Przypisy

auto-da-fé (z port.: akt wiary) — publiczna deklaracja przyjęcia lub odrzucenia religii katolickiej przez heretyka przed jego spaleniem na stosie; tu: spalenie żywcem. [przypis edytorski]

autodafé (z port. auto-da-fé: akt wiary) — końcowy etap procesu inkwizycyjnego polegający na publicznej deklaracji przyjęcia lub odrzucenia religii katolickiej przez osoby oskarżone o herezję, powrót do judaizmu, uprawianie czarów itp. Wyznaniu wiary towarzyszyła uroczystość zakończona spaleniem skazańców na stosie (wyrok był niezależny od treści deklaracji, choć tej wymagano). [przypis edytorski]

autodafe — akt przyjęcia lub odrzucenia wiary katolickiej w procesie inkwizycyjnym; poprzedzał wykonanie wyroku. [przypis edytorski]

autogalwanizowanie — tu: samoczynne oddziaływanie elektryczności zawartej w zwłokach na te zwłoki, powodujące skurcze mięśni. [przypis edytorski]

autograf — podpis własnoręczny. [przypis edytorski]

Autolykos (mit. gr.) — syn Hermesa i Chione, mąż Amfitei i ojciec Antyklei, matki Odyseusza. [przypis edytorski]

Automedon (mit. gr.) — achajski wojownik, woźnica rydwanu Achillesa. [przypis edytorski]

Automedon (mit. gr.) — przyjaciel Achillesa, powożący jego rydwanem; synonim zręcznego woźnicy. [przypis edytorski]

Automedon (mit. gr.) — woźnica Achillesa. [przypis edytorski]

automedon, właśc. Eryphanis automedon — gatunek motyla z rodziny rusałkowatych. [przypis edytorski]

Automedon — woźnica Achillesa. [przypis edytorski]

Automedon — woźnica rydwanu Achillesa. [przypis edytorski]

automobil (daw.) — samochód. [przypis edytorski]

automobilowy — samochodowy. [przypis edytorski]

autonomiczny — niezależny od czynników zewnętrznych, swobodny w działaniu. [przypis edytorski]

autorament — sposób wcielania żołnierzy do wojska w czasach I RP, stanowiących najważniejszą część armii; ewentualne braki w autoramencie uzupełniano żołnierzami z pospolitego ruszenia. [przypis edytorski]

autorament (z łac.) — tu: pokrój. [przypis edytorski]

autora Pięknej Heleny — zob. artykuł T. Żeleńskiego Zapiski autora „Pięknej Heleny”. [przypis edytorski]

autor, członek Akademii Francuskiej — Akademia Francuska: instytucja mająca za zadanie chronić i propagować język francuski, przyznająca nagrody literackie i stypendia; Istnieje od od 1635 r., liczy stale 40 dożywotnich członków, którymi zostają wybitni poeci, prozaicy, ludzie teatru, filozofowie, krytycy sztuki, naukowcy. Hermann Sudermann nie był członkiem Akademii. [przypis edytorski]

autor Forsyte'ów — John Galsworthy (1867–1933), brytyjski powieściopisarz, autor trylogii powieściowej Saga rodu Forsyte’ów, laureat Nagrody Nobla (1932). [przypis edytorski]

autor liryku Ranny różą — Wacław Bojarski (1921–1943), polski poeta i prozaik, autor licznych piosenek wojennych. Współzałożyciel i redaktor konspiracyjnego pisma „Sztuka i Naród”. Zmarł wskutek ran odniesionych podczas akcji składania wieńca pod pomnikiem Kopernika, w której brał udział także Gajcy. [przypis edytorski]

autor „Nieboskiej” — Zygmunt Krasiński (1812–1859), polski poeta romantyczny, autor m.in. dramatów Nie-Boska komedia (1835) i Irydion (1836), poematu Przedświt (1843) i cyklu utworów politycznych wierszem zatytułowanych Psalmy przyszłości (powst. 1844–1848, pełne wyd. 1850); początkowo utrzymywał serdeczne stosunki ze Słowackim, później podzieliła ich polemika wokół wymowy ideowej Psalmów przyszłości; z czasem Krasiński ewoluował ku silnie nacjonalistycznie nacechowanemu mesjanizmowi i klerykalizmowi. [przypis edytorski]

autor Ogrodu fraszek — Wacław Potocki. [przypis edytorski]

autorowie — dziś popr.: autorzy. [przypis edytorski]

autorowie — dziś popr. forma M. lm: autorzy. [przypis edytorski]

autorowie — dziś popr. forma M. lm.: autorzy. [przypis edytorski]

Autor pisze o tym, że ponieważ nie pił zbyt wiele ze źródła natchnienia poetyckiego nie ma śmiałości, by napisać utwór o tematyce mitologicznej (gigantomachia, zob. wers 1) czy rycerskiej („Poważnych królów sprawy znamienite…”). [przypis edytorski]

autor „Pracowników morza” — Victor Hugo (1802–1885); powieść o tym tytule wydał w 1866 r. [przypis edytorski]

autor Przygód Benedykta Winnickiego — Wincenty Pol. [przypis edytorski]

autor Satyr — był nim Nicolas Boileau, francuski poeta i krytyk literacki, żyjący na przełomie XVII i XVIII wieku. [przypis edytorski]

autor „Zabawek wierszem i prozą” — Franciszek Karpiński (1741–1825). [przypis edytorski]

autour de ce mort (fr.) — wokół tego nieboszczyka. [przypis edytorski]

aut pacem, aut bellum (łac.) — albo pokój, albo wojna. [przypis edytorski]

