Przypisy

pieredyszka (pot., z ros.) — chwila wytchnienia, odpoczynku. [przypis edytorski]

piereriez (ros.) — przez. [przypis edytorski]

Pieria — kraina w płd. Macedonii, obejmująca wybrzeże na wschód od Olimpu. [przypis edytorski]

Pieria — kraina w staroż. Grecji (właśc. w Macedonii), położona na płn. od Olimpu, między Morzem Egejskim a Masywem Olimpijskim; w mit. gr.: siedziba Muz. [przypis edytorski]

Pieria — kraj położony na północ od Olimpu, między Morzem Egejskim a Masywem Olimpijskim; w mit. gr.: siedziba Muz. [przypis edytorski]

pieriekliczka (ros.) — odczytywanie listy obecności. [przypis edytorski]

pierkos (daw.) — mężczyzna w podeszłym wieku strojący się jak młodzieniec. [przypis edytorski]

piernacz — buława pułkownikowska kozacka, pełniąca także funkcję listu żelaznego, gwarantująca bezpieczeństwo i swobodny przejazd. [przypis edytorski]

piernacz — buława, używana często także jako list żelazny, nadawany przez władcę podróżującemu, gwarantujący nietykalność i swobodny przejazd. [przypis edytorski]

piernat — cienki materac wypchany pierzem. [przypis edytorski]

piernat (daw.) — cienki, nieprzeszywany (niepikowany) materac wypełniony pierzem; też: kołdra. [przypis edytorski]

piernat — materac wypełniony pierzem; pierzyna, pościel. [przypis edytorski]

piernat — materac wypełniony pierzem. [przypis edytorski]

piernat — pikowany materac wypełniony pierzem. [przypis edytorski]

piernat — tu: materac. [przypis edytorski]

piernół (gw.) — pierdnął. [przypis edytorski]

pierno (daw.) — pieprzno. [przypis edytorski]

pieróg (ros. пирог) — potrawa kuchni rosyjskiej i ukraińskiej: pieczony placek z nadzieniem przygotowany na słodko (z białym serem lub jabłkami) lub na słono (z ziemniakami, ziemniakami z serem, kaszą, mięsem, rybą lub kapustą). [przypis edytorski]

pieróg — tu: charakterystyczne nakrycie głowy. [przypis edytorski]

pieróg — tu: potrawa kuchni wschodniej: pieczony placek z nadzieniem przygotowany na słodko (z białym serem lub jabłkami) lub na słono (z ziemniakami, ziemniakami z serem, kaszą, mięsem, rybą lub kapustą). [przypis edytorski]

Piero Di Cosimo (1462–1522) — wł. malarz epoki renesansu. [przypis edytorski]

pierony (gw.) — pioruny. [przypis edytorski]

Pierowska, Sofia Lwowna (1853–1881) — rosyjska rewolucjonistka, propagatorka i uczestniczka „wędrówek w lud”, skazana w tzw. procesie 193, po ucieczce działała w tajnej organizacji Ziemla i Wola, następnie w Narodnej Woli; współorganizatorka zamachów na cara Aleksandra II, w tym zakończonego powodzeniem ataku z 13 marca 1881; wraz z innymi zamachowcami aresztowana i stracona; żyła w nieformalnym związku z innym działaczem Narodnej Woli, Andriejem Żelabowem. [przypis edytorski]

pierożek — furażerka; rodzaj wąskiej płóciennej czapki, używanej często przez formacje wojskowe lub paramilitarne. Nadzorczynie w kobiecych obozach koncentracyjnych służyły w uniformach SS, okrycie głowy stanowiła furażerka. [przypis edytorski]

pierożek — tu: dwurożny kapelusz w kształcie trójkąta, powszechny w XVIII i XIX w., kojarzony często z Napoleonem Bonaparte. [przypis edytorski]

