Przypisy

rznięty — cięty a. rzeźbiony. [przypis edytorski]

rznięty — wycinany; tu: sztucznie wykopany, równy. [przypis edytorski]

Rzplitej — Rzeczpospolitej; skrót stosowany w XVII w. [przypis edytorski]

Rzplitej — skrót od: Rzeczpospolitej. [przypis edytorski]

Rzpltej — skrót od: Rzeczypospolitej. [przypis edytorski]

rzucał z dachów dachówki na żołnierzy — por. z innym dziełem Stendhala pt. Życie Henryka Brulard, s. 492. [przypis edytorski]

Rzucam tę dziesięciogroszówkę na ziemię. Jeśli na górze będzie orzeł, ty zwyciężyłeś, jeśli reszka… — tłumacz, zgodnie z dawniejszym obyczajem, zmienił nieco realia, zastępując monetę używaną przez niemieckich bohaterów opowiadania polską dziesięciogroszówką. [przypis edytorski]

rzuca swoje „hasło” we wszechświat: QRT — w międzynarodowym kodzie trzyliterowych skrótów radiotelegraficznych, przyjętym w 1912, kod QRT oznacza: „Przestańcie nadawać”. [przypis edytorski]

rzucęć się (starop.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]

rzucić — tu: rzucić się. [przypis edytorski]

rzucił mu na stół swoją kartę — tj. wyzwał go na pojedynek. [przypis edytorski]

rzucił papieros — dziś częściej B. lp w formie: rzucił papierosa. [przypis edytorski]

Rzucisz dom twój i matkę twoją… — parafraza fragm. Mt 19,29. [przypis edytorski]

rzuciwszy Europę — Cieśnina Kimeryjska (Bosporus Cimmerius) stanowiła w starożytności granicę Europy i Azji. [przypis edytorski]

rzuciwszy raz jeszcze na koronkę pałacu — prawdopodobnie: rzuciwszy okiem a. rzuciwszy spojrzenie. [przypis edytorski]

rzuconoć — rzucono cię (w tej konstrukcji jednocześnie cząstka -ć pełni rolę partykuły wzmacniającej). [przypis edytorski]

rzyć (daw.) — tyłek. [przypis edytorski]

rzyć — tyłek. [przypis edytorski]

rzyka (gw.) — rzeka. [przypis edytorski]

Rzymianie będą zajęci nie tylko sąsiednimi Galami, lecz że również pochłoną ich uwagę wiecznie niespokojni Celtowie — aluzje do późniejszych wydarzeń na zachodzie państwa rzymskiego: w roku 68 n.e. w Galii wybuchł bunt pod wodzą zromanizowanego arystokraty Windeksa, a w 69 powstanie germańskich Batawów nad Renem, pod przywództwem Cywilisa; jak się wydaje, autor „Celtami” nazywa tu Germanów. [przypis edytorski]

Rzymianie twierdzili, iż pochodzą od Frygijczyka — wg Eneidy Wergiliusza Rzymianie wywodzili się od Eneasza, bohatera wojny trojańskiej, syna króla Anchizesa i bogini Wenus, który uciekł z płonącej Troi i po długiej wędrówce dotarł z towarzyszami do brzegów Italii, a jego potomkowie założyli Rzym. Frygia, w zach. Azji Mniejszej, graniczyła z Troadą, krainą, w której leżała Troja; wg źródeł staroż. Frygijczycy byli sojusznikami Trojan i posługiwali się tym samym językiem. [przypis edytorski]

Rzymianie weszli (…) do Grecji przez Etolów — Związek Etolski ze środk. Grecji, szukając ochrony przed hegemonią macedońską, w 211 p.n.e. zawarł sojusz z republiką rzymską i wsparł ją w ekspansji na ziemie greckie. [przypis edytorski]

Rzymianin, co zginął pod Filipami — Brutus; bitwa pod Filippi w Macedonii w 42 p.n.e. między armią republikańską dowodzoną przez przywódców spisku przeciw Juliuszowi Cezarowi, Brutusa i Kasjusza, a siłami triumwirów: Marka Antoniusza i Oktawiana Augusta; widząc nieuchronną klęskę, Brutus przebił się mieczem. [przypis edytorski]

Rzymiany (daw. forma) — dziś N.lm: Rzymianami. [przypis edytorski]

