przypis edytorski]

pleć — oczyszczać z chwastów; pielić. [przypis edytorski]

pleć — usuwać chwasty rosnące pomiędzy uprawianymi roślinami. [przypis edytorski]

plec — dziś popr.: pleców. [przypis edytorski]

plece (starop. forma) — plecy. [przypis edytorski]

plecha (gw.) — miejsce nieobsiane zbożem; por. daw. plecha: miejsce wyłysiałe, tonsura. [przypis edytorski]

Plechanow, Gieorgij (1856–1918) — rosyjski publicysta i działacz socjalistyczny, narodnik, od 1903 należał do mienszewików, teoretyk i propagator marksizmu. [przypis edytorski]

pleciaki — zapewne chodzi o plecione (np. z wikliny) płoty. [przypis edytorski]

plecionka kozacka — nahaj, bicz. [przypis edytorski]

plecionka różowa — wieniec z róż. [przypis edytorski]

plecu (starop. forma) — pleców; z szerokich plecu: po szerokich plecach [sądząc]. [przypis edytorski]

plecu (starop. forma) — (po) plecach. [przypis edytorski]

plecyma (daw.) — dziś popr. forma: plecami. [przypis edytorski]

plecyma (daw.) — dziś popr. forma: (za) plecami. [przypis edytorski]

plecyma (daw. forma) — dziś popr. forma N.: plecami. [przypis edytorski]

plecyma (daw. forma liczby podwójnej) — plecami. [przypis edytorski]

plecyma (daw., gw.) — dziś popr.: plecami. [przypis edytorski]

plecyma — dziś popr. forma N.: plecami. [przypis edytorski]

plecyma — dziś popr.: plecami. [przypis edytorski]

plecyma (gw.) — plecami (dawna forma liczby podwójnej). [przypis edytorski]

plecy w kłąbek wyginał — tu: wyginał w kabłąk, w łuk. [przypis edytorski]

pleczysty — barczysty, muskularny. [przypis edytorski]

pleczysty (daw.) — o szerokich plecach, dobrze zbudowany. [przypis edytorski]

pleczysty — mający silne plecy; dobrze zbudowany. [przypis edytorski]

pleczysty — mający szerokie plecy. [przypis edytorski]

pleczysty — o szerokich plecach, barczysty. [przypis edytorski]

pled — gruby koc a. okrycie. [przypis edytorski]

pled — gruby koc a. okrycie. [przypis edytorski]

Plehwe, Wiaczesław Konstantynowicz von (1846–1904) — rosyjski arystokrata pochodzenia niemieckiego, urzędnik państwowy, prokurator, następnie dyrektor Departamentu Policji (1881–84), sekretarz stanu Wielkiego Księstwa Finlandzkiego (1900), minister spraw wewnętrznych i szef żandarmerii (1902); rusyfikator; zginął w zamachu zorganizowanym przez eserowców. [przypis edytorski]

plein-air — dziś popr.: plener. [przypis edytorski]

plein air (fr.) — malowanie krajobrazu z natury. [przypis edytorski]

plein air (fr.) — plener; wolne powietrze; na dworze. [przypis edytorski]

plein air (fr.) — świeże powietrze. [przypis edytorski]

plein pouvoir (fr.) — cała władza. [przypis edytorski]

plein pouvoir (fr.) — pełna moc; zupełna swoboda (działania). [przypis edytorski]

Plejada — XVI-wieczna grupa poetów francuskich, promująca pisanie w języku narodowym zamiast po łacinie. [przypis edytorski]

Plejady — konstelacja gwiazd. [przypis edytorski]

Plejady (mit. gr.) — siedem nimf, córek tytana Atlasa i okeanidy Plejone (nazwa ich może też oznaczać „gołębice”, gr. peleiades), będących towarzyszkami dziewiczej bogini Artemidy; ścigane przez Oriona, zostały przemienione przez Zeusa w gwiazdy; imieniem Plejad nazwana jest gromada gwiazd w gwiazdozbiorze Byka, sąsiadująca z konstelacją Oriona; ze wschodem Plejad na niebie nad Grecją w początkach maja rozpoczynał się pomyślny dla żeglugi morskiej okres, który kończył się wraz z ich zachodem na początku listopada, kiedy nastawał okres burzowy; Plejady najlepiej widoczne są przed północą, otacza je charakterystyczna błękitnawa mgławica. [przypis edytorski]

Plejady (mit. gr.) — siedem nimf, córek tytana Atlasa i okeanidy Plejone; ścigane przez Oriona, zostały przemienione przez Zeusa w grupę gwiazd w ob. gwiazdozbiorze Byka. Mowa o tzw. heliakalnym wschodzie Plejad, kiedy stają się po raz pierwszy w ciągu roku widoczne nad wschodnim horyzontem o świcie przed wschodem słońca, co w czasach Hezjoda następowało ok. 10 maja. Każdego następnego dnia gwiazdy pojawiają się nieco wcześniej, coraz bardziej wyprzedzają słońce w drodze na zachód, aż w końcu przestają być widoczne na niebie o świcie, gdyż zachodzą pod zachodni horyzont, zanim wzejdzie słońce (heliakalny zachód Plejad, który w czasach Hezjoda następował pod koniec października). [przypis edytorski]

plejta (gw.) — pleciuga. [przypis edytorski]

plejzerowany (daw.) — ranny, zraniony. [przypis edytorski]

plejzer — rana. [przypis edytorski]

pleła — dziś popr. forma: pełła (od czas.: pleć) [przypis edytorski]

plemić (daw.) — wydawać plony, rodzić, płodzić, rozmnażać; plemić się: plenić się, mnożyć się. [przypis edytorski]

plemię Arunta, właśc. Arandowie — plemię Aborygenów zamieszkujące środkową Australię. [przypis edytorski]

plemię — fr. tribu; łac. tribus. [przypis edytorski]

plemię Isoschor — według tradycji żydowskiej ród wywodzący się od Isoschora a. Issochara, jednego z synów patriarchy Jakuba (Izraela) i jego pierwszej żony Lei. [przypis edytorski]

plemię — krewnych, rodzinę. [przypis edytorski]

plemię (starop.) — dziecko, potomek. [przypis edytorski]

plemię (starop.) — potomstwo. [przypis edytorski]

plemię (starop.) — tu: potomek; dziecko. [przypis edytorski]

plemię Szymon — według tradycji żydowskiej ród wywodzący się od Symeona, jednego z synów patriarchy Jakuba (Izraela) i jego pierwszej żony Lei. [przypis edytorski]

plemię — tu: rodzina. [przypis edytorski]