Przypisy

beł za więźnia wiedziony (starop.) — był prowadzony jako więzień (w charakterze więźnia). [przypis edytorski]

Bełz — miasto należące do Grodów Czerwieńskich, które w 1366 r. (w 3 lata po opisywanych wydarzeniach) przeszły spod panowania Wielkiego Księstwa Litewskiego pod władzę polską jako lenno. Bełz znajduje się ok. 60 km na płn. od Lwowa, obecnie na terytorium Ukrainy, przy samej granicy z Polską. [przypis edytorski]

Belakwa — też: Belacqua. [przypis edytorski]

Bela — legendarny król norweski (nie mylić z władcami Węgier o tym samym imieniu). [przypis edytorski]

belanda (mal.) — holenderski. [przypis edytorski]

belbas (reg.) — grubas; dryblas, rosły chłopiec. [przypis edytorski]

Belden — obecna nazwa: Bełdany. [przypis edytorski]

bele (gw.) — byle. [przypis edytorski]

belek — dziś r.ż.: belka. [przypis edytorski]

belemnity (paleont.) — rząd wymarłych morskich głowonogów, żyjących ok. 200–65 mln lat temu, po których zostały charakterystyczne podłużne skamieniałości. [przypis edytorski]

belemnity — rząd wymarłych morskich głowonogów, po których zostały charakterystyczne podłużne skamieniałości. [przypis edytorski]

belerbej — namiestnik zarządzający prowincją. [przypis edytorski]

bel et bien (fr.) — rzeczywiście. [przypis edytorski]

belfer (daw.) — pomocnik nauczyciela w żydowskiej szkole (chederze); dziś pot. iron. a. żart.: nauczyciel. [przypis edytorski]

belferzyna (pogard.) — nauczyciel; od: belfer. [przypis edytorski]

Belgravia — ekskluzywna dzielnica mieszkaniowa w środkowej części Londynu, powstała w poł. XIX w. [przypis edytorski]

Belial — biblijne starotestamentowe określenie bezosobowego zła lub przeciwnika Boga (np. w wyrażeniu „synowie Beliala”: ludzie występni, grzeszni). [przypis edytorski]

Belial — biblijny termin hebrajski używany jako określenie człowieka niegodziwego, dosł.: bez wartości, bezużyteczny; w tradycji rabinicznej objaśniany także grą słów jako „bez jarzma”, tj. odrzucający przykazania Boże; później spersonifikowany jako jeden z upadłych aniołów; w Biblii Hebrajskiej najczęściej w postaci idiomu: „synowie Beliala” (np. 1 Sm 2, 12; 1 Sm 10, 27). [przypis edytorski]

Belial — jeden z biblijnych potężnych złych duchów, upadłych aniołów, obok Szatana, Lucyfera i Lewiatana, symbolizuje płodność ziemi, niezależność oraz północ (jako stronę świata); jego imię tłumaczy się jako „nie mający pana” (uosobienie buntu) lub jako czystą negację. [przypis edytorski]

Belial (z hebr.) — jedno z imion diabła. [przypis edytorski]

beli oblegli (starop. forma) — byli oblegli; konstrukcja daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: oblegli wcześniej, uprzednio, kiedyś itp. [przypis edytorski]

beli o sobie zwątpili (starop. forma) — byli o sobie zwątpili; konstrukcja daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: zwątpili o sobie wcześniej, uprzednio itp. [przypis edytorski]

beli (…) postawili (starop. forma) — byli postawili; konstrukcja daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: postawili wcześniej, uprzednio, kiedyś itp. [przypis edytorski]

beli rozsypali się (starop. forma) — byli rozsypali się; konstrukcja daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: rozsypali się wcześniej, uprzednio, kiedyś itp. [przypis edytorski]

beli (starop. forma) — dziś popr.: byli. [przypis edytorski]

beli wstali (starop. forma) — byli wstali; konstrukcja daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: wstali wcześniej, uprzednio, kiedyś itp. [przypis edytorski]

beli założyli (starop. forma) — byli założyli; konstrukcja daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: założyli wcześniej, uprzednio, kiedyś itp. [przypis edytorski]