Rzym powtórnemi ziemię opasał ramiony — tj. Rzym powtórnie opasał ziemię swoimi ramionami (czyli objął ją swoją władzą). [przypis edytorski]

rzymskie upadło po 80 latach — mowa o 80 latach pomiędzy ostatecznym podziałem państwa rzymskiego na cesarstwo zachodnie i cesarstwo wschodnie, dokonanym w roku 395 w testamencie Teodozjusza Wielkiego, a upadkiem cesarstwa zachodniorzymskiego w roku 476, kiedy ostatni jego cesarz, Romulus Augustulus, został obalony przez germańskiego wodza Odoakra. [przypis edytorski]

Rzym słowiański — tzn. Rosja, jako kontynuatorka tradycji Cesarstwa Rzymskiego, nazywana „Trzecim Rzymem”, odkąd w 1547 r. car Iwan Groźny ogłosił się carem Wszechrusi, a Carstwo Rosyjskie spadkobiercą (np. przez kultywowanie tradycji prawosławia i stylu sztuki oraz architektury) tradycji Bizancjum. [przypis edytorski]

Rzym — stolica i największe miasto Włoch, położone w środkowej części kraju nad rzeką Tyber i Morzem Śródziemnym. [przypis edytorski]

Rzym — stolica i największe miasto Włoch. [przypis edytorski]

Rzyszczewski, Gabriel (1780–1857) — polski generał, uczestnik wojen napoleońskich. [przypis edytorski]

śćmić (daw.) — pociemnieć, zasnuć mgłą. [przypis edytorski]

śćmić — dziś: przyćmić. [przypis edytorski]

śćmić — dziś: zaćmić. [przypis edytorski]

śćmić się — dziś: zaćmić się. [przypis edytorski]

śćmić — zaćmić. [przypis edytorski]

śćmiło — zaćmiło. [przypis edytorski]

śćmiony — dziś popr.: zaćmiony a. przyćmiony. [przypis edytorski]

śćwiczyć (daw.) — wybatożyć. [przypis edytorski]

ściąć (daw.) — zacisnąć, ścisnąć. [przypis edytorski]

ściągać (pot.) — zabierać po kryjomu coś cudzego, kraść. [przypis edytorski]

ściągać rękę (daw.) — dziś: wyciągać rękę. [przypis edytorski]

ściągać się (daw.) — odnosić się. [przypis edytorski]

ściągać się (daw.) — sprowadzać się (do czegoś). [przypis edytorski]

ściągać się do czego (daw.) — sprowadzać się do czego; tu: nawiązywać do czego. [przypis edytorski]

ściągać się na kogo (starop.) — dotyczyć kogo. [przypis edytorski]

ściągać się — tu: ograniczać się. [przypis edytorski]

ściągać się — tu: sprowadzać się (do czegoś); redukować się (do czegoś). [przypis edytorski]

ściągać — tu daw.: mieć kogoś na uwadze, czynić aluzję do kogoś, wytykać coś komuś. [przypis edytorski]

ściągać — tu: sprowadzać; redukować. [przypis edytorski]

ściągaczka (tu daw.) — ściągawka, kartka z podpowiedziami. [przypis edytorski]

ściągała z niej egzamin — dziś: robiła jej egzamin. [przypis edytorski]

ściąg — dziś popr.: ściągnij. [przypis edytorski]

ściągła — dziś: pociągła (twarz). [przypis edytorski]

ściągła — dziś: pociągła (twarz). [przypis edytorski]

ściągła — dziś popr. forma: ściągnęła. [przypis edytorski]

ściągła — dziś popr.: ściągnęła. [przypis edytorski]

ściągła twarz (daw.) — pociągła twarz, szczupła. [przypis edytorski]

ściągła twarz — twarz szczupła, wydłużona; dziś: pociągła. [przypis edytorski]

ściągły — dziś: pociągły. [przypis edytorski]

ściągły — dziś popr.: ściągnięty. [przypis edytorski]

ściągły — dziś raczej: ściągnięty. [przypis edytorski]

ściągnęli nam zapłatę, w dół poza rok 1904 — tj. obniżyli nam wypłatę poniżej sum, które otrzymywaliśmy przez 1904 r. (czyli przed wojną rosyjsko-japońską i rewolucją 1905 roku: oba wydarzenia spowodowały kryzys polityczno-ekonomiczny w Imperium Rosyjskim). [przypis edytorski]

