Przypisy

niestetysz (starop. forma ort.) — niestetyż; niestety. [przypis edytorski]

niestetysz (starop.) — niestety (ew. konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż: niestetyż). [przypis edytorski]

Nie stój z dala ode mnie, bo klęska jest blisko, a nie ma wspomożyciela — Ps, 22, 12 (cytat za Biblią Tysiąclecia). [przypis edytorski]

nie stoi o gwinee — nie dba o pieniądze. [przypis edytorski]

nie stoi o tę godność (daw.) — nie zależy mu na tej godności. [przypis edytorski]

nie stoi za jaje (daw., przysł.) — nie jest nic warte. [przypis edytorski]

nie stoję (daw.) — nie dbam. [przypis edytorski]

nie stoję o to prawo — nie dbam o to prawo. [przypis edytorski]

nie stoję (…) o wdzięczność (daw.) — nie zależy mi na wdzięczności. [przypis edytorski]

niestosunek (daw.) — brak odpowiedniości, należytej proporcji. [przypis edytorski]

niestosunek (daw.) — brak proporcji. [przypis edytorski]

niestotyż — dziś: niestetyż; niestety. [przypis edytorski]

Niestr — dziś popr.: Dniestr. [przypis edytorski]

niestrojny (daw.) — niewłaściwy, nienależyty. [przypis edytorski]

niestworność (daw.) — niesforność, niezgoda. [przypis edytorski]

niesubordynacja (z łac.) — nieposłuszeństwo. [przypis edytorski]

nieswarny — niekłótliwy; por. swarzyć się, swary. [przypis edytorski]

nie syte (starop. forma ort.) — dziś popr.: niesyte. [przypis edytorski]

Nieszawa — polskie miasto, położone w województwie kujawsko-pomorskim. [przypis edytorski]

nieszczęście rozpoczęło się w Monachium, podówczas bowiem po raz pierwszy ofiara stanęła samotna — chodzi o układ podpisany w Monachium 30 września 1938 r. przez szefa rządu Wielkiej Brytanii, Neville'a Chamberlaina wespół z reprezentującymi: Francję Édouardem Daladierem, Włochy Benito Mussolinim i Niemcy Adolfem Hitlerem; układ monachijski (zwany też dyktatem monachijskim) stanowił porozumienie dotyczące przyłączenia do III Rzeszy Niemieckiej części terytoriów Czechosłowacji, mianowicie Kraju Sudetów, na pograniczu z Niemcami i Austrią, zamieszkanego w większości przez ludność niemiecką. Czechosłowacja, której terytorium i suwerenność stanowiły przedmiot obrad i decyzji, nie była reprezentowana; po uzgodnieniu procedur i terminów oderwania regionu sudeckiego od Czechosłowacji (tj. pozbawienia jej 40% potencjału ekonomicznego oraz naturalnej linii obrony w razie niemieckiej agresji), wezwano ją do wysłania do Monachium swojego delegata, którego rola ograniczyła się do przeczytania i podpisania tekstu postanowień wręczonego mu przez premiera Chamberlaina. [przypis edytorski]

Nieszczęście własne moje przewyższa nadzieje — Racine, Andromacha, akt V, scena 5. [przypis edytorski]

nieszczęścióm — dziś popr. pisownia C. lm: nieszczęściom. [przypis edytorski]

nieszczęśliwego Araba, ojca zadżumionych — bohatera poematu Juliusza Słowackiego pt. Ojciec zadżumionych. [przypis edytorski]

nieszczęśliwej (…) dla Francji wojnie 1870–71 — mowa o wojnie francusko-pruskiej, w której Francja została pokonana i utraciła dominującą pozycję w Europie na rzecz nowo powstałego państwa: zjednoczonych Niemiec. [przypis edytorski]

nieszczęśliwe położenia (…) kiedy obywatel nie może być doskonale wolny, jeśli niewolnik nie jest całkowicie niewolnikiem. Takie było położenie Sparty — obywatelami staroż. Sparty byli tylko spartiaci, członkowie klasy panującej, od dzieciństwa szkoleni do służby wojskowej, którym prawo zabraniało pracy zarobkowej, a podstawą utrzymania była działka rolna przyznawana każdemu obywatelowi wraz z przypisanymi do niej helotami, tj. niewolnikami państwowymi, którymi stawali się mieszkańcy krajów podbitych. [przypis edytorski]

nieszczęśliwość — dziś: nieszczęście. [przypis edytorski]

nieszczęśliwości — dziś: nieszczęścia. [przypis edytorski]

nieszczęśliwszam — skrócenie od: nieszczęśliwsza [jeste]m. [przypis edytorski]

