Przypisy

markietanka (daw.) — wędrowna handlarka towarzysząca wojsku, zaopatrująca żołnierzy w potrzebne artykuły, takie jak tytoń, alkohol, żywność; niekiedy markietanki trudniły się również naprawianiem ubrań czy opieką nad rannymi, a często również świadczyły usługi seksualne; z czasem z tego powodu określenie to zaczęło oznaczać prostytutkę żołnierską. [przypis edytorski]

markietanka — handlarka i/lub prostytutka towarzysząca wojsku. [przypis edytorski]

markietanka — kobieta towarzysząca dawniej wojsku, często pełniąca rolę prostytutki. [przypis edytorski]

markietanka — kobieta wędrująca za wojskiem, zajmująca się drobnym handlem z żołnierzami, praniem, a niekiedy również świadcząca usługi seksualne. [przypis edytorski]

markietanka — wędrowna handlarka lub prostytutka towarzysząca wojsku. [przypis edytorski]

markietanka — wędrowna handlarka podążająca za wojskiem, sprzedająca żołnierzom żywność, napoje i przedmioty użytku codziennego; markietanki zajmowały się także np. czyszczeniem i naprawą odzieży, opatrywaniem ran itp., a niekiedy także świadczyły żołnierzom usługi seksualne. [przypis edytorski]

Markiewicz, Henryk (1922–2013) — filolog polski, profesor nauk humanistycznych (1956), teoretyk i historyk literatury, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (od 1956), gdzie kierował Instytutem Filologii Polskiej; członek Polskiej Akademii Umiejętności oraz Polskiej Akademii Nauk; w kręgu jego badań znajdowały się: historia literatury polskiej okresu 1864–1939, teoria literatury, metodologia badań literackich, historia nauki o literaturze i krytyki literackiej; był wieloletnim redaktorem naczelnym Polskiego słownika biograficznego (1989–2002). [przypis edytorski]

Markiewicz, Jarosław (1942–2010) — malarz i poeta. [przypis edytorski]

Markiewicz — tak brzmiało „aryjskie” nazwisko rodziców Dolka Liebeskinda. [przypis edytorski]

marki miejskie (daw.) — znaczki; oznaczenie opłaty za przesyłkę pocztową. [przypis edytorski]

marki pocztowe — znaczki. [przypis edytorski]

markiza — ruchomy daszek z płótna chroniący przed słońcem. [przypis edytorski]

markiza — składany daszek nad oknem lub drzwiami. [przypis edytorski]

markiza — żona markiza; markiz: tytuł arystokratyczny sytuujący w hierarchii społecznej między hrabią a księciem. [przypis edytorski]

markiz de La Fayette (1757–1834) — francuski polityk, liberał i dowódca wojskowy, uczestnik wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych. [przypis edytorski]

markiz de LaFayette (1757–1834) — francuski polityk, liberał i dowódca wojskowy, uczestnik wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych. [przypis edytorski]

markiz de Poza — hiszp. tytuł szlachecki wprowadzony w 1530 r. przez króla Hiszpanii Karola I (od 1519 r. również cesarza rzymskiego jako Karol V Habsburg) na rzecz Juana de Rojas y Rojas; tytuł był powiązany z kastylijską posiadłością Poza de la Sal w prowincji Burgos. W czasach Słowackiego tytuł odnosił się do XIII markiza de Poza, Vicente Pío Osorio de Moscoso y Ponce de León (1801–1864), członka senatu Hiszpanii. [przypis edytorski]

Markiz de Poza, własc. Markiz de Posa — jeden z bohaterów dramatu Don Carlos Friedricha Schillera. [przypis edytorski]

markiz de Priola — tytułowy bohater sztuki Henriego Lavedana (1859–1940) z roku 1902: wytworny bywalec salonów. Od polskiej premiery 3 marca 1903 była to jedna z popisowych ról wybitnego aktora Kazimierza Kamińskiego (1865–1928). [przypis edytorski]

markiz de Sade właśc. Donatien Alphonse François de Sade (1740–1814) — francuski arystokrata, filozof i pisarz, a także polityk doby rewolucji; jego nazwisko jest właściwie jednoznacznie kojarzone z nurtem libertynizmu oraz eksplorowaniem tych sfer seksualności, gdzie fantazje erotyczne stykają się z przemocą i występkiem; od jego nazwiska utworzono termin sadyzm. [przypis edytorski]

markiz — tytuł arystokratyczny utożsamiany z tytułem margrabiego. [przypis edytorski]

markocić się (gw.) — martwić się. [przypis edytorski]

