Przypisy

podagra — choroba zniekształcająca i powiększająca staw dużego palca u nogi, której towarzyszą okresowe napadowe bóle. [przypis edytorski]

podagra — dna moczanowa, choroba charakteryzująca się nawracającymi epizodami ostrego zapalenia stawów. [przypis edytorski]

podagra — dna moczanowa, rodzaj zapalenia stawu, zazwyczaj u palucha u stopy. [przypis edytorski]

podagra (med.) — stan chorobowy stawów palucha stopy; podagryk: osoba cierpiąca na podagrę. [przypis edytorski]

podagra — przewlekła choroba stawów stóp; artretyzm a. dna moczanowa. [przypis edytorski]

podagryczny — cierpiący na podagrę, czyli artretyzm (dnę moczanową), chorobę charakteryzującą się nawracającymi epizodami ostrego zapalenia stawów. [przypis edytorski]

podagryczny — dotyczący dny moczanowej, rodzaju zapalenia stawu, zazwyczaj u palucha u stopy. [przypis edytorski]

podajemy w przekładzie — przekład na podstawie Fahrt auf dem Orinoko, skróconej wersji niem. opisu podróży, którego pełna wersja (ponad 600 str.) ukazała się jako Voyage aux régions équinoxiales du Nouveau Continent, fait en 1799–1804, par Alexandre de Humboldt et Aimé Bonpland, w latach 1814–1825 w Paryżu. [przypis edytorski]

podaje on [Pliniusz], że inni artyści ze skromności wyrażali się w nieoznaczonym czasie (…) — lib. XXXVI, sect. 4, p. 730. [przypis edytorski]

podaje się — znajduje się. [przypis edytorski]

podał mu szafarza swego (starop.) — tu: oddał go w opiekę swego szafarza, rządcy. [przypis edytorski]

podal (daw.) — daleko. [przypis edytorski]

podal (daw.) — z dala. [przypis edytorski]

podal — opodal, niedaleko. [przypis edytorski]

podana nieco naprzód — nieznacznie pochylona do przodu. [przypis edytorski]

pod Ancykrysem (gw.) — pod Antychrystem. Słowo Antychryst pochodzi z greki (antichristos) i oznacza przeciwnika Chrystusa – diabła, szatana. W gwarze słowo Antychryst jest wymawiane w sposób uproszczony, m.in. Ancykrys. Taki los spotyka słowa mało znane, np. wyraz inwentarz w kolędzie ludowej brzmi lawentarz. [przypis edytorski]

podanie o Heraklesie — popularna przypowieść o Heraklesie na rozstaju dróg (zob. Ksenofont, Wspomnienia o Sokratesie II 1.21–34), w której bohater musi wybrać pomiędzy dwiema drogami życia, proponowanymi przez dwie kobiety: Cnotę i Nieprawość; jej autorem był grecki filozof Prodikos z Keos (ok. 465–ok. 395 p.n.e.). [przypis edytorski]

podanie — utwór prozatorski, przekazywany ustnie, podejmujący ważną tematykę społeczną. Opowiadanie dotyczące wydarzeń historycznych lub legendarnych. [przypis edytorski]

podarki — dziś popr. forma N.lm: podarkami. [przypis edytorski]

podarkiem ucina rozmowie — kończy rozmowę wręczeniem podarunku. [przypis edytorski]

podartemi nogi — poranionymi nogami. [przypis edytorski]

pod Augustami — za panowania królów Augusta II Mocnego (1670–1733) i Augusta III Sasa (1696–1763). [przypis edytorski]

pod auspicjami — pod opieką, pod wpływem. [przypis edytorski]

podawać na jaśnię (daw.) — wyjaśniać, oświetlać; tu: uwydatniać. [przypis edytorski]

podawać rządce (daw.) — wyznaczać (wskazywać) rządzących. [przypis edytorski]

podawać się na widok — pokazywać się. [przypis edytorski]

podawać się w tył — odchylać się do tyłu. [przypis edytorski]

podawać — tu: składać podanie. [przypis edytorski]

podawać tył (daw.) — cofać się, uciekać (szczególnie w walce). [przypis edytorski]

podawając (starop. forma) — podając. [przypis edytorski]