Nieszczęsny, kto częściami do mogiły wrastał — słowa Starca z Widowiska, cz. I Dziadów Adama Mickiewicza. [przypis edytorski]

nieszczerą — dziś popr.: nieszczera. [przypis edytorski]

nieszczyry (starop. forma) — dziś popr.: nieszczery. [przypis edytorski]

Nie szkodzi wiernej(…) — znaczenie: wiernej miłości nie szkodzi odległość („dalekość”). [przypis edytorski]

nieszlachcicy — dziś popr.: nieszlachcice. [przypis edytorski]

nieszowski — dziś: nieszawski; w Nieszawie od XIII w. znajdował się gród krzyżacki. [przypis edytorski]

nieszpór a. nieszpory — nabożeństwo wieczorne (ostatnie w ciągu dnia) w kościele katolickim. [przypis edytorski]

nieszpór a. nieszpory (z łac. vespera: wieczór) — wieczorne nabożeństwo w kościołach chrześcijańskich, tradycyjnie odprawiane o zachodzie słońca. [przypis edytorski]

nieszpór — dziś: nieszpory; nabożeństwo wieczorne w kościele katolickim. [przypis edytorski]

nieszpór — nabożeństwo wieczorne; dziś zwykle w lm: nieszpory. [przypis edytorski]

nieszpór — nabożeństwo wieczorne w kościele katolickim. [przypis edytorski]

nieszpór — tu: wieczorna modlitwa z brewiarza. [przypis edytorski]

nieszpór właśc. nieszpory — wieczorne nabożeństwo w kościele katolickim. [przypis edytorski]

nieszporne modły — modły wieczorne; nieszpory (łac. vesperae od vesper: wieczór) liturgia odprawiana w kościołach chrześcijańskich wieczorem (tradycyjnie o zachodzie słońca). [przypis edytorski]

nieszporny — tu: poważny, dostojny. [przypis edytorski]

nieszpory — katolicka msza wieczorna. [przypis edytorski]

nieszpory — katolickie śpiewane nabożeństwo wieczorne, odprawiane w dni świąteczne. [przypis edytorski]

nieszpory — nabożeństwo wieczorne w kościele katolickim. [przypis edytorski]

nieszpory (rel.) — śpiewane nabożeństwo wieczorne, odprawiane w dni świąteczne. [przypis edytorski]

nieszpory (rel.) — śpiewane nabożeństwo wieczorne. [przypis edytorski]

nieszpory (rel.) — śpiewane nabożeństwo wieczorne w liturgii katolickiej. [przypis edytorski]

nieszpory — śpiewane nabożeństwo wieczorne. [przypis edytorski]

nieszpory sycylijskie — powstanie mieszkańców Sycylii przeciw panowaniu Andegawenów (1282). [przypis edytorski]

nieszpory — tu: wieczorne modlitwy z brewiarza. [przypis edytorski]

nieszpory — wieczorne nabożeństwo w kościele katolickim, rozpoczynające się zwyczajowo mniej więcej w czasie, gdy zachodzi słońce. [przypis edytorski]

nieszpory — wieczorne nabożeństwo w kościołach chrześcijańskich, tradycyjnie odprawiane o zachodzie słońca. [przypis edytorski]

nieszpory (z łac. vespera: wieczór) — wieczorne nabożeństwo w kościołach chrześcijańskich, tradycyjnie odprawiane o zachodzie słońca. [przypis edytorski]

