Przypisy

serynga (daw., z fr. seringue) — przyrząd do wykonywania lewatyw. [przypis edytorski]

ses chevaux (fr.) — swoje konie. [przypis edytorski]

ses hardes (fr.) — swoje tobołki. [przypis edytorski]

sessyja — dziś: sesja. [przypis edytorski]

S'est enfui avec les autres (fr.) — Uciekł z innymi. [przypis edytorski]

sesterce (łac. sestertius, sestertii) — sesterc a. sestercjusz, drobna moneta w staroż. republice i cesarstwie rzymskim (początkowo warta ćwierć denara, później prawie pół); tu ogólnie: pieniądze. [przypis edytorski]

sestercja a. sesterc — staroż. moneta rzymska niewielkiej wartości, początkowo srebrna, w czasach wczesnego cesarstwa mosiężna; pod koniec III w. sestercje wycofano z obiegu, istniejące masowo przetapiano do produkcji nowego typu monet; w czasach Hypatii już nie funkcjonowały. [przypis edytorski]

sestercja — drobna moneta, srebrna lub miedziana, ze starożytnego Rzymu. [przypis edytorski]

sestercja (z łac.) — moneta rzymska, najpierw srebrna, potem kuta w brązie. [przypis edytorski]

sestyna — sekstyna, strofa sześciowersowa; Słowacki użył jej w poemacie Grób Agamemnona. [przypis edytorski]

Ses — zapewne Set, 11. nom Górnego Egiptu, na południe od dzisiejszego Asjut. [przypis edytorski]

setegal (zniekszt. fr. c'est egal) — jednak, mimo wszystko. [przypis edytorski]

Sethroe — Herakleopolis Mikra, miasto w Dolnym Egipcie nad jeziorem Manzala, w 14. nomie Dolnego Egiptu, najdalej wysuniętym na północny wschód. Około 150 km na północny wschód od Memfis, ok. 30 km na południowy wschód od dzisiejszego Port Fuad. [przypis edytorski]

setianie — grupa gnostycka wywodząca swoje przekonania od Seta, trzeciego syna Adama i Ewy, a także Naamy, żony Noego; stanowili silny nurt gnostycyzmu w II–III w. [przypis edytorski]

setkiem — dziś popr.: setką. [przypis edytorski]

setlerski (z ang. settle: osiedlać, zasiedlać, osiąść) — osadniczy. [przypis edytorski]

setnę (starop.) — tu: zetnę. [przypis edytorski]

setnie (daw.) — bardzo. [przypis edytorski]

setnik — przełożony nad setką ludzi. [przypis edytorski]

setnik — w oryg. lochag, dowódca lochosu, jednostki taktycznej odpowiadającej mniej więcej kompanii. [przypis edytorski]

setny (daw.) — znakomity. [przypis edytorski]

setny (daw.) — znakomity, wyborny. [przypis edytorski]

setny (daw.) — znakomity, wyborny; węgrzyn mocny setnym latem: stuletnie, mocne wino. [przypis edytorski]

Seulement? Comme un petit chien? (fr.) — Tylko? Tak jak pieska? [przypis edytorski]

Seul le silence est grand et tout autre est faiblesse (fr.) — tylko milczenie jest wielkie, a wszystko inne to słabość. [przypis edytorski]

seven (ang.) — siedem. [przypis edytorski]

Sewastopol — miasto w płd.-zach. części Krymu, port nad Morzem Czarnym. W czasie wojny krymskiej główne miejsce walk, kwatera wojsk rosyjskich; jego oblężenie trwało prawie rok. [przypis edytorski]

sewastopolska wojna — oblężenie Sewastopola, portu rosyjskiego na zach. wybrzeżu Krymu przez wojska koalicji brytyjsko-francusko-tureckiej, która ostatecznie zwyciężyła. Oblężenie trwało 11 miesięcy w 1854–1855 r. i stanowiło element wojny krymskiej między Rosją a imperium otomańskim (1853–1856). [przypis edytorski]

Sewenny — łańcuch górski we Francji, w płd.-wsch. części Masywu Centralnego. [przypis edytorski]

Sewenny — płd.-wsch. krawędź Masywu Centralnego we Francji; opada ku dolinie Rodanu. [przypis edytorski]

Sewer (pseud.), właśc. Ignacy Maciejowski (1835–1901) — polski powieściopisarz i nowelista, powstaniec styczniowy; po powstaniu więziony przez władze austriackie, następnie wyjechał na 10 lat do Londynu. [przypis edytorski]