Markomanowie (łac. Marcomanni) — plemię germańskie, które na przełomie er, pod wodzą króla Marboda, zasiedliło daw. obszary państwa Bojów (Bohemię, tj. dzisiejsze tereny Czech), a następnie rozszerzyli swoje państwo aż po Dunaj; nękali zbrojnie cesarstwo rzymskie: najpierw w l. 89–92 atakując prowincje rzym. z rejonów naddunajskich, następnie w l. 167–180, za panowania cesarza Marka Aureliusza (wojny markomańskie) najechali na prowincje: Noricum (dziś: cz. Austrii i cz. Bawarii), Panonia (dziś: Węgry i Austria) oraz Recja (dziś: płd. Niemcy i Szwajcaria), a następnie przekroczyli Alpy (169 r.); ostatecznie Rzym zwyciężył, przenosząc konflikt na teren najeźdźców i zajmując ich tereny oraz dodatkowo Morawy i Śląsk (tereny germ. Kwedów); po pewnym czasie wojska rzym. opuściły ziemie Markomanów, a ci ponownie zaczęli nękać rubieże cesarstwa; ostatecznie w V w. osiedli na obszarze dzisiejszej Bawarii jako Bawarowie. [przypis edytorski]

markotno — smutno. [przypis edytorski]

markotny — przybity, smutny. [przypis edytorski]

markotny — przygnębiony. [przypis edytorski]

markować — pozorować czynność lub stan; w brydżu, wiście: sygnalizować partnerowi wartość własnych kart przy pomocy wyjść lub zrzutek. [przypis edytorski]

markować — tu: zaznaczać. [przypis edytorski]

markownik (daw.) — klaser ze znaczkami. [przypis edytorski]

markownik — klaser ze znaczkami, wykonany przez odpowiednie zaginanie kartek zeszytu. [przypis edytorski]

markozjanie — gnostycka grupa religijna założona w II w. przez Marcusa, ucznia Walentyna; aktywna w płd. Galii i na Płw. Iberyjskim do IV w.; wyróżniała się zaadaptowaniem numerologii pitagorejskiej do gnostycyzmu. [przypis edytorski]

marksista — zwolennik marksizmu: teorii filozoficznej, ekonomicznej, społecznej i politycznej stworzonej przez K. Marksa i F. Engelsa, zakładającej, że zmiany historyczne zachodzą pod wpływem walki klas, która prowadzi do utworzenia społeczeństwa komunistycznego. [przypis edytorski]

marksizm — teoria filozoficzna, ekonomiczna, społeczna i polityczna stworzona przez K. Marksa i F. Engelsa, zakładająca, że zmiany historyczne zachodzą pod wpływem walki klas, która prowadzi do utworzenia społeczeństwa komunistycznego. [przypis edytorski]

Marks, Karl Heinrich (1818–1883) — ekonomista, filozof (reprezentant materializmu), zwolennik rewolucji komunistycznej; najważniejszym jego dziełem jest Kapitał. [przypis edytorski]

Marks, Karol (1818–1883) — niem. działacz rewolucyjny i filozof, zwolennik materializmu; twórca marksizmu; wraz z Fryderykiem Engelsem napisał Manifest komunistyczny z 1848 r. [przypis edytorski]

Marks, Karol (1818–1883) — niem. filozof i działacz polityczny, współzałożyciel I Międzynarodówki, twórca marksizmu, światopoglądu głoszącego materialistyczny i rewolucyjny pogląd na świat; w 1848 napisał razem z Engelsem Manifest partii komunistycznej; jego najważniejsze dzieło to Kapitał: krytyka ekonomii politycznej (t. 1 1867, t. 2–3 1885–94). [przypis edytorski]