Belizariusz, Flavius Belisarius (ok. 505–565) — wódz bizantyjski z czasów cesarza Justyniana I Wielkiego, dowodził armią bizantyjską, która w 536 r. wyparła Gotów z Italii i samego Rzymu. Według legendy pod koniec życia miał zostać oślepiony i zmuszony do życia żebraczego. [przypis edytorski]

Belizariusz, właśc. Flavius Belisarius (ok. 505–565) — wódz bizantyjski z czasów cesarza Justyniana I Wielkiego, dowodził armią bizantyjską, która w 536 r. wyparła Gotów z Italii i samego Rzymu. Według legendy pod koniec życia miał zostać oślepiony i zmuszony do życia żebraczego. [przypis edytorski]

belladonna (łac. Atropa belladonna) — gatunek wieloletniej rośliny z rodziny psiankowatych, inaczej: pokrzyk wilcza jagoda; z ziela belladonny od starożytności produkowano leki zmniejszające napięcie mięśni, działające hamująco na układ nerwowy, zmniejszające wydzielanie wszystkich gruczołów, stosowane w w okulistyce podczas badania oka (atropina), a także w leczenia kaszlu, kolki nerkowej i żółciowej, astmy i schorzeń żołądkowo-jelitowych. [przypis edytorski]

belladonna (łac. Atropa belladonna) — inaczej: pokrzyk wilcza jagoda; roślina trująca, stosowana w medycynie. [przypis edytorski]

belladonna — pokrzyk wilcza jagoda; roślina trująca, powodująca m.in. omamy wzrokowe i słuchowe. [przypis edytorski]

bella molinara (wł.) — piękna młynarka; odwołanie do powstałej w 1790 r. w Wiedniu opery La Molinara Giovanniego Paisiella (1740–1816), niezwykle popularnego i prominentnego w swoim czasie wł. kompozytora klasycznych oper gł. komicznych, zatrudnionego m. in. na dworze Katarzyny II w Petersburgu oraz na dworze Napoleona I w Paryżu. [przypis edytorski]

Bellarmin, Robert, właśc. Roberto Francesco Bellarmino (1542–1621) — włoski jezuita, kardynał, inkwizytor, święty Kościoła katolickiego i doktor Kościoła. [przypis edytorski]

bella signora (wł.) — piękna dama. [przypis edytorski]

bella veduta (wł.) — piękny widok. [przypis edytorski]

bella (wł.) — piękna. [przypis edytorski]

Bellay — chodzi o Belley we wsch. Francji, ok. 50 km od Annecy, będące siedzibą biskupią od V w.; nazwę Bellay nosi zamek na zachodzie Francji. [przypis edytorski]

belle femme-istaja (fr., ros.) — piękna kobieta, prawda? [przypis edytorski]

belle (fr.) — piękna. [przypis edytorski]

bellerbej właśc. bejlerbej — tytuł namiestnika zarządzającego prowincją w Turcji osmańskiej; także: beglerbeg, beglerbej. [przypis edytorski]

Bellerofon (mit. gr.) — królewicz koryncki, pogromca Pegaza. [przypis edytorski]

Bellerofon (mit. gr.) — pogromca Pegaza. [przypis edytorski]

belle soeur (fr.) — bratowa. [przypis edytorski]

belletrysta (z fr. belles lettres: literatura piękna) — autor beletrystyki, utworów literatury pięknej, głównie powieści i nowel. [przypis edytorski]

Belle Vue (fr.) — piękny widok. [przypis edytorski]

Bellevue — ob. część Meudon, ok. 10 km na płd.-zach. od centrum Paryża; pani de Pompadour mieszkała w pałacyku Bellevue zbudowanym dla niej w 1750 przez Ludwika XV. [przypis edytorski]

Belliard, Augustin Daniel (1769–1832) — francuski generał okresu rewolucji i cesarstwa; w latach 1805–1806 oraz od 1812 brał udział w kampaniach wojennych jako szef sztabu Joachima Murata (króla Neapolu od 1808). [przypis edytorski]

Bellincioni, Gemma (1864–1950) — włoska sopranistka światowej sławy. [przypis edytorski]