Sewer — tu w tekście umieszczono ilustrację z podpisem: Sewer Maciejowski (portret pośmiertny Jacka Malczewskiego). [przypis edytorski]

Sewerus, Celer — architekci Nerona, po spaleniu Rzymu w 66 r. n.e. kierowali odbudową miasta. [przypis edytorski]

Seweryn Nalewajko a. Semen Nalewajko (ukr. Северин Наливайко; zm. 1597) — ataman kozacki, przywódca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego i ścięty. [przypis edytorski]

Seweryn (Semen) Nalewajko (ukr. Севери́н Налива́йко, zm. w 1597) — ataman kozacki, przywódca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego i ścięty. [przypis edytorski]

Sewila, właśc. Sewilla — główne miasto Andaluzji. [przypis edytorski]

sewrski — pochodzący z Sèvres, słynnej francuskiej manufaktury porcelany. [przypis edytorski]

sewrski — pochodzący z Sèvres, słynnej manufaktury porcelany, w XVIII w. produkującej wyroby dla francuskiego dworu królewskiego. [przypis edytorski]

sewrski wazon — wazon wykonany w manufakturze we fr. miejscowości Sèvres, gdzie od 1756 r. wytwarza się wysokiej jakości, eleganckie wyroby z porcelany. [przypis edytorski]

Sext. Peducens, oddając G. Plotiusowi skarb zawierzony mu (…) — Cyceron, O granicach dobra i zła, II, 17. [przypis edytorski]

Sextus Empiricus a. Sekstus Empiryk — lekarz i filozof działający na przełomie II i III wieku n.e. w Atenach i Aleksandrii, przedstawiciel sceptycyzmu. [przypis edytorski]

sexus (łac.) — płeć. [przypis edytorski]

Seyda, Marian — polski polityk pochodzący z Poznania, związany z ruchem narodowym, krótko minister spraw zagranicznych (r. 1923). [przypis edytorski]

Seyton — w innych polskich przekładach częstsza pisownia: sejton. [przypis edytorski]

Sezami — magiczna formuła pojawiająca się w opowieści o Ali Babie i czterdziestu rozbójnikach z Baśni z tysiąca i jednej nocy, w pierwszym tłumaczeniu na języki europejskie z pocz. XVIII w., francuskim, brzmi ono: „Sésame, ouvre-toi” , czyli: „Sezamie otwórz się”. [przypis edytorski]

Sezam — skarbiec zbójców w jednej z opowieści z Księgi tysiąca i jednej nocy. [przypis edytorski]

Sezam — skarbiec zbójców w jednej z opowieści z Księgi tysiąca i jednej nocy. [przypis edytorski]

sezon — tu: turnus kolonijny. [przypis edytorski]

Sezostris — władca Egiptu opisany przez gr. historyka Herodota jako wielki zdobywca; utożsamiany z Senuseretem III (ok. 1878–1839 p.n.e.). [przypis edytorski]

sfaja (ros.) — kłoda. [przypis edytorski]

sfastrygować — zszyć luźnym ściegiem na próbę. [przypis edytorski]

sfatygować — zmęczyć. [przypis edytorski]

sfederowani (fr. fédérés) — tu: bojownicy Komuny Paryskiej, komunardzi. [przypis edytorski]

sfera armilarna — przyrząd astronomiczny, używany dawniej do wyznaczania współrzędnych równikowych i eliptycznych. [przypis edytorski]

sfera Dantejska — nawiązanie do kręgów piekielnych, opisanych przez Dantego w Boskiej Komedii i wypełnionych przeciwnikami politycznymi autora. [przypis edytorski]

sfery siedmiu planet — w kosmologii przed Kopernikiem zakładano, że planety krążą wokół ziemi po przypisanych im sferach. [przypis edytorski]

sfiksować (przestarz.) — utrwalić; tu: przybić (wzrokiem). [przypis edytorski]

sfingować — upozorować, sfałszować. [przypis edytorski]

Sfinks (mit. gr.) — potwór z twarzą kobiety, ciałem lwa, skrzydłami orła i ogonem węża, który zatrzymywał podróżnych zdążających do Teb, zadając im podchwytliwie sformułowane pytanie, a gdy nie umieli na nie odpowiedzieć, zabijał ich. Edyp odgadł zagadkę potwora i w ten sposób pokonał Sfinksa. Zagadka brzmiała: „co to za zwierzę, które rano chodzi na czterech nogach, w południe na dwóch, a wieczorem na trzech?”. Właściwa odpowiedź brzmi: człowiek, ponieważ jako dziecko raczkuje, jako dorosły używa tylko kończyn dolnych, a na starość wspomaga się laską. [przypis edytorski]

