Przypisy

Sicz — wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru. [przypis edytorski]

Sicz Zaporoska — wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru. [przypis edytorski]

Sicz Zaporoska — Zaporoże, kraina zamieszkana przez Kozaków zaporoskich; także: ich wędrowna stolica, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru. [przypis edytorski]

Sicz — Zaporoże, kraina zamieszkana przez Kozaków zaporoskich; także: ich wędrowna stolica, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru. [przypis edytorski]

sicz (z ukr.) — obóz kozacki. [przypis edytorski]

Siddhartha — powieść Hermanna Hessego z roku 1922, przedstawiająca życie Buddy, jedno z najpopularniejszych i najważniejszych dzieł tego autora. [przypis edytorski]

si Deus pro nobis, quis contra nos (łac.) — jeśli Bóg z nami, któż przeciw nam. [przypis edytorski]

sidła (…) musze — pajęczyna; sidła (pułapka) na muchy. [przypis edytorski]

Sidney Street — ulica w Londynie, miejsce oblężenia Sidney Street w 1911 r., strzelaniny między siłami policyjnymi i wojskowymi oraz łotewskimi imigrantami. Była to kulminacja wcześniejszych wydarzeń związanych z próbą kradzieży biżuterii przez gang łotewskich imigrantów, która zakończyła się zabiciem trzech policjantów i przywódcy gangu. [przypis edytorski]

się beli strudzili (starop.) — konstrukcja daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: strudzili się wcześniej (uprzednio, kiedyś itp.). [przypis edytorski]

[się] — brak w tekście pierwodruku, drukowanym w „Sygnałach”, nr 59 z 1938 r. [przypis edytorski]

się bydź winnem powiada oboje (starop. konstrukcja zdaniowa) — uznaje oboje za winnych (daw. oboje: lp). [przypis edytorski]

się była odrobinę zdrzemnęła — przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą niż opisana czasem przeszłym. [przypis edytorski]

się była (…) uniesła (gw.) — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: uniosła się (wcześniej; przed innymi opisywanymi czynnościami i zdarzeniami). [przypis edytorski]

się (…) była urodziła (starop.) — konstrukcja daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: urodziła się wcześniej, uprzednio, kiedyś itp. [przypis edytorski]

się (…) było zmarło — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: zmarło się (wcześniej w stosunku do innych wymienianych czynności i zdarzeń). [przypis edytorski]

się był podniósł — daw. forma czasu zaprzeszłego używana dla mówienia o czynności poprzedzającej inną, również przeszłą. [przypis edytorski]

się był pokręcił (daw., gw.) — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: pokręcił się wcześniej (w stosunku do innej czynności przeszłej). [przypis edytorski]

się (…) był uczył (daw.) — forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: uczył się wcześniej, uprzednio (przed wydarzeniami a. czynnościami wyrażonymi formą zwykłego czasu przeszłego). [przypis edytorski]

się był ukrył — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: ukrył się wcześniej, uprzednio. [przypis edytorski]

się był zerwał (daw., gw.) — daw. forma czasu zaprzeszłego; dziś: zerwał się (wcześniej, przed innym zdarzeniem a. czynnością wyrażoną w czasie przeszłym). [przypis edytorski]

się czasy zawżdy mienić muszą, a my też pewnie z nimi także się mienić musimy — za przysłowiem łac.: Tempora mutatntur et nos mutamur in illis. [przypis edytorski]

się często wstydzi, kto przed skokiem hupa — obecnie przysłowie to brzmi: nie mów hop, zanim nie przeskoczysz. [przypis edytorski]

siędą — dziś popr. forma IIIos. l.mn.: siądą. [przypis edytorski]

siędą — dziś popr.: siądą. [przypis edytorski]

siędę (daw.) — dziś popr.: siądę. [przypis edytorski]

siędę (daw.) — dziś: siądę. [przypis edytorski]

siędę — dziś popr. forma: siądę. [przypis edytorski]

siędę — dziś popr.: siądę. [przypis edytorski]

siędę — dziś: siądę. [przypis edytorski]

siędzie (daw.) — dziś: siądzie. [przypis edytorski]

siędzie — dziś popr. forma: siądzie. [przypis edytorski]

siędzie — dziś: siądzie. [przypis edytorski]

siędzie — dziś: siądzie. [przypis edytorski]

sięgła — dziś popr. forma 3 os. lp. cz.przesz. r.ż.: sięgnęła. [przypis edytorski]

sięgło — dziś popr.: sięgnęło. [przypis edytorski]

sięgły — dziś: sięgający. [przypis edytorski]

się ja snadź snadnie wyprawię (daw.) — przecież łatwo się usprawiedliwię. [przypis edytorski]

się (…) jendyczy (gw.) — indyczy się, zachowuje się jak indyk, tj. gniewnie i dumnie. [przypis edytorski]

