Przypisy

Morsztyny — ród szlachecki herbu Leliwa związany z literaturą i polityką: Hieronim Morsztyn (1581–1623), Jan Andrzej Morsztyn (1621–1693), Krzysztof Morsztyn (zm. 1642), Stanisław Morsztyn (1650–1725), Zbigniew Morsztyn (1625–1689). [przypis edytorski]

Mort à calotins (fr.) — śmierć klechom. [przypis edytorski]

Mort de ma vie (fr.) — dosł. śmierć mego życia; na moje życie. [przypis edytorski]

Mort de ma vie! (fr.) — śmierć mojego życia. [przypis edytorski]

Morte al nemico (wł.) — śmierć nieprzyjacielowi. [przypis edytorski]

Mortemart — francuska rodzina znana z esprit des Mortemart, szczególnego rodzaju błyskotliwego humoru, uważanego za dziedziczny. [przypis edytorski]

Mortemart, Louis de Rochechouart de (1663–1688) — francuski książę, mąż Marie-Anne Colbert (1665–1750), córki Jean-Baptiste Colberta, ministra Ludwika XIV. [przypis edytorski]

Mortemartowie — fr. rodzina arystokratyczna, blisko związana z dworem królewskim. [przypis edytorski]

Mortier, Édouard (1768–1835) — francuski dowódca okresu wojen rewolucyjnej Francji i wojen napoleońskich, marszałek Francji za Napoleona I. [przypis edytorski]

mortis (łac.) — forma D.lp.: śmierci. [przypis edytorski]

Mortkowicz, Jakub (1876–1931) — księgarz, popularyzator czytelnictwa, wydawca m.in. polskich tłumaczeń Nietschego. Współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Księgarń Kolejowych RUCH. [przypis edytorski]

Morton — angielska miejscowość i parafia w hrabstwie Derbyshire. [przypis edytorski]

Morton, Józef (1911–1994) — pisarz i działacz ruchu ludowego, jednym z najczęściej poruszanych tematów w jego twórczości jest wieś. [przypis edytorski]

mortus — brak pieniędzy. [przypis edytorski]

mortusowy — bez pieniędzy. [przypis edytorski]

mortus (z łac. mortuus: martwy) — umarły, daw. gw.: nędza a. nędzarz. [przypis edytorski]

mortuus (łac.) — zabity; trup. [przypis edytorski]

Morusek Mochnacki — Maurycy Mochnacki (1804–1834), wybitny krytyk literacki i publicysta, uczestnik powstania listopadowego. [przypis edytorski]

Morus, Tomasz, właśc. Thomas More (1478–1535) — angielski myśliciel i polityk. [przypis edytorski]

Morus, Tomasz, właśc. Thomas More (1478–1535) — angielski myśliciel, pisarz i polityk, autor dzieła Utopia (1516), przedstawiającego fikcyjną wyspę z idealnym państwem i systemem społecznym. [przypis edytorski]

morweńscy bohaterowie — bohaterowie Morwenu, fikcyjnego szkockiego królestwa z III w. występującego w epickich, rzekomo starożytnych poematach celtyckich, opublikowanych po angielsku w latach 1760–73 przez poetę Jamesa Macphersona. Znane jako Pieśni Osjana, poematy te zrobiły wielkie wrażenie i stały się bardzo popularne w całej Europie; uważane za zabytki dawnej poezji, porównywane z utworami Homera, wywarły wielki wpływ na rozwój romantyzmu. [przypis edytorski]

morybund (z łac.) — ktoś mający wkrótce umrzeć. [przypis edytorski]

mory (daw.) — dreszcze. [przypis edytorski]

mory (daw.) — lm od: mór (zaraza, dżuma). [przypis edytorski]

moryskowie — muzułmańska ludność Płw. Iberyjskiego, która pozostała pod panowaniem królów katolickich i na pocz. XVI w. pod groźbą śmierci lub wygnania została zmuszona do przejścia na chrześcijaństwo. [przypis edytorski]