ściągnienie — dziś raczej z inną końcówką: ściągnięcie. [przypis edytorski]

ściągniono — dziś: ściągnięto. [przypis edytorski]

ściągniony — dziś popr. forma: ściągnięty. [przypis edytorski]

ściągniony — dziś: ściągnięty. [przypis edytorski]

ściah (rus.) — flaga, sztandar. [przypis edytorski]

ściana (daw.) — granica. [przypis edytorski]

ściana ogniowa — mur mający zapobiec rozprzestrzenianiu się pożaru. [przypis edytorski]

ściana — tu: granica. [przypis edytorski]

ściany malowane przez Matejkę — polichromia wnętrz kościoła Mariackiego wykonana wg projektu Jana Matejki w latach 1889–1891. [przypis edytorski]

ściany — tu chyba w znaczeniu: mury obronne. [przypis edytorski]

ścichniony — dziś popr.: ściszony. [przypis edytorski]

ścięgno renie — ścięgno renifera. [przypis edytorski]

ściegi — dziś popr. forma N. lm: ściegami. [przypis edytorski]

Ściegienny, Piotr (1801–1890) — ksiądz katolicki, polski działacz niepodległościowy i przywódca chłopski, działał na Lubelszczyźnie i Kielecczyźnie; autor przeznaczonej dla ludu Złotej książeczki, będącej krótkim zarysem dziejów zawierającym wyjaśnienie przyczyn nierówności społecznych oraz ucisku zaborców wobec ludności polskiej; założyciel konspiracyjnego Związku Chłopskiego (1842–1844), dążył do wywołania powstania chłopskiego; aresztowany i skazany w 1846 r. na śmierć; wyrok w ostatniej chwili przed egzekucją zmieniono na chłostę i katorgę w kopalni; w 1871 r. powrócił z zesłania z Syberii, dożył sędziwego wieku i został pochowany w Lublinie; jego grób był w okresie międzywojennym miejscem manifestacji robotniczych. [przypis edytorski]

ściegno a. stegno (daw.) — ścieżka, ślad, trop. [przypis edytorski]

ścieląca się srebrzystymi płaty — dziś: ścieląca się srebrzystymi płatami. [przypis edytorski]

ścieląc je jakby wysłanniki — dziś: (…) jakby (niby) wysłanników. [przypis edytorski]

ściela — ściółka. [przypis edytorski]

ściel (daw., gw.) — sufit. [przypis edytorski]

ściemiężyć — uciemiężyć; poddać niewoli, przemocy. [przypis edytorski]

Ściemniło mu się — dziś: pociemniało mu. [przypis edytorski]

ścieńczeć — stać się cienkim. [przypis edytorski]

ścienknąć — stać się cieńszym. [przypis edytorski]

ściepnąć (gw.) — zrzucić. [przypis edytorski]

ścierają słodkie Weroniki ręce / Twarde czoła w spylenia i potu udręce — nawiązanie do motywu św. Weroniki, która ocierała twarz Jezusa podczas jego drogi krzyżowej. [przypis edytorski]

ścierciałka — skartabella (od łac.) ex carta belli, prawem wojny, szlachcic bez pełni praw stanowych. [przypis edytorski]

ścierciałka — skartabella, szlachcic bez pełni praw stanowych. [przypis edytorski]

ścierń — krótkie źdźbła pozostałe na polu po ścięciu zboża; por.: ściernisko. [przypis edytorski]

ścierń — krótkie źdźbła pozostałe na polu po ścięciu zboża; por. ściernisko. [przypis edytorski]

ścierń — krótkie źdźbła pozostałe na polu po ścięciu zboża; ściernisko. [przypis edytorski]

ścierń — pozostałe po żęciu łodygi zbóż. [przypis edytorski]

ścierń — ściernisko, czyli skoszone pole zboża. [przypis edytorski]

ścierń — ucięte łodygi zbóż na polu; pole po żniwach. [przypis edytorski]

ściernisko — pole, na którym po żniwach pozostały łodygi zbóż. [przypis edytorski]

ściernisko — pole, na którym pozostały po żniwach kłujące łodygi zbóż. [przypis edytorski]

ściernisko — zżęte pole z pozostawionymi kłującymi łodygami. [przypis edytorski]

ścierpieć — wytrzymać coś z trudnością. [przypis edytorski]

ścierw — dziś popr. forma: ścierwo. [przypis edytorski]