podawał było — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: podawał kiedyś (wcześniej, dawniej). [przypis edytorski]

podawał było — daw. konstrukcja, czas zaprzeszły o znaczeniu: dawniej (kiedyś, wcześniej) podawał. [przypis edytorski]

podawam (daw.) — dziś: podaję. [przypis edytorski]

podawa (starop. forma) — dziś 3.os. lp: podaje. [przypis edytorski]

podawa (starop. forma) — podaje. [przypis edytorski]

podawca (łac. collator: zbierający, ofiarodawca) — kolator; patron lub fundator kościelny; zwykle bywali kolatorami lokalni właściciele ziemscy przekazujący na rzecz kościoła znaczne ofiary i mający za to prawo do przedstawiania (podawania, stąd: podawca) władzom kościelnym kandydatów do różnych beneficjów. [przypis edytorski]

podbechtać — nastawić kogoś przeciwko komuś lub czemuś, podrażnić czyjąś dumę, ambicję. [przypis edytorski]

podbechtać — podjudzić, nastawić kogoś wrogo, zbuntować przeciw komuś a. czemuś. [przypis edytorski]

podbechtać — podpuścić. [przypis edytorski]

podbechtać (pot.) — podrażnić dumę, ambicję. [przypis edytorski]

podbechtywać — podjudzać, buntować kogoś przeciw komuś a. czemuś. [przypis edytorski]

pod Beresteczkiem — bitwa pod Beresteczkiem (1651), zwycięstwo wojsk polskich nad siłami kozacko-tatarskimi; Beresteczko — miasto nad Styrem na Wołyniu, w zach. części Ukrainy. [przypis edytorski]

pod białą szatą wdowy — w Indiach (podobnie jak w starożytnym Rzymie) biel jest kolorem żałoby. [przypis edytorski]

pod bieg — pod prąd. [przypis edytorski]

podbieżać (starop.) — podejść. [przypis edytorski]

Podbipięta — bohater Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza, który marzył o ścięciu trzech głów wrogów za jednym zamachem miecza. [przypis edytorski]

podboje bohatera (…) burzył je dźwiękiem trąb… — Jozue, bohater Księgi Jozuego, pomocnik i następca Mojżesza, po jego śmierci dowodził najazdem Izraelitów na Kanaan. [przypis edytorski]

pod Bożą męką — pod figurą wyobrażającą Jezusa Chrystusa konającego na krzyżu. [przypis edytorski]

Pod Cegiełkami — dawny warszawski bar przy ulicy Chmielnej. [przypis edytorski]

podchlebiać (daw.) — pochlebiać. [przypis edytorski]

podchlebnie — dziś popr.: pochlebnie. [przypis edytorski]

podchlebstwo — dziś: pochlebstwo. [przypis edytorski]

podchmielać (pot.) — upijać. [przypis edytorski]

podchmielić (pot.) — upić się lekko, wstawić się. [przypis edytorski]

pod chorągiew wyruszyć — wyruszyć na służbę wojskową, na wojnę. [przypis edytorski]

podchyzie — obejście bezpośrednie koło domu, od frontu ocienione daszkiem wspartym na słupach; także: podścienie, podcienie, podcień. [przypis edytorski]

podciąłem jej skrzydła, bo przestała być boginią zwycięstwa — nawiązanie do wizerunku uskrzydlonej greckiej bogini zwycięstwa, który ukazuje hellenistyczna rzeźba Nike z Samotraki, od 1884 eksponowana w paryskim Luwrze. [przypis edytorski]

podciepek (reg.) — karzeł. [przypis edytorski]

podciez (gw.) — pójdźcie (właśc. pójdźcież: konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż). [przypis edytorski]

podczas aresztu — dziś popr.: podczas aresztowania. [przypis edytorski]

podczas (daw., gwar.) — tu: czasami. [przypis edytorski]

podczas (daw.) — tu: czasami. [przypis edytorski]

podczas (daw.) — w tym czasie. [przypis edytorski]

podczas (gwar.) — tu: czasami. [przypis edytorski]

podczas owacji zgotowanych wielkim ludziom trzeba około nich, jak około triumfatorów rzymskich, koncertu zniewag — za zwycięskim wodzem, odbywającym w rydwanie triumf w staroż. Rzymie, stał niewolnik, powtarzający mu: „Pamiętaj, że jesteś (tylko) człowiekiem”. [przypis edytorski]