Morza Spokojne — dziś popr.: Morze Spokoju (łac. Mare Tranquillitatis), duża, ciemna, pokryta zastygłym bazaltem równina na Księżycu; dawni astronomowie ciemne obszary na tarczy Księżyca uważali za tereny pokryte wodą, dlatego nazywano je morzami, zatokami, bagnami i jeziorami; współcześnie nadal stosuje się dawne łacińskie nazwy tych formacji. [przypis edytorski]

morza szturmowaną wały — szturmowaną falami morza. [przypis edytorski]

morza tyrrheńskiego (starop. forma ort.) — dziś popr. Morza Tyrreńskiego. [przypis edytorski]

Morze Arabskie — morze w północno-zachodniej części Oceanu Indyjskiego. [przypis edytorski]

Morze Bałtyckie a. Bałtyk — morze śródlądowe w płn. Europie, połączone z Morzem Północnym. [przypis edytorski]

Morze Białe — tu: Bałtyk. [przypis edytorski]

Morze Czerwone — morze śródlądowe między Afryką a Półwyspem Arabskim. [przypis edytorski]

morze Galilejskie — jezioro Genezaret, obecnie położone na północy Izraela. [przypis edytorski]

Morze Genezaretańskie — jez. Genezaret a. Jezioro Tyberiadzkie, największe jezioro słodkowodne w Izraelu. Wg Biblii spomiędzy rybaków nad tym jeziorem Jezus powołał pierwszych apostołów. [przypis edytorski]

Morze Hyrkańskie — staroż. nazwa M. Kaspijskiego. [przypis edytorski]

Morze Irlandzkie — morze między wyspami Irlandią i Wielką Brytanią. [przypis edytorski]

Morze Irlandzkie — morze śródlądowe pomiędzy Irlandią i Wielką Brytanią. [przypis edytorski]

Morze Kantabryjskie — używana w Hiszpanii nazwa południowej części Zatoki Biskajskiej, położonej pomiędzy płn. wybrzeżem Płw. Iberyjskiego a płd.-zach. wybrzeżem Francji. [przypis edytorski]

Morze Lodowate — Ocean Arktyczny, najmniejszy ocean na Ziemi, rozciągający się wokół bieguna północnego w Arktyce, między kontynentem Eurazji a Ameryką Północną. [przypis edytorski]

Morze Lodowate — Ocean Arktyczny, rozciągający się wokół bieguna północnego, między kontynentem Eurazji a Ameryką Północną. [przypis edytorski]

morzem wyrzucony — dziś: wyrzucony przez morze. [przypis edytorski]

Morze, nasze morze, będziem ciebie wiernie strzec… — fragment pieśni hymnicznej Morze, nasze morze, znanej też pod tytułami Marynarka Wojenna i Chociaż każdy z nas jest młody. [przypis edytorski]

Morze Północne lub amfitrionowe (łac. ad mare septemtrionale vel amfitrionale) — Morze Bałtyckie; określenie Morze Amfitrionalne a. (dalej w tekście) Amfition pochodzi od autora Kroniki i opiera się na niejasnych skojarzeniach, może np. z Amfitrytą, boginią mórz. Tłumacz zaznacza, że: „W ogólności wody, morza, po łacinie zwane amphitrite, w średnich wiekach odnoszono tę nazwę do wód północnych”. Istotną wzmianką jest tu jeszcze epitet „północny” u Galla: Bolesława Krzywoustego zwie on „dux septentrionalis” („władca północny”): optyka autora Kroniki umiejscawia Polskę na północy, nie zaś na wschodzie, co daje wskazówki co do kraju jego pochodzenia lub kierunku, z którego do Polski przybył. [przypis edytorski]

morze rozwali wielką tamę koło Dymchurch i zaleje ich, jak zalało niegdyś Winchelsea — mowa o wielkiej powodzi, która w lutym 1287 r. zniszczyła południowe wybrzeża Anglii. Miasto Winchelsea zostało odbudowane na nowym, wyżej położonym miejscu. [przypis edytorski]