Marks, Karol (1818–1883) — niemiecki działacz rewolucyjny i filozof, twórca marksizmu, światopoglądu głoszącego materialistyczny i rewolucyjny pogląd na świat. W 1848 r. napisał razem z Engelsem Manifest partii komunistycznej. [przypis edytorski]

Marks, Karol (1818–1883) — niemiecki działacz rewolucyjny i filozof, twórca marksizmu, światopoglądu głoszącego materialistyczny i rewolucyjny pogląd na świat. W 1848 napisał razem z Engelsem Manifest partii komunistycznej. [przypis edytorski]

Marks, Karol (1818–1883) — niemiecki filozof, ekonomista i działacz polityczny, współzałożyciel I Międzynarodówki, twórca marksizmu, światopoglądu głoszącego materialistyczny i rewolucyjny pogląd na świat; w 1848 napisał razem z Engelsem Manifest partii komunistycznej; jego najważniejsze dzieło to Kapitał: krytyka ekonomii politycznej (t. 1 1867, t. 2–3 1885–94); pochodził ze zasymilowanej rodziny żydowskiej: jego ojciec otrzymał świeckie wykształcenie i choć niereligijny, przeszedł na luteranizm, a w ślad za nim ochrzciła się jego żona. [przypis edytorski]

Marks, Karol (1818–1883) — niemiecki filozof i działacz polityczny, współzałożyciel I Międzynarodówki, twórca marksizmu, światopoglądu głoszącego materialistyczny i rewolucyjny pogląd na świat; w 1848 napisał razem z Engelsem Manifest partii komunistycznej; jego najważniejsze dzieło to Kapitał: krytyka ekonomii politycznej (t. 1 1867, t. 2–3 1885–94). [przypis edytorski]

Marks, Karol (1818–1883) — niemiecki filozof i ekonomista, działacz rewolucyjny; jego najważniejsze dzieło to Kapitał: krytyka ekonomii politycznej. [przypis edytorski]

Marks, Karol (1818–1883) — niemiecki filozof i ekonomista, działacz rewolucyjny. Współzałożyciel Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników (tzw. Pierwszej Międzynarodówki), koordynującej działania organizacji robotniczych w różnych krajach. Razem z Fryderykiem Engelsem opracował teorię materializmu dialektycznego a. historycznego, który zakładał, że cała realna rzeczywistość jest materialna, a rozwój dziejów wynika ze ścierania się interesów klasy posiadającej i klasy pracującej, tzw. walki klas o środki produkcji (surowce, urządzenia, pomieszczenia, ludzka praca). Według określeń Marksa sztuka, nauka, kultura i religia to nadbudowa, której kształt jest uwarunkowany przez środki produkcji, czyli bazę. [przypis edytorski]

Marks, Karol (1818–1883) — niemiecki filozof i ekonomista, działacz rewolucyjny. Współzałożyciel Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników (tzw. Pierwszej Międzynarodówki), koordynującej działania organizacji robotniczych w różnych krajach. Razem z Fryderykiem Engelsem opracował teorię materializmu dialektycznego a. historycznego, który zakładał, że cała realna rzeczywistość jest materialna, a rozwój dziejów wynika ze ścierania się interesów klasy posiadającej i klasy pracującej, tzw. walki klas o środki produkcji (surowce, urządzenia, pomieszczenia, ludzka praca). Według określeń Marksa sztuka, nauka, kultura i religia to nadbudowa, której kształt jest uwarunkowany przez środki produkcji, czyli bazę. [przypis edytorski]

Marks, Karol a. Karl Marx (1818–1883) — niemiecki filozof, socjolog, ekonomista, historyk, dziennikarz i działacz rewolucyjny, twórca socjalizmu naukowego. [przypis edytorski]

Mark Twain, właśc. Samuel Langhorne Clemens (1835–1910) — amerykański pisarz, autor m.in. satyrycznych opowiadań krytykujących drobnomieszczaństwo amerykańskie. [przypis edytorski]