nieszpułka — nieszpułka zwyczajna a. nieszpułka jadalna (Mespilus germanica), krzew lub drzewko z rodziny różowatych; uprawiana już 3 tys. lat temu na terenach dzisiejszego Iranu, następnie w staroż. Grecji i Rzymie dla niewielkich (o średnicy 2–3 cm), kulistych, czerwonych owoców o chropowatej, grubej skórce i kwaskowatym smaku. Po zerwaniu owoce nie nadają się do spożycia, wymagają leżakowania przez kilka tygodni w suchym i chłodnym miejscu, aby nabrały słodyczy. Z nieszpułki sporządzano marynaty, marmolady i nalewki. W średniowieczu nieszpułka była przysmakiem dworskich stołów, od XVII–XVIII w. jej popularność zaczęła maleć, obecnie jest mało znana. [przypis edytorski]

Nie tak dawno — tekst pochodzi z 1903, a pełny druk broszury z 1905 roku. [przypis edytorski]

nie takem słaby (starop. forma) — skrót od: nie tak [jest]em słaby. [przypis edytorski]

nietęgo — niezbyt dobrze, słabo, kiepsko. [przypis edytorski]

nietknięty — tu: nieporuszony, niepoddający się emocjom. [przypis edytorski]

nie tknięty — tu: nie wzruszony. [przypis edytorski]

nie tłumaczyliśmy całego poematu „Hajdamacy”… — brak ten biblioteka Wolne Lektury uzupełnia osobną publikacją Hajdamaków w tłumaczeniu Leonarda Sowińskiego. [przypis edytorski]

Niet, mołodoj cziełowiek (ros.) — Nie, młody człowieku. [przypis edytorski]

nie to marzyłem — dziś: nie o tym marzyłem. [przypis edytorski]

nietoperzów — dziś popr. forma D. lm: nietoperzy. [przypis edytorski]

nietoperzów — dziś popr. forma: nietoperzy. [przypis edytorski]

nietoperz — w innych wydaniach pojawia się też forma gw.: niedoperz. [przypis edytorski]

nietota (daw.) — widłak. [przypis edytorski]

nietota — ludowa nazwa rośliny z rodz. widłakowatych (Lycopodiaceae), inaczej wroniec widlasty a. widłak wroniec (Huperzia selago), także: Spica sarmatica (tak notowany w Zielniku Szymona Syreniusza z 1611 r.); w Polsce występuje na niżu w cienistych lasach, ale przeważnie w górach, wśród kosodrzewiny, na halach, w Sudetach oraz w Tatrach od regla dolnego aż po najwyższe szczyty, po 1590 m n.p.m.; roślina ma własności trujące, ze względu na zawartość alkaloidów: annotyny i likopodyny. [przypis edytorski]

Nie trać nadziei, jakkolwiekć się dzieje — parafraza cytatu z Pieśni IX Ksiąg Wtórych Jana Kochanowskiego. [przypis edytorski]

nie trawiący — nie marnując. [przypis edytorski]

nietrefny (daw.) — niewłaściwy; mniej stosowny. [przypis edytorski]

nietroskliwie — tu: beztrosko. [przypis edytorski]

nie trudne (starop. forma) — dziś popr.: nietrudne. [przypis edytorski]

Nie trwożę się grobu, bo gdy moje kości legną w ziemi, to będę z nią razem, z moją kochaną, i rozpłynę się w drobne cząstki i żyć będę w liljach i koronach ich cichem życiem — Odnaleziony cytat z Gazeta warszawska, 23 sierpnia 1892, nr 223 brzmi: „I choć mi już blizko do grobu, ja przed nim się nie trwożę, jak inni starzy, bo gdy moje kości legną w tej ziemi, toż będę z nią razem, z moją kochanką, i rozpłynę się w drobne cząstki i żyć dalej będę w liliach i koronach ich cichem życiem”. [przypis edytorski]

nietry — grząskie tereny, porośnięte łozą, trzcinami, olchą i zielskiem. [przypis edytorski]

nie trza (gw.) — nie trzeba, nie potrzeba. [przypis edytorski]

nie trza — poprawnie: nie trzeba. [przypis edytorski]

