Przypisy

szczyglic — syn szczygła; tu: ptaszek. [przypis edytorski]

szczypa (daw.) — szczapa. [przypis edytorski]

szczypa — dziś: szczapa. [przypis edytorski]

szczypka — szczapka, kawałek drewna. [przypis edytorski]

Szczyrbskie jezioro (słow. Štrbské pleso) — znajdujące się na wys. 1346 m n.p.m. jezioro wytopiskowe w Tatrach Wysokich w Słowacji, na tzw. Szczyrbskim Tarasie. [przypis edytorski]

szczyr — roślina z rodziny wilczomleczowatych (Mercurialis). [przypis edytorski]

szczyry (starop. forma) — szczery; szczyra potwarz: wierutna potwarz. [przypis edytorski]

Szczyrzyce — właśc. Szczyrzyc, dawniej miasto, a obecnie wieś w województwie małopolskim, w powiecie limanowskim. [przypis edytorski]

szczyt (daw.) — tarcza. [przypis edytorski]

szczytek — ścianka łóżka od strony głowy lub nóg. [przypis edytorski]

szczyt Maniowski — chodzi zapewne o Lubań, u którego podnóża leży wieś Maniowy. [przypis edytorski]

szczytny (daw.) — wysoko sklepiony. [przypis edytorski]

szczytny — wzniosły. [przypis edytorski]

szczyt — tarcza. [przypis edytorski]

szczyt — tu: dach. [przypis edytorski]

szczyt (tu daw.) — tarcza. [przypis edytorski]

szczyty latyńskie — region Lacjum we Włoszech, w którego sercu leży Rzym, posiada rozległe tereny wzgórz i góry Apeniny. [przypis edytorski]

Széchenyi, István (1791–1860) — węgierski polityk i działacz gospodarczy; założył Węgierskie Towarzystwo Naukowe, zbudował pierwszy stały most pomiędzy Budą i Pesztem, rozpoczął prace nad uregulowaniem Dunaju i Cisy, zainicjował żeglugę parową na Dunaju; lider węgierskiego ruchu liberalnego, w latach 40. utracił przywództwo na rzecz bardziej radykalnego Lajosa Kossutha. [przypis edytorski]

Székely, Johann Friedrich (1739–1794) — pułkownik wojsk pruskich, węgierskiego pochodzenia; znany z okrucieństwa podczas tłumienia powstania wielkopolskiego (1794), związanego z insurekcją kościuszkowską; wzięty do niewoli w bitwie pod Bydgoszczą, zmarł z ran. [przypis edytorski]

Szeba ben Bochri — również: Szeba, syn Bikriego (2Sm 20,1). [przypis edytorski]

Szeba — prawdopodobnie chodzi tu o: Beer-Szeba, miasto położone na północnym skraju pustyni Negew; południowa część Izraela. Obok studni nazwanej Beer-Szeba Abraham zawarł przymierze z Abimelekiem (Rdz 21,31). [przypis edytorski]

Szebar — popr. szebat a. szwat: jedenasty miesiąc kalendarza żydowskiego. [przypis edytorski]

Szecherezada — bohaterka arabskich Baśni z tysiąca i jednej nocy. [przypis edytorski]

Szecherezada — główna bohaterka Baśni z tysiąca i jednej nocy, opowiadająca swemu mężowi baśnie. [przypis edytorski]

szechina (hebr.) — obecność, zamieszkiwanie; pojęcie, choć nie pojawia się w Biblii, często występuje w judaizmie na określenie widocznej obecności Boga początkowo w Namiocie Zgromadzenia, następnie w Świątyni Jerozolimskiej. [przypis edytorski]

szech — muzułmański święty. [przypis edytorski]

szedłby beł (starop. forma) — byłby szedł. [przypis edytorski]

szedł ci on — konstrukcja z partykułą „ci”, pełniącą funkcję wzmacniającą. [przypis edytorski]

szedł od ciebie swat — swat był przyjacielem przyszłego pana młodego, który w jego imieniu przychodził do rodziców panny poprosić o jej rękę. [przypis edytorski]

szedł przeciwko niem (starop.) — szedł naprzeciw nim. [przypis edytorski]

szedł raz z Pireusu na górę pod zewnętrzną stroną muru północnego — port w Pireusie był połączony z Atenami linią zbudowanych w połowie V w. p.n.e. tzw. Długich Murów, chroniących zaopatrzenie miasta drogą morską w razie oblężenia. Zostały zburzone przez Spartan po klęsce Aten w wojnie peloponeskiej (404 p.n.e.). [przypis edytorski]

szedł w pogonią (starop. forma) — ruszył w pogoń. [przypis edytorski]

szedziwość (starop.) — sędziwość. [przypis edytorski]

szedziwy — dziś popr.: sędziwy; wiekowy; stary. [przypis edytorski]

szedziwy — sędziwy. [przypis edytorski]

szedziwy (starop.) — sędziwy. [przypis edytorski]

szedziwy (starop.) — sędziwy; stary. [przypis edytorski]

szedziwy (starop.) — sędziwy, stary. [przypis edytorski]

szefa zwaliśmy słusznie Filipkiem, bo wyrastał, gdzie go nie posiali — filip, filipek to dawne określenie zająca, które wzięło się z gwary myśliwskiej. [przypis edytorski]

szefel — dawna jednostka miary objętości, równa ok. 65 litrów. [przypis edytorski]