Sfinks (mit. gr.) — potwór z twarzą kobiety, ciałem lwa, skrzydłami orła i ogonem węża, który zatrzymywał podróżnych zdążających do Teb, zadając im podchwytliwie sformułowane pytanie, a gdy nie umieli na nie odpowiedzieć, zabijał ich. Edyp odgadł zagadkę potwora i w ten sposób pokonał Sfinksa. Zagadka brzmiała: co to za zwierzę, które rano chodzi na czterech nogach, w południe na dwóch, a wieczorem na trzech? Właściwa odpowiedź to: człowiek, który jako dziecko raczkuje, jako dorosły używa tylko kończyn dolnych, a na starość wspomaga się laską. [przypis edytorski]

sfinks (mit. gr.) — skrzydlaty potwór o głowie kobiety i tułowiu lwa, zadający zagadki i pożerający tych, co nie umieli na nie odpowiedzieć; symbol tajemniczości, przenośnie: zagadkowa istota. [przypis edytorski]

Sfinks (mit. gr.) — skrzydlaty potwór o głowie kobiety i tułowiu lwa, zadający zagadki i pożerający tych, co nie umieli na nie odpowiedzieć; symbol tajemniczości, przenośnie: zagadkowa istota. [przypis edytorski]

Sfinks (mit. gr.) — skrzydlaty potwór o głowie kobiety i tułowiu lwa, zadający zagadki i pożerający tych, co nie umieli na nie odpowiedzieć; tu w r.ż.: Sfinksa, gdyż był to potwór żeński. [przypis edytorski]

sfinks (mit. gr.) — skrzydlaty potwór o głowie kobiety i tułowiu lwa, zadający zagadki i pożerający tych, co nie umieli na nie odpowiedzieć; symbol tajemniczości, przenośnie: zagadkowa istota. [przypis edytorski]

sfinks (mit. gr.) — skrzydlaty potwór o głowie kobiety i tułowiu lwa, zadający zagadki i pożerający tych, co nie umieli na nie odpowiedzieć. [przypis edytorski]

Sfinks (mit. gr.) — skrzydlaty potwór o głowie kobiety i tułowiu lwa, zadający zagadki i pożerający tych, co nie umieli na nie odpowiedzieć; tu połączony z wizerunkiem odmiennej istoty: sfinksa egipskiego z królewskim nakryciem głowy w postaci chusty w pasy. [przypis edytorski]

Sfinks (mit.) — skrzydlaty potwór o głowie kobiety i tułowiu lwa, zadający zagadki i pożerający tych, co nie umieli na nie odpowiedzieć; tu w r.ż.: Sfinksa, gdyż był to potwór żeński. [przypis edytorski]

Sfinkso, coś niegdy Tebidom Zatrute z nieba przyprawiła wino: Dzikiej miłości, dzikszej nienawiści — z powodu przepowiedni Edyp, syn Lajosa, króla Teb, jako niemowlę został porzucony przez rodziców na śmierć; uratowany przez pasterza, wychowywał się jako syn króla Koryntu. Kiedy dowiedział się od wyroczni, że zabije ojca i poślubi matkę, porzucił Korynt. Podczas wędrówki zabił w kłótni nieznajomego starca, który w rzeczywistości był jego ojcem. Kiedy rozwiązał zagadkę Sfinksa i uratował Teby przed potworem, w nagrodę został obwołany królem i poślubił Jokastę, wdowę po swoim poprzedniku, swoją prawdziwą matkę. Gdy dowiedział się, że nieświadomie wypełnił przepowiednię, oślepił się i udał się na wygnanie. Zrodzeni z kazirodczego związku synowie Edypa, Polinik i Eteokles, wszczęli bratobójczą walkę o tron Teb. [przypis edytorski]

Sfinks — potwór z twarzą kobiety, ciałem lwa, skrzydłami orła i ogonem węża, który zatrzymywał podróżnych zdążających do Teb, zadając im podchwytliwie sformułowane pytanie, a gdy nie umieli na nie odpowiedzieć, zabijał ich. Edyp odgadł zagadkę potwora i w ten sposób pokonał Sfinksa. Zagadka brzmiała: co to za zwierzę, które rano chodzi na czterech nogach, w południe na dwóch, a wieczorem na trzech? Właściwa odpowiedź to: człowiek, który jako dziecko raczkuje, jako dorosły używa tylko kończyn dolnych, a na starość wspomaga się laską. [przypis edytorski]

