Przypisy

powstać — mowa o rewolucji społecznej. [przypis edytorski]

powstał był — forma daw. czasu zaprzeszłego; znaczenie: powstał wcześniej (tj. przed innymi czynnościami, zdarzeniami itp. wyrażonymi zwykłym czasem przeszłym). [przypis edytorski]

powstał na mnie — tu: sprzeciwił mi się, zwrócił się przeciw mnie. [przypis edytorski]

powstali niewolnicy przeciw panom, wyzwoleńcy przeciw szlachcie, sami ogłaszając się panami (…) bunt podnieśli przeciw biskupom i kapłanom — kronikarz opisuje tu powstanie ludowe 1038, które wybuchło w Wielkopolsce, doprowadzając do wewnętrznej anarchii w państwie; było to wydarzenie kulminacyjne tzw. reakcji pogańskiej, czyli szeregu wystąpień ludności na ziemiach polskich przeciwko obciążeniom nakładanym przez prawo książęce oraz przeciwko odgórnemu wprowadzaniu chrześcijaństwa, sankcjonującego nowy typ władzy wczesnofeudalnej. [przypis edytorski]

powstańca grecki — bohaterem tytułowym jest powstaniec, który brał udział w walkach wyzwoleńczych Greków przeciw Turkom w latach 70. XVIII w. Utwór nawiązuje również do powstania z lat 1821–30, które doprowadziło do ogłoszenia niepodległości Grecji. [przypis edytorski]

powstański — powstańczy. [przypis edytorski]

powstania w Dreźnie, Iserlohn, Elberfeldzie, Palatynacie i Badenii — seria spontanicznych powstań republikańskich w Niemczech, mających miejsce od maja do lipca 1849, na rzecz uznania konstytucji uchwalonej przez Frankfurckie Zgromadzenie Narodowe, ogólnoniemiecki parlament, zwołany w konsekwencji Wiosny Ludów w celu zjednoczenia Niemiec. [przypis edytorski]

powstanie barcelońskie — zapewne mowa o ulicznych starciach między siłami rządowymi (Gwardia Szturmowa) a milicjami anarchosyndykalistów, które miały miejsce w Barcelonie między 3 a 8 maja 1937, w czasie wojny domowej w Hiszpanii; przybycie posiłków Gwardii z Walencji doprowadziło do zawieszenia broni i zaprzestania walk; tzw. dni majowe w Barcelonie stanowiły kulminacyjny epizod konfliktu między przedwojenną prawowitą władzą republikańską a nurtem rewolucji hiszpańskiej. [przypis edytorski]

powstanie Busziriego (1888–1889) — antykolonialne powstanie miejscowej ludności w niemieckiej Afryce Wschodniej, zarówno arabskiej, jak i różnych szczepów Suahili, pod wodzą Busziriego Ibn Salima; stłumione przez wojska płatnych najemników sudańskich dowodzonych przez oficerów niemieckich pod wodzą Wissmana, dzięki współpracy z Brytyjczykami w Afryce Wschodniej i zablokowaniu wybrzeża, co odcięło powstańcom drogi zaopatrzenia w broń. Busziri został pojmany i powieszony. [przypis edytorski]

powstaniec — nowicjusz w rzemiośle złodziejskim. [przypis edytorski]

Powstaniec z 1863 r. — uczestnik powstania styczniowego. [przypis edytorski]

powstanie czerwcowe — powstanie robotnicze w Paryżu w dniach 22–26 czerwca 1848, wywołane zamknięciem Warsztatów Narodowych przez Rząd Tymczasowy oraz dekretem o przymusowym poborze do armii wszystkich zatrudnionych w nich mężczyzn; krwawo stłumione przez wojsko. [przypis edytorski]

powstanie Jończyków — w 499 p.n.e. miasta greckie w Jonii, zachodniej części wybrzeża Azji Mniejszej, podbitej przez państwo perskie, zbuntowały się i uzyskały militarne wsparcie od Aten; po krwawym stłumieniu powstania (494) Persowie wysłali ekspedycję przeciw Atenom (490). [przypis edytorski]