Szefel, właśc. Kefalus a. Cefalus (mit. gr.) — mąż Prokris. Przywołanie tego mitu jest tu zresztą nie na miejscu, gdyż opowiada on o sprawdzaniu wierności małżeńskiej. [przypis edytorski]

Szeherazada, Książę Igor — Szeherazada (1910): balet rosyjski z muzyką Nikołaja Rimskiego-Korsakowa, wystawiony po raz pierwszy w Paryżu przez Balety Rosyjskie Diagilewa; Książę Igor (Kniaź Igor, 1890): opera rosyjskiego kompozytora Aleksandra Borodina. [przypis edytorski]

Szeherezada — bohaterka Księgi tysiąca i jednej nocy, żona sułtana, która co noc opowiadała mężowi kolejną historię, przerywając opowieść w najciekawszym momencie, aby odwlec niezasłużoną karę śmierci. [przypis edytorski]

Szeherezada — główna bohaterka Baśni z tysiąca i jednej nocy, opowiadająca swemu mężowi baśnie. [przypis edytorski]

szejch — szejk, naczelnik arabskiego plemienia lub wsi. [przypis edytorski]

szejgec — łobuz. [przypis edytorski]

szejgic, właśc. szejgec — łobuz, zuchwalec. [przypis edytorski]

szejtan (z ar.) — diabeł, zły duch. [przypis edytorski]

szekel (hebr. dosł.: ważyć) — jednostka wagi ale równocześnie jednostka pieniężna. Zanim zaczęto bić monety na Bliskim Wschodzie szeklem określano ilość, a właściwie, wagę srebra. Od końca VI w. p.n.e. termin szekel odnosił się do wybijanej wtedy srebrnej monety. [przypis edytorski]

szekhend (z ang.) — uścisk dłoni. [przypis edytorski]

Szekspir — chodzi m.in. o powiązanie Lilli Wenedy z Królem Learem, z postacią jednej z córek króla, Kordelią, która mimo odrzucenia przez ojca, w chwili gdy jego królestwo jest zagrożone, walczy w jego obronie i bohatersko ginie; także o pokrewieństwo Gwinony z okrutnicami: Małgorzatą z Henryka VI czy którąś z niewydziedziczonych córek króla Leara. [przypis edytorski]

Szekspir, William a. Shakespeare, William (1564–1616) — angielski poeta, dramaturg, aktor i reformator teatru. [przypis edytorski]

Szekspir, William a. Shakespeare, William (1564–1616) — angielski poeta, dramaturg i aktor, jeden z najwybitniejszych pisarzy literatury angielskiej oraz reformatorów teatru. [przypis edytorski]

Szekspir — właśc. William Shakespeare (1564–1616), ang. dramatopisarz, poeta i aktor. Uważany za jednego z najwybitniejszych pisarzy literatury angielskiej oraz reformatorów teatru. [przypis edytorski]

Szekspir, właśc. William Shakespeare (1564–1616) — angielski dramatopisarz, poeta i aktor. Uważany za jednego z najwybitniejszych pisarzy literatury angielskiej oraz reformatorów teatru. [przypis edytorski]

Szekspir, właśc. William Shakespeare (1564–1616) — angielski dramatopisarz, poeta i aktor, uważany za jednego z najwybitniejszych pisarzy literatury angielskiej. Większość jego sonetów jest kierowanych do niewymienionego z imienia pięknego, egocentrycznego młodzieńca (Fair Youth), wykraczając poza ton zwykłej męskiej przyjaźni, co stało się podstawą do spekulacji o biseksualizmie autora. [przypis edytorski]

Szekspir, własc. William Shakespeare (1564–1616) — angielski dramatopisarz, poeta i aktor. Uważany za jednego z najwybitniejszych pisarzy literatury angielskiej oraz reformatorów teatru. [przypis edytorski]

Szełgunow, Nikołaj Wasiljewicz (1824–1891) — ros. publicysta, demokrata; publikował w gazetach „Russkoje słowo”, „Sowriemiennik”, „Wiek”; razem z Michajłowem napisał proklamację Do młodego pokolenia. [przypis edytorski]

szeląg (daw.) — drobna miedziana moneta. [przypis edytorski]

szeląg (daw.) — drobna moneta; miedziak (por. powiedzenie Znać kogo jak zły szeląg). [przypis edytorski]

szeląg — dawna drobna moneta; miedziak. [przypis edytorski]

szeląg — dawna drobna moneta miedziana; miedziak. [przypis edytorski]

szeląg — dawna drobna moneta polska; tu przen.: miedziak, grosz. [przypis edytorski]