Sfinks — tu: wielki posąg lwa z ludzką głową, znajdujący się w Egipcie na terenie kompleksu piramid w Gizie, na zachodnim brzegu Nilu, naprzeciw Kairu; wykuty w wapiennej skale za panowania faraona Chefrena, ok. 2550 p.n.e. [przypis edytorski]

Sfinks (…) [widział] (…) Najświętszą Pannę — mowa o pobycie Marii, Jezusa i Józefa w Egipcie, o którym pisze jeden z biblijnych ewangelistów (Mt 2, 13–21). [przypis edytorski]

sflażony (daw.) — zabłocony, zaszargany. [przypis edytorski]

sfolgować (daw.) — pozwalać na coś, pobłażać czemuś, tu: zgodzić się na coś. [przypis edytorski]

sfolgować (daw.) — ulżyć. [przypis edytorski]

sfolgować (daw.) — zmniejszyć, odpuścić. [przypis edytorski]

sfolżała — zelżała, złagodniała. [przypis edytorski]

sfolżeć (daw., gw.) — osłabnąć. [przypis edytorski]

sfolżeć (daw.) — zelżeć. [przypis edytorski]

sfora (daw.) — rzemień lub linka do prowadzenia psów gończych na polowanie. [przypis edytorski]

sfora (daw.) — rzemień lub linka do prowadzenia psów gończych na polowanie. [przypis edytorski]

sfora — psy myśliwskie. [przypis edytorski]

sfora — tu: gromada psów myśliwskich. [przypis edytorski]

sfora — tu: szyk. [przypis edytorski]

sforno (daw.) — składnie, posłusznie. [przypis edytorski]

sforność — tu: uporządkowanie. [przypis edytorski]

sforny — posłuszny, karny. [przypis edytorski]

sforny (przestarz.) — zgodny, posłuszny. [przypis edytorski]

sforny — tu: walczący w szyku. [przypis edytorski]

Sforza, Ludwik, właśc. Ludovico Sforza, zw. il Moro (1452–1508) — syn i następca wspomnianego wyżej Franciszka Sforzy, książę Mediolanu 1494–1499; zwrócił się do władców Francji i Hiszpanii o obronę przeciw zagrożeniu ze strony Wenecji i Neapolu, powodując rozpoczęcie tzw. wojen włoskich, po czym niespodziewanie stanął po przeciwnej stronie konfliktu; po powtórnym zajęciu jego księstwa przez Francuzów (1500) spędził resztę życia w więzieniu. [przypis edytorski]

Sforza, Muzio Attendolo (1369–1424) — wł. kondotier (dowódca wojsk najemnych), ojciec Francesca, założyciel dynastii Sforzów. [przypis edytorski]

Sforza Visconti, Ascanio Maria (1455–1505) — wł. kardynał, syn księcia Mediolanu Francesco I Sforzy oraz Bianki Maria Visconti, córki ostatniego księcia Mediolanu z rodu Viscontich; utalentowany dyplomata, odegrał kluczową rolę w wyborze Rodrigo Borgii na papieża. [przypis edytorski]

sfrasowanie (daw.) — zmartwienie. [przypis edytorski]

sfrasowany (daw., gw.) — zmartwiony. [przypis edytorski]

sfukać (daw.) — skrzyczeć, strofować. [przypis edytorski]

sfygmograf (z gr. sphygmós: puls, gráphō: piszę, rysuję) — mechaniczne urządzenie do pomiaru ciśnienia krwi opracowane w 1854 niemieckiego fizjologa Karla von Vierordta; pierwsze zewnętrzne, nieinwazyjne urządzenie używane do szacowania ciśnienia krwi. [przypis edytorski]

Sganarel — Sganarela grał Molier. [przypis edytorski]

Sganarel — sługa Don Juana w sztuce Moliére'a Don Juan, czyli Kamienny gość, na podstawie której powstało libretto do słynnej opery Mozarta Don Juan (sługa tytułowego bohatera nosi tu imię Leporello). [przypis edytorski]

Sgola hiako tiabel ślego, fobadfa stron rogatego — parodia niemieckiej wymowy jęz. polskiego, którą należy czytać: „Zgoła jako diabeł śle go, z obydwu stron rogatego”. [przypis edytorski]

Shadwell — być może Lancelot Cayley Shadwell (1882–1963), angielski poeta i pisarz; ewentualnie specyficzny sposób przywołania Patera, który urodził się w Shadwell. [przypis edytorski]

Shaftesbury Avenue — jedna z głównych ulic w centralnym Londynie. [przypis edytorski]