Pierre Augustin Beaumarchais (1732–1799) — francuski komediopisarz; zakupił szlachectwo i dostał się na dwór Ludwika XV, to doświadczenie posłużyło do stworzenia licznych satyr politycznych czy społecznych, np. Cyrulika sewilskiego (1775) czy Wesela Figara (1784). [przypis edytorski]

Pierre Corneille (1606–1684) — fr. dramatopisarz, zwany ojcem tragedii francuskiej, doprowadził do odrodzenia teatru i przywrócenia antycznej zasady trzech jedności; jego największe dzieła to Cyd (1636) i Andromeda (1650). [przypis edytorski]

Pierre de Montereau, właśc. Pierre de Montreuil (zm. 1267) — francuski architekt; przydomek nadany mu przez historyków architektury, Piotr z Montereau, jest błędny i wynika z inskrypcji na jego nagrobku — nazwie miejscowości, która została niewłaściwie zidentyfikowana jako Montereau, a nie Montreuil. [przypis edytorski]

Pierre de Ronsard (1524–1585) — poeta francuskiego renesansu. [przypis edytorski]

Pierre Eugène Veber (1869–1942) — fr. autor licznych komedii scenicznych, zabawnych powieści; współpracował z Mauricem Hennequinem; do najbardziej popularnych dramatów należy Le Monsieur de cinq heures. [przypis edytorski]

Pierre Laffitte (1823–1903) — fr. filozof i matematyk, uczeń Augusta Comte'a, związany z nurtem pozytywizmu. [przypis edytorski]

Pierre Loti, właśc. Julien Viaud (1850–1923) — francuski oficer marynarki i pisarz, znany z dziennika podróży do Maroka oraz powieści i opowiadań, których akcja rozgrywa się w egzotycznych krajach. [przypis edytorski]

Pierre Marivaux (1688–1763) — fr. dramaturg i powieściopisarz, związany z paryskimi teatrami Comédie-Italienne i Comédie-Française; autor komedii, często poświęconych sylwetkom kobiet, prekursor teatru psychologicznego. [przypis edytorski]

pierres de strass (fr.) — imitacje szlachetnych kamieni. [przypis edytorski]

Pierronka (fr. Pierronne) — żona pana Pierron; tłumacz wykorzystał polską formę gwarową na -ka, a nie daw. ogólnopolską formę na -owa; dziś w jęz. fr. nazwiska żon i dzieci nie różnią się formą od nazwiska męża i ojca. [przypis edytorski]

pierrot — postać z francuskiej pantomimy, w białym stroju i z pobieloną twarzą. [przypis edytorski]

Pierrot — postać z komedii dell'arte. [przypis edytorski]

pierrot — postać z komedii dell'arte: smutny kochanek ze łzami wymalowanymi na pobielonej twarzy. [przypis edytorski]

Pierrot — postać z komedii dell'arte: smutny kochanek ze łzami wymalowanymi na pobielonej twarzy. [przypis edytorski]

pierrot — postać z komedii dell'arte: smutny kochanek ze łzami wymalowanymi na pobielonej twarzy. [przypis edytorski]

pierrot — postać z tradycyjnej francuskiej pantomimy. [przypis edytorski]

Pierrot — postać z tradycyjnej francuskiej pantomimy. [przypis edytorski]

Pierrot — postać z tradycyjnej pantomimy francuskiej. [przypis edytorski]

pierrot — postać z włoskiej commedia dell'arte, w białym stroju i z pobieloną twarzą. [przypis edytorski]

Pierścień Nibeluna — (niem. Der Ring des Nibelungen) dramat muzyczny autorstwa Ryszarda Wagnera, złożony z części Złoto Renu, Walkiria, Zygfryd i Zmierzch bogów, zainspirowany przez średniowieczną epikę niemiecką. [przypis edytorski]