szeląg — dawna drobna moneta polska z miedzi; miedziak. [przypis edytorski]

szeląg — dawna drobna moneta polska z miedzi; w oryginale liard: drobna miedziana moneta francuska, która stanowiła najdrobniejszy nominał w czasach królestwa. [przypis edytorski]

szeląg — dawna moneta polska. [przypis edytorski]

szeląg — dawn. drobna moneta miedziana. [przypis edytorski]

szeląg — daw. polska moneta, odpowiednik jednej trzeciej grosza. [przypis edytorski]

szeląg — drobna moneta. [przypis edytorski]

szeląg — historyczna drobna moneta polska, miedziana lub srebrna; zgrać się do ostatniego szeląga, dziś: do ostatniego grosza. [przypis edytorski]

szeląg — srebrna moneta, która w XIV wieku była bita i wprowadzona przez Krzyżaków. [przypis edytorski]

Szela, Jakub (1787–1866) — chłopski przywódca antyszlacheckiej rabacji galicyjskiej w 1846, podczas której zniszczono kilkaset dworów, a z rąk chłopskich zginęło ok. tysiąca osób. [przypis edytorski]

Szela, Jakub (1787–1866) — przywódca ludowy w czasie rabacji galicyjskiej 1846 r. [przypis edytorski]

szelestuszka (gw.) — tobołki polne, gatunek z rodziny kapustowatych. [przypis edytorski]

szeleszcze — dziś popr. forma 3.os.lp: szeleści. [przypis edytorski]

szeleszcze — dziś popr.: szeleści. [przypis edytorski]

szeleszcze — dziś: szeleści. [przypis edytorski]

Szeliga, Maria, właśc. Maria Loevy (1854–1927) — publikująca pod pseudonimem „Maria Szeliga” (a także jako: B. Saryusz, Bolesław Saryusz, Ciotka Marynia, Jerzy Horwat, Matylda Mahoń, Vox, Jx., M. S., M. Sz., Mar. Sz.) polska pisarka, poetka i publicystka, feministka, tworząca od 1880 r. na emigracji w Paryżu. [przypis edytorski]

szelinarz (starop.) — ten, kto się zaszywa w szelinie, tj. w zaroślach, krzakach; tu: człowiek małoduszny, mierny, małego formatu duchowego (niczym krzak przy drzewie), nicpoń. [przypis edytorski]

Szelin nikt — nikt z gospodarstwa Szeli. [przypis edytorski]

Szelin — przymiotnik dzierżawczy od nazwiska Szela; znaczenie: należący do Szeli, jemu właściwy itp. [przypis edytorski]

Szeliski, Jan — sekretarz ambasady polskiej w Rzymie, urlopowany w końcu 1939 roku, ponieważ zgłosił się ochotniczo do Wojska Polskiego we Francji. Poległ pod Narwikiem 28 maja 1940 roku. [przypis edytorski]

Szeller-Michajłow — autor wydanego w 1906 roku siedmiotomowego dzieła Antyki i Sztuka. [przypis edytorski]

Szelmą jestem bez uszu — nawiązanie do praktyki obcinania uszu skazańcom. [przypis edytorski]

szelma — człowiek sprytny, ale często nieuczciwy. [przypis edytorski]

szelma — osoba, która radzi sobie w wielu trudnych sytuacjach, ale czasami działa w nieuczciwy sposób. [przypis edytorski]

szelma — osoba sprytna i nieuczciwa. [przypis edytorski]

szelma — osoba sprytna, umiejąca sobie poradzić z trudnymi sytuacjami, nie zawsze w uczciwy sposób; tu: nikczemnik. [przypis edytorski]

szelma — z dezaprobatą lub z uznaniem o osobie sprytnej, umiejącej sobie radzić w życiu, nie zawsze w uczciwy sposób. [przypis edytorski]

Szelmostwa Neryny — Fourberies de Nérine (1864), francuska komedia Théodore'a de Banville, inspirowana komedią Moliera Szelmostwa Skapena. [przypis edytorski]

Szelmowskie sztuczki Skapena — aluzja do sztuki Moliera o tym tytule; w pol. tłumaczeniu także: Szelmostwa Skapena. [przypis edytorski]

szelmowski — przebiegły, podstępny, a zarazem żartobliwy. [przypis edytorski]

szelmowsko — przebiegle, podstępnie, a zarazem żartobliwie. [przypis edytorski]

Szema Isroel (hebr.) — słuchaj Izraelu (początkowe słowa modlitwy). [przypis edytorski]

Szema Isroel (hebr.) — słuchaj Izraelu. [przypis edytorski]

Szema Izrael! (hebr.) — dosł.: „Słuchaj, Izraelu!”; również: jedna z najważniejszych modlitw żydowskich. [przypis edytorski]

szemat (daw.) — formularz; schemat. [przypis edytorski]

szemat — dziś popr.: schemat. [przypis edytorski]

szemat — dziś: schemat. [przypis edytorski]

szemat — schemat. [przypis edytorski]