Bellini, Giovanni (ok. 1430–1516) — malarz włoski epoki renesansu, twórca weneckiej szkoły kolorystycznej, najwybitniejszy z malarskiej rodziny Bellinich; autor głównie obrazów religijnych i portretów. [przypis edytorski]

Bellini — rodzina włoskich malarzy epoki renesansu: Jacopo Bellini i dwóch jego synów, Giovanni i Gentile; trudno powiedzieć, którego z nich ma na myśli autor. [przypis edytorski]

Bellman, Carl Michael (1740–1795) — szwedz. poeta i kompozytor, narodowy skald Szwecji; autor popularnych pieśni biesiadnych i miłosnych. [przypis edytorski]

bello et pace (łac.) — na wojnie i w czasie pokoju. [przypis edytorski]

Bellona (mit. rzym.) — bogini wojny; małżonek Bellony (przen.): dzielny wojownik. [przypis edytorski]

Bellona (mit. rzym.) — bogini wojny. [przypis edytorski]

Bellona (mit. rzym) — bogini wojny. [przypis edytorski]

Bellona (mit. rzym.) — bogini wojny. [przypis edytorski]

Bellona (mit. rzym.) — bogini wojny, siostra a. żona Marsa. [przypis edytorski]

Bellona (mit. rzym.) — bogini wojny, siostra lub żona Marsa. [przypis edytorski]

Bellona (mit. rzym.) — bogini wojny; synowie Bellony — wojownicy. [przypis edytorski]

Bellona (mit. rzym.) — staroitalska bogini wojny; później przedstawiana jako żona a. siostra Marsa, boga wojny. [przypis edytorski]

Bellona — rzymska bogini wojny, siostra a. żona Marsa. [przypis edytorski]

Bellona — w mit. rzym. bogini wojny. [przypis edytorski]

Bellonie abdykować, do Cerery się aplikować — porzucić rzemiosło wojenne na rzecz zajęcia się uprawą roli. [przypis edytorski]

Bellow, Saul (1915–2005) — amerykański prozaik, laureat Nagrody Nobla w 1976 r. [przypis edytorski]

bellum civile (łac.) — wojna domowa. [przypis edytorski]

bellum omnium contra omnes (łac.) — wojna wszystkich przeciw wszystkim. [przypis edytorski]

belmera (z fr.) — teściowa. [przypis edytorski]

Bel (mit.) — jedno z określeń Marduka, najważniejszego boga panteonu babilońskiego (z akkadyjskiego dosł. „Pan”). [przypis edytorski]

Belmont, Leo, właśc. Leopold Blumental (1865–1941) — polski pisarz, eseista i tłumacz. Autor powieści W wieku nerwowym (1888) kreującej postać dekadenta. [przypis edytorski]

Belmont — nazwa siedziby bogatej dziedziczki zapożyczona przez Szekspira z jego głównego źródła do Kupca weneckiego: pierwszej noweli czwartego dnia ze zbioru Il Pecorone Ser Giovanniego Fiorentino. [przypis edytorski]

Belsham, William (1752–1827) — angielski pisarz, polityk i historyk, autor m.in. zbioru rozpraw pt. Essays, Philosophical, Historical, and Literary (1789). [przypis edytorski]

belt (starop. forma) — bełt; strzała, grot. [przypis edytorski]

beluarda — narożna baszta obronna lub drewniana ruchoma wieża oblężnicza. [przypis edytorski]

Belun — król Tyru, ojciec Dydony. [przypis edytorski]

bel uomo (wł.) — przystojny mężczyzna. [przypis edytorski]

Belus a. Bel — dosł. akad. bēlu: pan, władca; jedno z określeń babilońskiego boga Marduka. [przypis edytorski]

belweder a. belwederek (z wł. belvedere: piękny widok) — pawilon ogrodowy z widokiem na okolicę. [przypis edytorski]

belweder, belwederek (z wł.) — dosł.: piękny widok; tu: balkon z widokiem na okolicę. [przypis edytorski]

belweder (z wł.) — budowla ogrodowa na wzniesieniu lub nadbudówka z tarasem nad najwyższą kondygnacją budynku, skąd rozpościera się widok na okolicę. [przypis edytorski]

belyk — trump.: beliek. [przypis edytorski]

be malonės - negailestingai. [przypis edytorski]