się już teraz nacieszyła dusza moja nad domem Achabowym — bardzo swobodna parafraza fragmentu zdania z 2 Krl 10, 30. [przypis edytorski]

się już więc tam łomi chróst — już się łamie chrust; odpusty odbywały się na przykościelnym cmentarzu ogrodzonym płotem z chrustu; chróst daw. ortografia, dziś: chrust. [przypis edytorski]

się — krótka forma zaimka stosowana w pozycji znaczeniowo nieakcentowanej w zdaniu; dziś raczej zarzucona na rzecz formy długiej: siebie (podobne pary to: mię i mnie, cię i ciebie). [przypis edytorski]

się nam to urodzi Bóg mocny a ociec wieku przyszłego — por. Iz 9, 5. [przypis edytorski]

się narwie (gw. warsz.) — natnie się, doczeka. [przypis edytorski]

się niczemu dobremu nie godzi (starop.) — do niczego dobrego się nie przyda. [przypis edytorski]

się nie jąkający (gw.) — bez jąkania się; bez dukania. [przypis edytorski]

siępa — deszczowa pogoda (por. siąpić). [przypis edytorski]

się poda — skieruje się. [przypis edytorski]

się precz brał (starop.) — zebrał się do drogi; ruszał w drogę. [przypis edytorski]

się przez smarowania nikaj nie dociśnie (daw., gw.) — bez łapówki nigdzie się nie dostanie. [przypis edytorski]

się przyrodzenie nasze wiele podobieństwy sprawuje (starop.) — z natury naszej często poddajemy się działaniu pozorów (prawdopodobieństw). [przypis edytorski]

sięść (daw.) — siąść. [przypis edytorski]

sięść (daw.) — siąść. [przypis edytorski]

się skrzepią — wzmocnią się. [przypis edytorski]

się tam byli zeszli — przykład użycia czasu zaprzeszłego: dziś: się tam zeszli. [przypis edytorski]

się to Samuelowi nie podobało, iż rzekli: „Daj nam króla, aby nas sądził”. I żałował się na nie przed Panem Bogiem, modląc się… — 1 Sm 8, 6–7. [przypis edytorski]

się udał przed człowiekiem za Boga — dziś: udał przed człowiekiem Boga; udawał, że jest Bogiem. [przypis edytorski]

się — wiersz ma strukturę pozwalającą go czytać w kółko (rzucam / się / w przepaść i itd.). [przypis edytorski]

się wszytko przelało — tu: wszystko się przepiło. [przypis edytorski]

sięże (daw., gw.) — sięgnie, dosięgnie. [przypis edytorski]

Siebenhügelstadt — Rom. [przypis edytorski]

siebie samegom zapomniał — konstrukcja z ruchomą końcówka czasownika; inaczej: siebie samego zapomniałem. [przypis edytorski]

Sieburg, Friedrich ( (1893–1964) — niemiecki dziennikarz, pisarz i krytyki literacki; autor m.in. książek Gott in Frankreich? (Bóg we Francji?, 1929) oraz Die rote Arktis, „Malygins” empfindsame Reise (Czerwona Arktyka, romantyczna podróż „Małyginem”, 1932). [przypis edytorski]

sieci — dziś N.lm: sieciami. [przypis edytorski]

Sieciecha, który natenczas był hetmanem rycerstwa, czyli wojewodą naczelnym — wojewoda krakowski, możnowładca małopolski Sieciech z rodu Starżów-Toporczyków, w l. 1080–1100 palatyn Władysława Hermana (zarządzał dworem i opieką nad osobą księcia, pod nieobecność władcy sprawował najwyższe funkcje wojskowe i państwowe); prawdopodobnie przyczynił się do wygnania w 1079 r. króla Bolesława Śmiałego i do zabójstwa jego syna Mieszka III; na dworze Władysława Hermana jego wpływy i politykę wspierała Judyta Maria, żona księcia polskiego, być może kochanka Sieciecha. [przypis edytorski]

siecie (daw. forma) — dziś: sieci. [przypis edytorski]

siecie — dziś popr. forma D.lm: sieci. [przypis edytorski]

sie (daw.) — dziś: się. [przypis edytorski]

siedém puszczy — dziś popr. forma: siedem puszcz. [przypis edytorski]

siedemdziesiąt letni — siedemdziesięcioletni. [przypis edytorski]

siedemdziesięciolecie — okres supremacji Aten: od utworzenia Związku Morskiego po odparciu inwazji perskiej (478 p.n.e.) do zniszczenia floty ateńskiej u ujścia Ajgospotamoj podczas wojny peloponeskiej (405 p.n.e.). [przypis edytorski]