Auvergne — Owernia, region administracyjny w centralnej Francji. [przypis edytorski]

au voleur! au feu! (fr.) — złodziej! ogień! [przypis edytorski]

Aux armes, citoyens! (fr.) — do broni, obywatele!; początek refrenu Marsylianki. [przypis edytorski]

auxilia (łac.) — wsparcie. [przypis edytorski]

auxilia — pomoc, wsparcie. [przypis edytorski]

auxiliarny (łac. auxiliaris) — pomocniczy. [przypis edytorski]

auxilium (łac.) — pomoc. [przypis edytorski]

auxilium (łac.) — pomoc; tu B. lm auxilia. [przypis edytorski]

auxilium (łac.) — pomoc, wsparcie; tu M. lm auxilia. [przypis edytorski]

auxilium (z łac.) — pomoc. [przypis edytorski]

aux traits d'un (fr.) — o cechach, mający cechy. [przypis edytorski]

Auzońcy — mieszkańcy Auzonii, tj. Italii; Włosi. [przypis edytorski]

auzońska strona — Auzonia to daw. poet. nazwa Włoch, Italii; tu: słoneczne kraje. [przypis edytorski]

auzoński — włoski; Auzonia: klasyczna nazwa Włoch, Italii. [przypis edytorski]

Auzonia (poet.) — Włochy. [przypis edytorski]

Auzoni — mieszkańcy Italii. [przypis edytorski]

avancement (fr.) — awans. [przypis edytorski]

Avant d'écrire des vers, il faudrait faire des miracles (fr.) — zanim napisze się wiersz, powinno się uczynić cuda. [przypis edytorski]

Avanti, signor gondoliere, avanti! (wł.) — Naprzód, panie gondolierze, naprzód! [przypis edytorski]

avanti (wł.) — naprzód. [przypis edytorski]

Avanti! (wł.) — naprzód! [przypis edytorski]

avant la guerre (fr.) — przed wojną. [przypis edytorski]

avant la lettre (fr.) — przed nazwaniem; zanim dane pojęcie uzyskało nazwę. [przypis edytorski]

avanzadilla (hiszp.) — awangarda, straż przednia, część wojska ubezpieczająca od przodu główne siły. [przypis edytorski]

a Varsovie il y a (fr.) — w Warszawie jest. [przypis edytorski]

avėtuvas — autuvas. [przypis edytorski]

avec du feu (fr.) — z ogniem. [przypis edytorski]

avec fougue (fr.) — z pasją. [przypis edytorski]

avec (fr.) — z. [przypis edytorski]

avec le Frente Popular (fr.) — z Frontem Ludowym. [przypis edytorski]

avec leur franc parler et leur ton détestable (fr.) — z ich obcesową mową i nieznośnym tonem. [przypis edytorski]

avec passion, avec tendresse (fr.) — namiętnie, czule. [przypis edytorski]

avec plusieurs (fr.) — z kilkoma. [przypis edytorski]

avec quelle chaleur (fr.) — z jakim entuzjazmem, z jakim zapałem. [przypis edytorski]

avec ses ardeurs et ses tendresses (fr.) — z jej żarami i czułościami. [przypis edytorski]

avec une grande (fr.) — z wielką. [przypis edytorski]

avec un teint si délabré (fr.) — z tak zniszczoną cerą. [przypis edytorski]

avek junfors mażor (zniekszt. fr. avec jeune force majeure) — wraz z młodą siłą wyższą (żart. kontaminacja dwóch wyrażeń, jeune force: młode siły, młoda kadra i force majeure: siła wyższa). [przypis edytorski]

Ave (łac.) — bądź pozdrowiona. [przypis edytorski]

ave (łac.) — bądź pozdrowiony/pozdrowiona. [przypis edytorski]

Ave Maria (daw.) — Zdrowaś Mario; początek modlitwy w kościele rzymskokatolickim, tzw. pozdrowienie anielskie; na Ave Maria: tzn. w południe, o tej bowiem porze zwyczajowo dzwoniono w dzwony kościelne i odprawiano nabożeństwo ku czci Marii, matki Jezusa Chrystusa. [przypis edytorski]

Ave Maria, gratia plena, Dominus tecum (łac.) — Zdrowaś Mario, łaskiś pełna, Pan z tobą (początkowe słowa jednej z modlitw chrześcijańskich). [przypis edytorski]

Ave Maria, gratia plena (łac.) — Zdrowaś Mario, łaskiś pełna. [przypis edytorski]

Ave-Maria-gratias-plena (łac.) — Zdrowaś Mario, łaskiś pełna; początkowe słowa katolickiej modlitwy maryjnej. [przypis edytorski]