Podczas pewnej bytności Turskiego w Krakowie — dziś raczej: Pewnego razu, gdy Turski był w Krakowie (…). [przypis edytorski]

podczas — tu: czasem. [przypis edytorski]

pod czas — tu: tymczasem. [przypis edytorski]

podczas — tu: tymczasem. [przypis edytorski]

podczas — tu: tymczasem, w tym czasie. [przypis edytorski]

podczaszy (daw.) — urzędnik dworski podający wina. [przypis edytorski]

podczaszy Dzierżek — w oryg. łac. Dirsek pincerna; w innym tłum.: cześnik Dzierże. Podczaszy to funkcja niższa, pomocnik cześnika; podczaszy w czasie uczt rozlewał napoje do kielichów gości oraz dbał, aby nie zabrakło trunków, zaś cześnik podawał kielich władcy. Z tą funkcją przy stole wiąże się dowcipna metafora kronikarza o dzielnym rycerzu-cześniku, który przeciwnikowi zaraz w pierwszym starciu: „napoju na sen śmiertelny przyrządził”. [przypis edytorski]

podczaszy — urzędnik dworski opiekujący się królewską piwnicą i podający wina. [przypis edytorski]

podczaszy — urzędnik dworski podający wina. [przypis edytorski]

podczaszy — urzędnik nadworny opiekujący się królewską piwnicą, próbujący napoje przed podaniem ich na stół władcy. [przypis edytorski]

podczaszy — w dawnej Polsce wysoki urzędnik dworski, zastępca cześnika, opiekujący się królewską piwnicą, próbujący napoje przed podaniem ich na stół monarchy. [przypis edytorski]

podczciwa (daw., gw. forma) — poczciwa, tj. zacna, czcigodna. [przypis edytorski]

poddać — tu: poddać się. [przypis edytorski]

poddać — tu: podsunąć jakąś myśl. [przypis edytorski]

poddać — zaproponować. [przypis edytorski]

poddane i kupce moje — dziś popr. forma B. lm. r. m.: poddanych i kupców moich. [przypis edytorski]

pod Daszów — bitwa pod Daszowem była pierwszym poważnym starciem w czasie powstania listopadowego na Podolu. [przypis edytorski]

poddawa (daw.) — dziś popr. forma 3.os. lp cz.ter.: poddaje. [przypis edytorski]

poddawam (daw.) — dziś popr. forma: poddaję. [przypis edytorski]

poddawa się — dziś popr. forma 3.os. lp cz.ter.: poddaje się. [przypis edytorski]

poddawasz (starop. forma) — dziś 2.os. lp: poddajesz. [przypis edytorski]

pod dobrą datą (daw., pot.) — nietrzeźwy, pijany. [przypis edytorski]

pod dwudziestu stopami — pod dwudziestoma stopami; stopa: jednostka miary, wynosząca ok. 30 cm. [przypis edytorski]

Pod dwunaścią wojewód — wg tradycji podawanej przez Długosza Polacy po wygaśnięciu dynastii Lechów byli rządzeni przez 12 naczelników, doznając wówczas wielkiego ucisku. [przypis edytorski]

poddymać — rozdmuchiwać. [przypis edytorski]

poddymacz (starop.) — pochlebca. [przypis edytorski]

pode drzwiami (daw.) — dziś popr.: pod drzwiami. [przypis edytorski]

podejdźże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]

podejma — dziś popr.: podejmuje (w znaczeniu: podnosi). [przypis edytorski]

podejmcie — dziś popr.: podejmijcie; tu: skrócone ze względu na rytm wiersza. [przypis edytorski]

podejrzewając — tu: patrząc na, spoglądając, podglądając. [przypis edytorski]

podejrzywać (daw.) — dziś popr. podejrzewać. [przypis edytorski]

podejrzywać — dziś popr.: podejrzewać. [przypis edytorski]

podejrzywając — dziś popr.: podejrzewając. [przypis edytorski]

podejść kogo — oszukać, nabrać kogo. [przypis edytorski]