Bembus Mateusz (ok. 1567–1645) — jezuita, następca Skargi w funkcji nadwornego kaznodziei Zygmunta III; autor pism religijnych. [przypis edytorski]

Bem Józef (1794–1850) — generał wojsk polskich, artylerzysta, uczestnik powstania listopadowego i naczelny wódz powstania węgierskiego w okresie Wiosny Ludów 1848–1849. [przypis edytorski]

Bem, Józef (1794–1850) — polski generał, dowódca wojsk węgierskich w powstaniu w 1848 r. [przypis edytorski]

Ben Akiba, właśc. Akiba ben Josef (ok. 50–135) — żydowski rabin, tanaita; zaangażowany w ostateczne ustalenie kanonu Biblii hebrajskiej oraz zebranie przekazów ustnych dotyczących żydowskiego prawa religijnego; przypisywane mu często powiedzenie: „Wszystko to już było” wypowiada postać sceniczna Ben Akiby w dramacie Karla Gutzkowa Uriel Acosta (jest ono parafrazą wersu z biblijnej Księgi Koheleta: Koh 1, 9). [przypis edytorski]

Ben Ali (pseud.) — właśc. Stanisław Mścichowski, działający od czasów przedwojennych sławny estradowy hipnotyzer i magik, dający objazdowe przedstawienia „hipnozy oraz czarnej i białej magii” w całej Polsce. [przypis edytorski]

Bench, właśc. King's Bench Prison — londyńskie więzienie położone na południowym brzegu Tamizy, istniejące od średniowiecza i wówczas związane z królewskim sądem ławniczym (King's Bench court of law); trafiali tu oskarżeni o zniesławienie, bankructwo, a także dłużnicy (do czasu, gdy w latach 60. XIX zniesiono karę więzienia za długi); w 1842 r. więzienie zostało stosownie przemianowane na Queen's Prison (w związku o objęciem władzy przez królową Wiktorię w 1837 r.) i przejęło dłużników również z zakładów karnych w Marshalsea i Fleet, natomiast więźniów umysłowo chorych przekazało do Bedlam; kolejną przyjętą nazwą było Southwark Convict Prison, zanim w latach 70. XIX w. podupadło, a następnie zostało zamknięte i zniszczone; ostatecznie przestało funkcjonować w 1880 r. [przypis edytorski]

Benckendorff, Alexander von (1782–1844) — dowódca carskiej żandarmerii, organizator tajnej policji; Benkendorf-Reviev — tak ironicznie nazywa Słowacki raporty i donosy, na podstawie których skazywano poetów rosyjskich. [przypis edytorski]

Ben, comment qu'tu veux? (fr.) — Cóż, jak tam sobie chcesz? [przypis edytorski]

Bendajeski á Curtiba, état de Paraná (port.) — Bendajeski w Curtiba, w stanie Paraná. [przypis edytorski]

Bendideje — obchodzone w staroż. Atenach święto trackiej bogini Bendis. [przypis edytorski]

Bendis (mit. tracka) — bogini łowów i księżyca, opiekunka dziewcząt; przez Greków utożsamiana z Artemidą. [przypis edytorski]

Bendita se tierra de Italia! (hiszp.) — Błogosławiona niech będzie ziemia włoska! [przypis edytorski]

bendziecie — będziecie (stylizacja gwarowa). [przypis edytorski]

benedicamus (łac.) — tu: błogosławieństwo; od słów kończących łac. mszę: „benedicamus Domino (…)”, tj. niech nam Bóg błogosławi. [przypis edytorski]

Benedicat te omnipotens Deus (łac.) — niech cię błogosławi Bóg wszechmogący. [przypis edytorski]

Benedicite (łac.: błogosławcie) — modlitwa przed posiłkiem. [przypis edytorski]

benedicite (łac.) — błogosławione; początek modlitwy: Benedicite omnia opera Domini, tj. „Błogosławione wszystkie dzieła Pańskie”. [przypis edytorski]

Benedicite (łac.) — pobłogosławcie; pierwsze słowo i nazwa modlitwy łacińskiej odmawianej przed przystąpieniem do posiłku. [przypis edytorski]