Powstanie Kwietniowe — Chodzi o wzniecone przez Żydowską Organizację Bojową powstanie w getcie warszawskim, które trwało od 19 kwietnia do 16 maja 1943 r. [przypis edytorski]

powstanie majowe — Dos de Mayo (z hiszp. 2 maja), ludowe powstanie, które wybuchło w Madrycie w czasie wojny niepodległościowej z Francuzami w 1808 roku. Sceny z powstania uwiecznia obraz Goi z 1814 r., zatytułowany Trzeci maja 1808, znany też jako Rozstrzeliwanie na wzgórzu księcia Pío lub Rozstrzelanie powstańców madryckich. [przypis edytorski]

powstanie Ostranicy a. powstanie Ostranicy i Huni — powstanie kozackie wywołane w 1638 r. przez Jakuba Ostranicę i Dymitra Hunię. [przypis edytorski]

powstanie — powstanie styczniowe, polskie powstanie narodowe przeciwko Imperium Rosyjskiemu, które wybuchło 22 stycznia 1863 roku. [przypis edytorski]

powstanie sipajów (1857–1858) — powstanie w Indiach przeciwko Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej, działającej jako niezależna władza kolonialna w imieniu Korony brytyjskiej; zapoczątkowane przez bunt oddziałów sipajów, czyli żołnierzy indyjskich w armii brytyjskiej, było wspierane przez lokalnych książąt; ostatecznie zostało krwawo stłumione, lecz skutkiem powstania było zlikwidowanie Kompanii Wschodnioindyjskiej i przejęcie władzy w Indiach bezpośrednio przez Koronę brytyjską. [przypis edytorski]

powstanie sipajów (1857–1858) — wielkie powstanie w Indiach przeciwko Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej, działającej jako niezależna władza kolonialna w imieniu Korony brytyjskiej. Zostało zapoczątkowane przez bunt oddziałów sipajów, czyli żołnierzy indyjskich w armii brytyjskiej, i było wspierane przez lokalnych książąt. Skutkiem krwawo stłumionego powstania było zlikwidowanie Kompanii Wschodnioindyjskiej i przejęcie władzy w Indiach bezpośrednio przez Koronę brytyjską. [przypis edytorski]

powstanie — tu: powstanie warszawskie; zbrojne wystąpienie przeciwko okupującym Warszawę wojskom niemieckim, zorganizowane przez Armię Krajową w dniach 1 sierpnia–3 października 1944 r. [przypis edytorski]

powstawać na co (daw.) — przeciwstawiać się czemu, sprzeciwiać się czemu. [przypis edytorski]

powstawać — tu: oburzać się. [przypis edytorski]

Powstawanie gatunku — właśc. O powstaniu gatunku, ang. On the Origin of Species (1859), przełomowe dzieło Karola Darwina, w którym badacz tłumaczył zróżnicowanie występujące w przyrodzie wśród organizmów żywych jako efekt dziedziczenia modyfikacji. [przypis edytorski]

powsząd (neol.) — wszędzie. [przypis edytorski]

powszędy (daw.) — wszędzie. [przypis edytorski]

Powszechna deklaracja praw człowieka — zbiór niezbywalnych praw człowieka uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1948 r. [przypis edytorski]

Powszechna Wystawa Krajowa we Lwowie — urządzona w 1894 we Lwowie wielka wystawa osiągnięć gospodarczych i kulturalnych Galicji oraz prezentacja narodowej sztuki i kultury wszystkich polskich ziem. Przygotowanie wystawy trwało dwa lata, zwiedziło ją ponad milion osób. [przypis edytorski]