Markwart von Salzbach — komtur krzyżacki, ścięty przez wielkiego księcia Witolda po bitwie pod Grunwaldem, ponoć za krzywdę wyrządzoną Birucie. Pikanterii sprawie dodaje fakt, że Markwart von Salzbach był wieloletnim doradcą Witolda i współuczestnikiem bitwy nad Worsklą. [przypis edytorski]

marli głód (daw.) — przymierali głodem, cierpieli głód. [przypis edytorski]

marliwo (neol.) — substancja podległa śmierci. [przypis edytorski]

Marlowe, Christopher (1564–1593) — angielski dramatopisarz i poeta. [przypis edytorski]

Marlow — miasto w Anglii, w hrabstwie Buckinghamshire. [przypis edytorski]

Marly-les-Mines — miejscowość i gmina, położona we francuskim departamencie Pas-de-Calais, w regionie Hauts-de-France. [przypis edytorski]

Marmarydzi, Syrtowie, Nasamonowie, Maurowie — ludy z północnego wybrzeża Afryki. [przypis edytorski]

marmelada — dziś: marmolada. [przypis edytorski]

Marmion — poemat Waltera Scotta (1771–1832), wydany w 1808 r. [przypis edytorski]

Marmont, Auguste de (1774–1852) — francuski wojskowy, marszałek Francji. [przypis edytorski]

Marmontel, Jean-François (1723–1799) — fr. pisarz, dramaturg, współpracownik Wielkiej Encyklopedii Francuskiej. [przypis edytorski]

Marmontel, Jean-François (1723–1799) — fr. pisarz, historyk i filozof, przynależący do Encyklopedystów. [przypis edytorski]

marmozety — kilka gatunków niewielkich małp szerokonosych zaliczanych do podrodziny pazurkowców. [przypis edytorski]

marmurem — oryginalnie u Kochanowskiego, zgodnie z dawną ortografią jest: „marmórem”. [przypis edytorski]

marmurowe — u Kochanowskiego, zgodnie z dawną ortografią: „marmórowe” [przypis edytorski]

marmurowy — u Kochanowskiego zgodnie z dawną ortografią jest: „marmórowy”. [przypis edytorski]

marmur — u Kochanowskiego oryginalnie, zgodnie z dawną ortografią jest: marmór. [przypis edytorski]

marmuzela — dama; od. fr. mademoiselle. [przypis edytorski]

marmuzela (daw. iron.) — dama, panna z miasta (od fr. mademoiselle). [przypis edytorski]

marmuzela (gw.) — panna z miasta, która lubi się stroić. [przypis edytorski]

marmuziela (gw.) a. marmuzela (daw.) — nierządnica; panna z miasta, strojnisia. [przypis edytorski]

Marmytka — jeden z demonów w wierzeniach ludowych. [przypis edytorski]

Marna (fr. Marne) — rzeka w środkowej Francji, wpada do Sekwany w pobliżu Paryża; nad Marną odbyły się w czasie I wojny światowej dwie ważne bitwy: we wrześniu 1914 r. i w lipcu 1918 r., obie zakończyły się przegraną Niemców. [przypis edytorski]

Marna — rzeka w środkowej Francji; nad Marną odbyły się w czasie I wojny światowej dwie ważne bitwy: we wrześniu 1914 i w lipcu 1918, obie zakończyły się powstrzymaniem ofensywy Niemiec. [przypis edytorski]

marnastis — tuštybė, menkybė. [przypis edytorski]

Marnes — miejscowość i gmina we Francji, w regionie Poitou-Charentes, departament Deux-Sèvres. [przypis edytorski]

marnić — dziś popr.: malować. [przypis edytorski]

marnie zatrząsać (starop.) — marnować, trwonić. [przypis edytorski]

marnotrawce (gw.) — marnotrawcy. [przypis edytorski]

marny pisarczyku z Châtelet… — Fouquier-Tinville przed rewolucją był prokuratorem sądu Paryż-Châtelet. [przypis edytorski]

maroder (daw.) — dezerter dopuszczający się w czasie wojny rabunków, kradzieży i innych przestępstw. [przypis edytorski]

maroder — dziś: maruder. [przypis edytorski]

maroder właśc. maruder (z fr.) — żołnierz, który pozostał w tyle za swoim oddziałem. [przypis edytorski]

marokańska miejscowość Agadir, czyli jak nazywają ją Hiszpanie Santa Cruz de Mar Pequena — mowa o dawnej osadzie hiszpańskiej założonej w 1478 w pobliżu przylądka Tarfaja, porzuconej w 1524, kiedy władcy Maroka z dynastii Sadytów wygnali Europejczyków z placówek na wybrzeżu; obecnie miejsce to nosi nazwę Foum Agadir, w odróżnieniu od dużego miasta Agadir, położonego 500 km dalej na północ. [przypis edytorski]