Ave Maria gratias plena (łac.) — zdrowaś Mario, łaskiś pełna. [przypis edytorski]

Ave Maria, gratias plena — Zdrowaś Mario, łaskiś pełna; początkowe słowa katolickiej modlitwy maryjnej. [przypis edytorski]

Ave Maria, (łac.), (rel.) — Zdrowaś Maryjo a. Pozdrowienie anielskie; modlitwa chrześcijańska za wstawiennictwem Maryi. [przypis edytorski]

Ave Maria (łac.) — Zdrowaś Mario; pierwsze słowa modlitwy Pozdrowienie anielskie. [przypis edytorski]

Ave Maria (łac.) — zdrowaś Mario; początkowe słowa katolickiej modlitwy maryjnej. [przypis edytorski]

Ave Maria (łac.) — „Zdrowaś Mario”, początkowe słowa modlitwy Pozdrowienie anielskie. [przypis edytorski]

Ave Maria (łac.) — Zdrowaś Mario. [przypis edytorski]

Ave Maria (łac.) — Zdrowaś Mario. [przypis edytorski]

Ave Maria, Mater Dei (łac.) — Zdrowaś Mario, Matko Boga. [przypis edytorski]

Ave Maria — pieśń oparta na łacińskim tekście modlitwy Zdrowaś Mario. Napisana przez Charles'a Gounoda jako głos solowy do Preludium C-dur z Das Wohltemperierte Klavier Jana Sebastiana Bacha. [przypis edytorski]

Ave Maria (rel., łac.) — Zdrowaś Mario, modlitwa chrześcijańska. [przypis edytorski]

ave Maria (wł.) — zdrowaś Mario; pierwsze słowa jednej z najpopularniejszych modlitw katolickich. [przypis edytorski]

Ave! […] Morituri te salutant (łac.) — Witaj… pozdrawiają cię idący na śmierć (tradycyjny okrzyk gladiatorów na widok cesarza). [przypis edytorski]

Avenarius, Richard (1843–1896) — filozof, jeden z twórców empiriokrytycyzmu. [przypis edytorski]

Avenarius, Richard (1843–1896) — niemiecki filozof, przedstawiciel empiriokrytycyzmu (tzw. drugiego pozytywizmu), nurtu w filozofii przełomu XIX i XX wieku. Rewolucyjność jego podejścia do polegała na próbie stworzenia filozofii naukowej, opartej na czystym doświadczeniu, czyli opisie empirycznym niezpośredniczonym takimi wartościującymi pojęciami jak dusza, jaźń, ale także np. atom. Postać Avenariusa była szczególnie ważna dla samego Brzozowskiego, który poświęcił mu kilka osobnych studiów. [przypis edytorski]

Avenarius, Richard (1843–1896) — niemiecki filozof, twórca empiriokrytycyzmu. [przypis edytorski]

Avenarius, Richard Heinrich Ludwig (1843–1896) — filozof niemiecki, jeden z twórców (obok E. Macha) empiriokrytycyzmu, autor Ludzkiego pojęcia świata. [przypis edytorski]

Avenarius, Richard Heinrich Ludwig (1843–1896) — filozof niemiecki, jeden z twórców (obok E. Macha) empiriokrytycyzmu, postulującego konieczność usunięcia z nauki pojęć subiektywnych, apriorycznych i metafizycznych, ograniczenie jej do opisu „czystego doświadczenia”, do ekonomicznego, tj. skrótowego zapisu zjawisk. [przypis edytorski]

Avenarius, Richard Heinrich Ludwig (1843–1896) — filozof niemiecki, jeden z twórców (obok i niezależnie od E. Macha) empiriokrytycyzmu, postulującego konieczność usunięcia z nauki pojęć subiektywnych, apriorycznych i metafizycznych, ograniczenie jej do opisu „czystego doświadczenia”, do ekonomicznego, tj. skrótowego zapisu zjawisk; od 1876 profesor uniwersytetu w Zurychu, autor m.in. Ludzkiego pojęcia świata (1891). [przypis edytorski]

Avenarius, Richard Heinrich Ludwig (1843–1896) — filozof niem., jeden z twórców (obok E. Macha) empiriokrytycyzmu (tzw. drugiego pozytywizmu), postulującego konieczność usunięcia z nauki pojęć subiektywnych, wartościujących, apriorycznych i metafizycznych (takich jak np. dusza, jaźń, ale także np. atom), ograniczenie jej do opisu „czystego doświadczenia”, do ekonomicznego, tj. skrótowego zapisu zjawisk. [przypis edytorski]

Ave (…) salutant! (łac.) — Witaj, cezarze, władco! Idący na śmierć pozdrawiają cię! — zwyczajowy zwrot, którym gladiatorzy witali cesarza. [przypis edytorski]

Ave, stella… (łac.) — Witaj, gwiazdo… (odniesienie do tytułu Maryi jako przewodniczki i opiekunki żeglarzy: Stella Maris, tj. Gwiazda Morza). [przypis edytorski]

Ave triumphator! (łac.) — Witaj, triumfatorze. [przypis edytorski]