Powszechna Wystawa Krajowa w Poznaniu (PWK) — wielka impreza wystawiennicza, trwająca od 16 maja do 30 września 1929 w Poznaniu, zorganizowana z okazji dziesięciolecia odzyskania niepodległości, w celu zaprezentowania dorobku odrodzonego państwa. Wystawę zwiedziło 4,5 miliona osób, w tym ok. 200 tys. z zagranicy, łącznie z oficjalnymi delegacjami z przedstawicielami rządów. W prasie światowej ukazały się tysiące artykułów na temat wystawy i Polski. [przypis edytorski]

powszechniki — uniwersalia; termin filozoficzny z dziedziny metafizyki, oznaczający coś, co może być posiadane przez wiele różnych rzeczy jednocześnie; powszechnikami są zarówno idee Platońskie, jak i cechy obiektów czy relacje między nimi. [przypis edytorski]

powszednego — dziś: powszedniego. [przypis edytorski]

powszedni — tu: zwykły. [przypis edytorski]

po wszelkiej formie — dziś: zgodnie z wszelkimi formami towarzyskimi. [przypis edytorski]

po wszem [państwie] (starop. forma) — w całym. [przypis edytorski]

po wszym ziemiam (starop.) — po wszech ziemiach; po wszystkich krajach. [przypis edytorski]

po wszystkich kurach — tzn. po ostatnich pianiach kogutów, po północy. [przypis edytorski]

po wszystkiem (starop.) — po całym [mieście]. [przypis edytorski]

po wszystkiem (starop.) — po całym [obozie]. [przypis edytorski]

po wszytkiem świecie (starop.) — po całym świecie. [przypis edytorski]

powtarzał ciągle: „nie ma Julka” (…) „bo ranek był tak piękny i cichy”, i usiąść na grobie przyjaciela i rozmyślać — Juliusz Słowacki, List do matki, Genewa, 10 lutego 1833. [przypis edytorski]

po wtóre (daw.) — po drugie. [przypis edytorski]

po wtóre — po drugie. [przypis edytorski]

powtórnem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: powtórnym. [przypis edytorski]

pow-wow — w tradycji Indian północnoamerykańskich zjazd plemienny lub międzyplemienny, połączony ze zbiorowymi śpiewami i tańcami. [przypis edytorski]

Po wybuchu wulkanu na Islandii w roku 1783 — chodzi o katastrofalny wybuch szczelinowego wulkanu Laki (isl. Lakagígar), trwający od 8 czerwca 1783 do lutego 1784, kiedy doszło do otwarcia mierzącej 25 km szczeliny ze 130 kraterami, zaś chmury trujących gazów i pyłów zawędrowały nad Europę, gdzie stały się przyczyną śmierci dziesiątków tysięcy osób, i unosząc się w atmosferze, spowodowały zmianę pogody na całym świecie. [przypis edytorski]

po wyjściu dni roboty (daw.) — tu: po wyczerpaniu się dni przeznaczonych na tę pracę. [przypis edytorski]

powymarły — dziś popr.: powymierały. [przypis edytorski]

powyrek a. powerek (daw.) — drąg do noszenia wiader. [przypis edytorski]

powyrównać — dziś: porównać, porównywać, przyrównać a. zrównać. [przypis edytorski]

powywierane (gw.) — pootwierane. [przypis edytorski]

powywierany (gw.) — pootwierany. [przypis edytorski]

powyż (daw.) — powyżej. [przypis edytorski]

powyż (daw.) — powyżej. [przypis edytorski]

powyż — dziś popr.: powyżej. [przypis edytorski]

powyż — dziś: powyżej. [przypis edytorski]

powyż — dziś: powyżej [przypis edytorski]

powyż — powyżej. [przypis edytorski]

powziąć języka — wypytać w celu wyciągnięcia informacji. [przypis edytorski]

powziąć — zdecydować coś. [przypis edytorski]

powziąść (daw.) — powziąć. [przypis edytorski]