Pierścień Rybaka — jeden z symboli władzy papieskiej: sygnet z wizerunkiem św. Piotra zarzucającego sieć; zgodnie z tradycją katolicy spotykający się z papieżem okazują swoje oddanie, całując pierścień. [przypis edytorski]

pierścień — tu w charakterze osłony palca łucznika. [przypis edytorski]

pierścienice (biol.) — typ zwierząt bezkręgowych mających wydłużone ciało złożone z szeregu pierścieni. [przypis edytorski]

pierścienisty (daw.) — tu: układający się w pierścienie. [przypis edytorski]

pierścienisty (daw.) — upierścieniony, ozdobiony pierścieniami. [przypis edytorski]

pierścionek Dyjanny — chodzi o księżyc, którego patronką w mit. rzym. była Diana. [przypis edytorski]

pierś ich Turna obecność zapali — konstrukcja z szykiem przestawnym; inaczej: „obecność Turna zapali ich pierś” a. „obecność Turna wywoła zapał w ich piersi” itp. [przypis edytorski]

pierśmi — dziś N.lm: piersiami. [przypis edytorski]

pierśmi — dziś: piersiami. [przypis edytorski]

pierś nie bosa — pierś opancerzona. [przypis edytorski]

pierśny — tu: płonący w piersiach. [przypis edytorski]

piersi — dziś popr. forma N. lm: piersiami. [przypis edytorski]

Piersi Hekuby, karmiące Hektora — Hekuba była żoną króla Priama i matką Hektora, najdzielniejszego z wojowników trojańskich podczas wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

piersi jej jak dwa młode koźlęta… — autor czerpie z biblijnej Pieśni nad pieśniami (Pnp 4, 5). [przypis edytorski]

piersim nastawował (starop. forma) — piersi nadstawowałem; nadstawiałem piersi. [przypis edytorski]

pierst (daw.) — palec (rdzeń zachował się w słowie pierścień, oznaczającym to, co się na palec zakłada). [przypis edytorski]

pierszyna — dziś: pierwszyzna. [przypis edytorski]

pierwej (daw.) — dawniej. [przypis edytorski]

pierwej (daw.) — najpierw, na początku; wcześniej. [przypis edytorski]

pierwej (daw.) — najpierw. [przypis edytorski]

pierwej (daw.) — najpierw; tu: prędzej. [przypis edytorski]

pierwej (daw.) — najpierw, wcześniej. [przypis edytorski]

pierwej (daw.) — wcześniej. [przypis edytorski]

pierwej — najpierw. [przypis edytorski]

pierwej — najpierw, wcześniej. [przypis edytorski]

pierwej niż (starop.) — tu: zanim. [przypis edytorski]

pierwey był (…) nie bił (starop.) — nie biłbyś się wcześniej. [przypis edytorski]

pierwiastek (daw.) — początek; zalążek. [przypis edytorski]

pierwiastek (daw.) — tu: element. [przypis edytorski]

pierwiastek — tu: kawałek, cząstka. [przypis edytorski]

pierwiastkowych — pierwszych. [przypis edytorski]

pierwiastkowy (daw.) — pierwszy, początkowy. [przypis edytorski]

pierwiastkowy (daw.) — początkowy; pierwotny. [przypis edytorski]

pierwiastkowy (daw.) — początkowy, tu: wstępny. [przypis edytorski]

pierwiosnka — dziś pierwiosnek jest rodzaju męskiego. [przypis edytorski]

pierwobylec — pierwotny mieszkaniec; por. tubylec. [przypis edytorski]

pierwocina — początek, zalążek. [przypis edytorski]

pierwoj (…) wtoroj gildii (ros.) — pierwszej, drugiej gildii. [przypis edytorski]

pierwosny (daw.) — pierwszy sen, tuż po zaśnięciu. [przypis edytorski]

pierwotniaki, Protozoa (biol.) — drobne, w większości jednokomórkowe organizmy jądrowe, zaliczane tradycyjnie (do XX w.) do królestwa zwierząt, obecnie stanowiące część królestwa protistów. [przypis edytorski]

pierwotnie — tu: prymitywnie. [przypis edytorski]

pierwotny — tu: prymitywny. [przypis edytorski]