Siedem Granatów (słow. Sedem Granátov, niem. Sieben Granaten) — odcinek Żabiej Grani (słow. Žabí hrebeň) w Tatrach Wysokich, po którym biegnie obecnie granica polsko-słowacka, ciągnący się od Żabiego Przechodu Białczańskiego na wys. ok. 1915 m n.p.m. po wysokość około 1583 m; stoki zach. (polskie) opadają do Rybiego Potoku, zaś wsch. (słowackie) do Białej Wody (Bielovodská dolina), dalej na północ grań obniża się aż do połączenia się tych dolin w Dolinę Białki; dawniej nazwą „Siedem Granatów” określano niekiedy Żabi Szczyt Niżni a. całą Żabią Grań. [przypis edytorski]

Siedem księżniczek — Les Sept Princesses (1891), sztuka Maurice'a Maeterlincka. [przypis edytorski]

siedem nauk wyzwolonych — stanowiły program średniowiecznej edukacji uniwersyteckiej i obejmowały: gramatykę, dialektykę, retorykę, geometrię, arytmetykę, astronomię, muzykę. [przypis edytorski]

siedem tygodni i sześćdziesiąt dwa tygodnie — Dn 9, 25 (czas, jaki wg objaśnienia wizji proroka Daniela przekazanego mu przez archanioła Gabriela miał upłynąć pomiędzy ogłoszeniem powrotu wygnańców żydowskich do kraju i odbudowy Jerozolimy a pojawieniem się Władcy-Pomazańca, Mesjasza). [przypis edytorski]

siedlarz — dziś: siodlarz. [przypis edytorski]

Siedlce — polskie miasto na prawach powiatu w województwie mazowieckim, na Podlasiu Południowym. [przypis edytorski]

siedle — dziś popr.: siodle. [przypis edytorski]

siedliszcze — siedzisko, miejsce do siedzenia. [przypis edytorski]

siedm (daw.) — dziś: siedem. [przypis edytorski]

siedm (daw.) — siedem. [przypis edytorski]

siedmdziesiąt (daw.) — dziś popr. forma: siedemdziesiąt. [przypis edytorski]

siedmdziesiąt (daw.) — dziś: siedemdziesiąt. [przypis edytorski]

siedmdziesiąty (przestarz. forma liczebnika) — dziś popr.: siedemdziesiąty. [przypis edytorski]

siedm — dziś popr.: siedem. [przypis edytorski]

siedm — dziś: siedem. [przypis edytorski]

siedmiobycza tarcza — tarcza z siedmiu warstw byczej skóry. [przypis edytorski]

Siedmiogród a. Transylwania — kraina hist. w centralnej Rumunii, zamieszkała m.in. przez liczną mniejszość węgierską. Król węgierski Andrzej Drugi sprowadził tam krzyżaków w 1212 dla obrony pogranicza przed koczownikami, lecz wygnał ich w 1225 za próbę zerwania zależności lennej. [przypis edytorski]

Siedmiogród — księstwo położone na terenie dzisiejszej płn.-zach. Rumunii, zależne od Imperium Osmańskiego, zamieszkane przez Rumunów, Sasów (Niemców) i Wegrów; księciem siedmiogrodzkim był król Polski Stefan Batory (1533–1578). [przypis edytorski]

Siedmiogrodzianie — mieszkańcy Siedmiogrodu, krainy znajdującej się w centralnej części dzisiejszej Rumunii. Księstwo to pozostawało w XVI i XVII w. zależne od Imperium Osmańskiego, potem podporządkowane Austrii i Węgrom. Z Siedmiogrodu pochodził król Polski Stefan Batory (1533–1586). [przypis edytorski]

Siedmiogrodziany — dziś popr. forma M. lm: Siedmiogrodzianie; Siedmiogród a. Transylwania — kraina w środkowej części dzisiejszej Rumunii, zasiedlona w średniowieczu przez osadników węgierskich i niemieckich. W XVI i XVII w. księstwo zależne od tureckiego Imperium Osmańskiego, potem przeszło pod władzę Austrii i Węgier. Z Siedmiogrodu pochodził król Polski Stefan Batory (1533–1586). [przypis edytorski]

siedmiopłomienny świecznik — siedmioramienny świecznik (menora) stanowi podstawowy symbol judaizmu. [przypis edytorski]

siedmiorackie — dziś popr.: siedmiorakie. [przypis edytorski]

siedmiorogi Nil — Nil o siedmiu odnogach. [przypis edytorski]

siedmi (starop. forma) — dziś popr. D.lp: (z) siedmiu (skór). [przypis edytorski]

siedmiu mędrców — siedmiu greckich mężów stanu, prawodawców i myślicieli, żyjących w VII i VI w. p.n.e., znanych ze swojej mądrości życiowej wyrażanej w sentencjach. [przypis edytorski]

siedmkroć (starop. forma) — siedemkroć; siedem razy. [przypis edytorski]

siedmnaście — dziś: siedemnaście. [przypis edytorski]

siedmnasty — dziś popr.: siedemnasty [przypis edytorski]

siedm niedziel (daw.) — siedem tygodni. [przypis edytorski]