Nie trzeba było w pierwszy szereg prosić — z własnej woli, samorzutnie ustawiał się w pierwszym szeregu walczących. [przypis edytorski]

nie trzebać było — skrót od: nie trzeba ci było. [przypis edytorski]

nie trzeba — tu: nie należy, nie wolno. [przypis edytorski]

nie trzebaż (daw.) — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy nie trzeba, czyż nie trzeba. [przypis edytorski]

Nie twoje dieło, a tam razbierut (ros.) — nie twoja sprawa, a tam to sprawdzą. [przypis edytorski]

nie tyle — nie tak bardzo. [przypis edytorski]

nie tylko nie jest notoryczny, a właśnie — dziś popr.: ale właśnie. [przypis edytorski]

nie tylkoście go nie ujarzmili, lecz (…) ułatwili mu — daw. konstrukcja z ruchomą końcówką czasownikową, która odnosi się do dwóch kolejnych czasowników; inaczej: nie tylko go nie ujarzmiliście, lecz ułatwiliście mu. [przypis edytorski]

nietylko (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie tylko. [przypis edytorski]

nie tylo czyniący, ale czyniącym przyzwalający godni są śmierci — por. Rz 1, 32. [przypis edytorski]

nie tym — dziś popr.: nie w tym. [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich (1844–1900) — filozof i pisarz niem.; studiował filologię klasyczną, teologię, dzieje Kościoła i historię na uniwersytetach w Bonn i w Lipsku, w latach 1869–79 był profesorem nadzwyczajnym w katedrze filologii klasycznej uniwersytetu w Bazylei; od 1869 r. bezpaństwowiec (wyrzekł się obywatelstwa pruskiego); autor dzieł: Narodziny tragedii czyli hellenizm i pesymizm, Tako rzecze Zaratustra, Poza dobrem i złem, Wola mocy i in.; naczelne miejsce w jego filozofii zajmuje kategoria życia (egzystencji, afirmacji istnienia i dążenia do jego pełni) oraz odrzucenie poszukiwania esencji, czyli ukrytego sensu świata (np. sensu zakorzenionego w koncepcji Boga); Nietzsche był krytykiem chrześcijaństwa i ufundowanej na nim kultury zachodniej; postulował natomiast powrót do wartości staroż. kultury greckiej. [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich (1844–1900) — filozof i pisarz niem.; studiował filologię klasyczną, teologię, dzieje Kościoła i historię na uniwersytetach w Bonn i w Lipsku, w latach 1869–1879 był profesorem nadzwyczajnym w katedrze filologii klasycznej uniwersytetu w Bazylei; od 1869 r. bezpaństwowiec (wyrzekł się obywatelstwa pruskiego); autor dzieł: Narodziny tragedii czyli hellenizm i pesymizm, Tako rzecze Zaratustra, Poza dobrem i złem, Wola mocy i in.; naczelne miejsce w jego filozofii zajmuje kategoria życia (egzystencji, afirmacji istnienia i dążenia do jego pełni) oraz odrzucenie poszukiwania esencji, czyli ukrytego sensu świata (np. sensu zakorzenionego w koncepcji Boga); Nietzsche był krytykiem chrześcijaństwa i ufundowanej na nim kultury zachodniej; postulował natomiast powrót do wartości staroż. kultury greckiej. [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich (1844–1900) — filozof i pisarz niem.; z wykształcenia filolog klasyczny; autor dzieł fundamentalnych dla epoki modernizmu, m.in.: Narodziny tragedii, czyli hellenizm i pesymizm, Tako rzecze Zaratustra, Poza dobrem i złem, Ludzkie, arcyludzkie i in.; naczelne miejsce w jego filozofii zajmuje kategoria życia (egzystencji, afirmacji istnienia i dążenia do jego pełni) oraz odrzucenie poszukiwania esencji, czyli ukrytego sensu świata (np. sensu zakorzenionego w koncepcji Boga). Jego karierę akademicką przerwała choroba, która ujawniła się już w 1856 r. i objawiała się niezwykle silnymi migrenami, połączonymi z wymiotami, bólem oczu i zaburzeniami widzenia. Z przyczyn zdrowotnych, wobec tego, że nie znaleziono skutecznej kuracji, w 1879 r. Nietzsche otrzymał profesorską rentę. Rytm choroby przyczynił się również do zmiany formy jego dzieł, składających