pierwszą drogą (starop.) — drogą, którą przyszli wcześniej. [przypis edytorski]

pierwszą razą — dziś popr. forma: pierwszym razem. [przypis edytorski]

pierwsza i wtóra, i trzecia ustawa — mowa o pierwszych trzech przykazaniach dekalogu w podziale katolickim, regulujących stosunek ludzi do Boga. [przypis edytorski]

pierwsza jego inwektywa pozbyła go współpracownictwa [Juliana] Oszackiego i [Konrada] Rakowskiego — mowa o artyk. K. Ehrenberga pt. „Uwagi”, którego druk rozpoczęto w 248 nr „Głosu Narodu”. Oszacki i Rakowski (1876–1916) zamieścili w nr 42 „Życia” z 5. 11. 1898 r. oświadczenie (powtórzone we wszystkich pismach codziennych), że występują z redakcji „Głosu Narodu” oburzeni „Uwagami” Ehrenberga. (Rakowski pisywał potem do „Życia” krytyki teatralne, od r. 1900 współpracował stale z „Czasem”). [przypis edytorski]

pierwsza krew (starop.) — tu: młodość, dawna krewkość. [przypis edytorski]

pierwsza krucjata (1096–1099) — pierwsza ze średniowiecznych wypraw wojennych rycerstwa europejskiego przeciwko muzułmanom, mająca na celu zdobycie Jerozolimy i Ziemi Świętej oraz uwolnienia wschodnich chrześcijan spod islamskiej władzy. [przypis edytorski]

Pierwsza Księga Ezdrasza — księgami Ezdrasza nazywa się wiązane z imieniem Ezdrasza cztery księgi biblijne, uznawane w całości lub częściowo za kanoniczne przez różne kościoły chrześcijańskie. W polskiej terminologii pierwsza z nich nazywa się Księgą Ezdrasza (w skrócie: Ezd), bez dodawania numeru. [przypis edytorski]

Pierwsza Księga Mojżesza — biblijna Księga Rodzaju. Pierwsze pięć ksiąg Biblii, opowiadających najważniejsze wydarzenia z pradawnych czasów i historię patriarchów narodu żydowskiego aż do wyjścia z Egiptu pod wodzą Mojżesza i początku podboju Kanaanu, tradycyjnie nazywa się Księgami Mojżeszowymi. [przypis edytorski]

pierwsza wojna rzymsko-żydowska (66–73 n.e.) — rozpoczęta wybuchem żydowskiego powstania przeciwko panowaniu rzymskiemu w Judei, zakończona zwycięstwem Rzymian, zniszczeniem całego kraju i śmiercią dziesiątków tysięcy mieszkańców; podczas oblężenia i szturmu Jerozolima została zniszczona, zaś Świątynia spłonęła (70 n.e.). [przypis edytorski]

pierwsza zaprowadza konstytucyjne rządy — te słowa dopisał autor w wyd. z 1816 r. [przypis edytorski]

Pierwsze Cesarstwo Francuskie — państwo francuskie, w którym najwyższą władzę sprawował Napoleon Bonaparte jako cesarz Francuzów, Napoleon I (w latach 1804–1814 i 1815). [przypis edytorski]

pierwsze cesarstwo Mahometa — zapewne chodzi o imperium arabskie w okresie ekspansji, w VII–XI w. [przypis edytorski]

pierwszego dziejopisa — autorka pomija tutaj dwóch poprzednich wielkich kronikarzy dziejów polskich: Galla Anonima, nieznanego z imienia mnicha benedyktyńskiego, który żył w czasach Bolesława III Krzywoustego (na przełomie XI i XII w.), oraz Wincentego Kadłubka, biskupa krakowskiego z przełomu XII i XIII w. Być może autorka miała na uwadze to, że Jan Długosz w swojej pracy starał się być obiektywny i korzystał z dokumentów, podczas gdy jego poprzednicy tworzyli dzieła, których charakter moralizatorski górował nad ścisłością faktów historycznych. [przypis edytorski]