Maroku — użyte dla rymu, zamiast popr. formy D.: Maroka. [przypis edytorski]

maron (ang. marooned) — neologizm utworzony przez Józefa Birkenmajera, tłumacza R.L. Stevensona, efekt przekładu ang. marooned. Wyraz ten „oznacza rodzaj strasznej kary, dość pospolitej wśród korsarzy, a polegającej na tym, że winowajcę wysadza się na pustej i ustronnej wyspie z garstką prochu i kul” (Wyspa skarbów, tłum. J. Birkenmajer, Warszawa 1972). [przypis edytorski]

Maroneja — staroż. miasto greckie na na wybrzeżu Tracji, kolonia Chios. [przypis edytorski]

Maron Ewantycz — gr. Maron, syn Euanthesa, wnuk Dionizosa, boga wina. [przypis edytorski]

maronici — chrześcijańska ludność Libanu, zamieszkująca północne i centralne regiony w paśmie górskim Libanu i we wschodniej części Bejrutu. [przypis edytorski]

Maronita — członek wspólnoty chrześcijańskiej, która powstała w VI w. [przypis edytorski]

maron — owoc kasztana jadalnego. [przypis edytorski]

Maro — przydomek rzymskiego poety Wergiliusza. [przypis edytorski]

Maro — Publius Vergilius Maro, a. Wergilisz (70 p.n.e. – 19 p.n.e.), poeta rzym., autor Eneidy, eposu heroicznego opowiadającego dzieje przodka Rzymian, Eneasza, Bukolików (Eclogae), czyli zbioru idylli (sielanek) oraz Georgików, poematu opiewającego życie wiejskie. [przypis edytorski]

Maro — właśc. Publius Vergilius Maro, zwykle spolszczany jako Wergiliusz (70 p.n.e.–19 p.n.e.), poeta rzymski, autor m. in. eposu heroicznego Eneida, poematu dydaktycznego o rolnictwie Georgiki i zbioru sielanek Bukoliki. [przypis edytorski]

Marpejska skała — Marpezos nazywała się góra na Paros, gdzie łamano marmury. [przypis edytorski]

marqués (hiszp.) — markiz. [przypis edytorski]

Marquesas (hiszp. ) — Markizy, archipelag wysp w środkowej części Pacyfiku. [przypis edytorski]

Marquette, Jacques (1643–1673) — fr. jezuita, misjonarz i odkrywca; wziął udział w wyprawie w poszukiwaniu wielkiej rzeki, o której zasłyszał od Indian; ekspedycja, która wyruszyła znad Wielkich Jezior, w 1673 dotarła od północy do Missisipi i zbadała ją aż do ujścia Arkansas. [przypis edytorski]

Marquise de Brinvillier. — Marquise de Brinvilliers (1630-1676), eine der bekanntesten Giftmörderinnen der Kriminalgeschichte. [przypis edytorski]

Marquise de Fontange — Maria Angélique de Scoraille, Herzogin von Fontanges (1661–81), vor der Maintenon Geliebte des Königs. [przypis edytorski]

marquise — markiza. [przypis edytorski]

Marquis von Tournay — keine historisch belegte Person. [przypis edytorski]

marraine (fr.) — matka chrzestna. [przypis edytorski]

marranosi — właśc. marranowie, hiszpańscy Żydzi nawróceni na katolicyzm, podejrzewani przez władze o praktykowanie swojej dawnej religii. [przypis edytorski]

marrochino (wł.) — safian, tj. barwiona kozia skóra. [przypis edytorski]