Morze Śpiące — dziś popr.: Bagno Snu (łac. Palus Somni), ciemny obszar na Księżycu, zaliczany do formacji określanych jako morze księżycowe, sąsiadujący z Morzem Spokoju (Mare Tranquillitatis). [przypis edytorski]

Morze Śródziemne — morze międzykontynentalne leżące pomiędzy Europą, Afryką i Azją. [przypis edytorski]

Morze Senne — dziś popr.: Bagno Snu (łac. Palus Somni), ciemny, pokryty zastygłym bazaltem obszar na Księżycu; dawni astronomowie ciemne obszary na tarczy Księżyca uważali za tereny pokryte wodą, dlatego nazywano je morzami, zatokami, bagnami i jeziorami; współcześnie nadal stosuje się dawne łacińskie nazwy tych formacji. [przypis edytorski]

morzony (gw.) — znużony. [przypis edytorski]

morzuśmy zdrowia swego wierzyć śmieli (starop.) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika oraz szykiem przestawnym; inaczej: Morzu śmieliśmy [po]wierzyć swoje zdrowie (tj. tu: życie). [przypis edytorski]

morzyć — powodować śmierć, obumieranie. [przypis edytorski]

morzyć (starop.) — uśmiercać. [przypis edytorski]

morzyć (starop.) — zabijać. [przypis edytorski]

morzyć — uśmiercać, zabijać; tu: zaspokajać. [przypis edytorski]

mościa pani — popularny skrót od zwrotu grzecznościowego: miłościwa pani. [przypis edytorski]

mościa panno — dawny zwrot grzecznościowy, skrót od: miłościwa panno. [przypis edytorski]

Mości Książę (…) — List ten funkcjonował pod tytułem podającym jedynie inicjały adresata: Do Księcia A. C.. [przypis edytorski]

mości panie — w innej redakcji: señor kawalerze. [przypis edytorski]

mosan a. mospan (daw.) — mości pan; poufały tytuł grzecznościowy. [przypis edytorski]

mosanie (daw.) — forma grzecznościowa, skrót od: mości panie, wasza miłość panie. [przypis edytorski]

mosanie (daw., pot.) — mości panie. [przypis edytorski]

mosanie — skrócony zwrot grzecznościowy: waszmość panie, Wasza Miłość Panie. [przypis edytorski]

mosanie — skrót od: mości panie (miłościwy panie); starop. zwrot grzecznościowy. [przypis edytorski]

mos (gw.) — masz. [przypis edytorski]

mosiędzem (daw. forma) — dziś: mosiądzem. [przypis edytorski]

Mosiek — zdr. żydowskiego imienia Mojżesz, funkcjonowało jako pogardliwe określenie Żyda. [przypis edytorski]

moskal a. Moskal (daw., pogard.) — Rosjanin. [przypis edytorski]

Moskal (daw., pogard.) — Rosjanin; obywatel państwa moskiewskiego, szczególnie urzędnik a. żołnierz. [przypis edytorski]

Moskal (daw.) — Rosjanin. [przypis edytorski]

Moskale (pot., pogard.) — Rosjanie. [przypis edytorski]

Moskale Pragi dobyli i że się Warszawa Moskalom poddała — 4 listopada Rosjanie pod dowództwem gen. Aleksandra Suworowa zdobyli szturmem Pragę, po czym dokonali rzezi ludności cywilnej; następnego dnia skapitulowały wojska powstańcze broniące Warszawy. [przypis edytorski]

moskal (gw.) — tu: placek owsiany, wyrabiany na Podhalu. [przypis edytorski]

Moskal (pogard., daw.) — Rosjanin. [przypis edytorski]

Moskal poszedł w Turecczyznę — tj. na wojnę z Turcją; ostatnią z wojen rosyjsko-tureckich w momencie pisania tego wiersza była wojna toczona w latach 1828–1829. [przypis edytorski]