się z charakterystycznych krótkich, aforystycznych akapitów. Uznaje się, że w końcu, na przełomie 1888/1889 r. dolegliwości nękające filozofa przerodziły się w obłęd; po załamaniu 3 stycznia 1889 Nietzsche został przewieziony do kliniki psychiatrycznej w Bazylei, a następnie kliniki w Jenie, skąd zabrała go do domu w Naumburgu matka, gdzie spędził lata 1890–1897; po śmierci matki siostra Nietzschego wynajęła dom w Weimarze, gdzie filozof spędził ostatnie lata życia, pogrążony w apatii, bez kontaktu ze światem. [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich (1844–1900) — filozof niemiecki, reprezentant irracjonalizmu i immoralizmu; sformułował koncepcje „woli mocy” i „nadczłowieka”. [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich (1844–1900) — jeden z najbardziej wpływowych filozofów i pisarzy końca XIX i początku XX w.; studiował filologię klasyczną, teologię, historię Kościoła i historię na uniw. w Bonn i w Lipsku; po odbyciu obowiązkowej służby wojsk. wymówił obywatelstwo pruskie i od 1869 r. pozostawał „bezpaństwowcem”; w 1869 r. objął katedrę filologii klasycznej na uniw. w Bazylei; istotny wpływ na myśl Nietzschego miało zetknięcie się z filozofią Artura Schopenhauera oraz muzyką Ryszarda Wagnera (z którym blisko przyjaźnił się na początku lat 70 XIX wieku; później doszło do rozluźnienia stosunków ze względów światopoglądowych); charakterystyczne dla stylu Nietzschego jest pisanie aforyzmami (począwszy od dzieła Ludzkie, arcyludzkie z 1878 r.), co po części wynikało z choroby, na którą cierpiał od lat młodzieńczych, a która objawiała się niezwykle silnymi, wielodniowymi atakami migreny; choroba zmusiła go do zrezygnowania z pracy uniwersyteckiej w 1879 r.; odbył wiele podróży po Włoszech, Niemczech i Szwajcarii, na przełomie 1888 i 1889 r. nasilenie choroby doprowadziło do obłędu; Nietzsche trafił na rok do kliniki psychiatrycznej, najpierw w Bazylei, a następnie w Jenie; w 1890 matka zabrała go w rodzinne strony, do Naumburga; ostatnie trzy lata życia spędził samotnie w Weimarze, został pochowany w Röcken, obok swego ojca, pastora luterańskiego; Nietzsche jest twórcą koncepcji dwóch nurtów w sztuce: dionizyjskiego i apollińskiego (Narodziny tragedii 1872); najbardziej znany jako autor przedstawiającego ideał nadczłowieka dzieła Tako rzecze Zaratustra (1883–1885); ostatnią książką Nietzschego jest autobiograficzna Ecce Homo (1888); pośmiertnie została wydana jeszcze z jego notatek Wola mocy. [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich (1844–1900) — niemiecki filozof, filolog klasyczny, prozaik i poeta. [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich (1844–1900) — niemiecki filozof, filolog klasyczny, prozaik i poeta. [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich (1844–1900) — niemiecki filozof, filolog klasyczny; reprezentant irracjonalizmu i immoralizmu. [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich (1844–1900) — niemiecki filozof i filolog klasyczny, jeden z najbardziej wpływowych myślicieli końca XIX i początku XX w.; dokonał radykalnej krytyki chrześcijaństwa i ufundowanej na nim kultury zachodniej; koncentrował się na afirmacji życia i postulował powrót do wartości kultury starożytnej; głosił śmierć Boga (tj. powszechny zanik poczucia obcowania z sacrum), pochwałę woli mocy i nadczłowieka oraz wieczny powrót, hasła często rozumiane opacznie jako nihilistyczne. [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich (1844–1900) — niemiecki filozof i filolog klasyczny, koncentrował się na afirmacji życia, głosił ideę nadczłowieka, niezależnej jednostki o silnym charakterze i woli mocy. [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich (1844–1900) — niemiecki filozof. [przypis edytorski]