Po wzięciu Naczelnika Tadeusza Kościuszki w niewolę moskiewską — w bitwie pod Maciejowicami (10 października 1794) ranny Kościuszko dostał się do niewoli, po czym został uwięziony w twierdzy Pietropawłowskiej w Petersburgu. [przypis edytorski]

poźgany — podźgany. [przypis edytorski]

poźną — dziś popr. pisownia: późną. [przypis edytorski]

poźniéj — dziś popr. pisownia: później. [przypis edytorski]

poźniejszy — dziś popr. pisownia: późniejszy. [przypis edytorski]

poźny — dziś popr.: późny. [przypis edytorski]

poźreć (gw.) — spojrzeć. [przypis edytorski]

poźrzeć (daw., gw.) — spojrzeć. [przypis edytorski]

poźrzeć (daw.) — spojrzeć. [przypis edytorski]

poźrzeć — dziś popr.: pożreć. [przypis edytorski]

poźrzeć (starop.; tu forma 3 os, lp: pojźry) — spojrzeć. [przypis edytorski]

poźrzyj — spojrzyj. [przypis edytorski]

pożądać — tu: pragnąć. [przypis edytorski]

pożądańszy — dziś popr.: bardziej pożądany. [przypis edytorski]

pożądny (starop.) — tu: pożądany; upragniony. [przypis edytorski]

pożałujcie (tu z ros. пожалуйте) — proszę ze mną. [przypis edytorski]

pożałujtie (ros.) — proszę ze mną. [przypis edytorski]

pożarnaja komanda (ros.) — drużyna strażacka. [przypis edytorski]

pożarnym blask — blask pożaru. [przypis edytorski]

pożar — tu: nazwa psa gończego. [przypis edytorski]

Pożar z Kruczkiem — nazwy psów gończych. [przypis edytorski]

po „żebrach” chodzić — żebrać, prosić o jałmużnę. [przypis edytorski]

pożegnać gospodynią (daw.) — dziś: (…) gospodynię. [przypis edytorski]

„Pożegnanie” Schuberta — pieśń Adieu!, opublikowana w Paryżu ok. 1835, opisana na stronie tytułowej jako kompozycja „F. Schuberta”, z francuskim tekstem Edouarda Belangera; jednak prawdziwym autorem muzyki był August Heinrich von Weyrauch (1788–1865), który skomponował ją do tekstu wiersza Karla Friedricha Gottloba Wetzego i wydał w 1824 pod tytułem Nach Osten (Na wschód); pieśń zyskała sobie popularność, często łączono ją z nazwiskiem Franza Schuberta (1797–1828), znanego austriackiego kompozytora muzyki romantycznej, i umieszczano w zbiorach jego utworów. [przypis edytorski]

Pożegnanie — wiersz napisany ok. 1800 r. i ogłoszony w dodatkach do Fausta. [przypis edytorski]

Pożegnanie — w wydaniu źródłowym pod tytułem podano melodię w zapisie nutowym. Tadeusz Boy-Żeleński pisze: Melodie zamieszczone w tym zbiorku zaczerpnięte są bądź z naszych popularnych, bądź też z paryskich motywów. [przypis edytorski]

pożegnawczy — dziś popr.: pożegnalny. [przypis edytorski]

pożenąć (daw.) — pognać. [przypis edytorski]

pożenie (daw., gw.) — forma dokonana 3.os.lp od daw. żenąć: wygnać; pogna. [przypis edytorski]

pożenie (daw.) — pogna; tu: uleci. [przypis edytorski]

pożenie (daw.) — pogoni; forma 3.os.lp od żenąć: gnać, pędzić. [przypis edytorski]

pożenie (daw., starop.) — pogoni. [przypis edytorski]

pożeniem (daw.) — pognamy, popędzimy. [przypis edytorski]

Pożeracze gazet — tu w tekście umieszczono ilustrację z podpisem: Pożeracz gazet (rys. K. Sichulski z „Liberum Veto”). [przypis edytorski]

pożerca — dziś: pożeracz. [przypis edytorski]

pożoga (daw.) — pożar. [przypis edytorski]

pożoga — pożar. [przypis edytorski]

pożoga — wielki ogień, pożar. [przypis edytorski]

pożoga — wielki ogień, pożar; tu: przen. o upale. [przypis edytorski]

pożoną (daw.) — pogonią; forma 3.os.lm od żenąć: gnać, pędzić. [przypis edytorski]

pożrzeć — dziś popr.: pożreć. [przypis edytorski]