Moskal — Rosjanin; określenie o zabarwieniu pogardliwym, utworzone od nazwy stolicy Rosji, Moskwy. [przypis edytorski]

moskiewski — Dymitr Doński. [przypis edytorski]

moskiewskiem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: moskiewskim. [przypis edytorski]

moskiewskiem — daw. forma N. i Msc. przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: moskiewskim. [przypis edytorski]

moskiewskiemi — daw. forma N. i Msc. lm przymiotników r.ż. i r.n.; dziś tożsama z r.m.: moskiewskimi. [przypis edytorski]

Moskito — inna wersja zapisu imienia: Moschito. [przypis edytorski]

moskito — meczet. [przypis edytorski]

Moskwa — tu przen.: Rosja. [przypis edytorski]

Moskwa — tu: Rosjanie. [przypis edytorski]

Moskwę — tu: jeńców moskiewskich. [przypis edytorski]

Moskwicz (daw., ros.) — dziś popr.: moskwianin, mieszkaniec Moskwy; tu przen. na określenie narodowości rosyjskiej. [przypis edytorski]

Moskwy — w wydaniu z 1816 r.: potężniejszego od siebie mocarstwa. [przypis edytorski]

moslemiński (daw.) — muzułmański. [przypis edytorski]

moslemina — muzułmanina. [przypis edytorski]

Mosoch vel Mesoch partem Asiae ad pontum accepit, ubi Moschitae, vel Moschovitae, et Moschici montes et finitima loca Capadociae etc — Mosoch lub Mesoch otrzymał część Azji aż do Pontu, gdzie [znajdują się] Moskowici oraz góry Moschijskie [w Kolchidzie] i najdalsze miejsca w Kapadocji. [przypis edytorski]

mospan (daw.) — forma grzecznościowa, skrót od: mości pan (miłościwy pan). [przypis edytorski]

mospan (daw.) — forma grzecznościowa, skrót od: mości pan (miłościwy pan), równoważna dzisiejszemu zwrotowi pan. [przypis edytorski]

mospanie — skrót od daw. grzecznościowego zwrotu: mości panie. [przypis edytorski]

mospanie — skrót od ”mosci panie”. [przypis edytorski]

mossje — zniekształcone fr. monsieur, tj. pan. [przypis edytorski]

mostem — pokotem. [przypis edytorski]

most gardyjski — Pont du Gard, zachowany w dolinie rzeki Gard odcinek zbudowanego przez Rzymian akweduktu. [przypis edytorski]

most Kierbedzia — pierwszy warszawski stalowy most na Wiśle, wysadzony w sierpniu 1915 przez wojska rosyjskie oraz we wrześniu 1944 przez wojska niemieckie. Współcześnie w jego miejscu znajduje się most Śląsko-Dąbrowski. [przypis edytorski]

most — kolejowy most na Bugu przed Małkinią, zwany warszawskim. [przypis edytorski]

Most na rzece Kwai — amerykańsko-brytyjski film wojenny z 1957 roku w reżyserii Davida Leana, oparty na powieści francuskiego pisarza Pierre'a Boulle'a pod tym samym tytułem. [przypis edytorski]

most [naturalny] w Wirginii — naturalny łuk, o wys. 66 m i szer. 27 m, wyrzeźbiony w skale wapiennej przez niewielką rzekę Cedar Creek, w hrabstwie Rockbridge, w stanie Wirginia; znany Europejczykom od 2 poł. XVIII w., szybko stał się atrakcją turystyczną. [przypis edytorski]

Mostowski, Tadeusz (1766–1842) — kasztelan raciąski, publicysta, działacz polityczny, wydawca, krytyk literacki i teatralny; działacz patriotyczny podczas Sejmu czteroletniego; podczas powstania kościuszkowskiego radca Wydziału Dyplomatycznego Rady Zastępczej Tymczasowej, potem zastępca radcy w Radzie Najwyższej Narodowej. [przypis edytorski]