Przypisy

łakotki — smakołyki. [przypis edytorski]

łamać się — tu: walczyć z kimś a. czymś. [przypis edytorski]

Łamał wierzby na biedaku — chodzi o wierzbowe rózgi służace do wymierzania kar cielesnych. [przypis edytorski]

łamane szczyty — tu: spadziste dachy. [przypis edytorski]

łamanie kołem — forma średniowiecznej egzekucji. [przypis edytorski]

Łamanych skał rządniejsze poczyniwszy składy — tj. ułożywszy złomy skał bardziej porządnie, planowo. [przypis edytorski]

łamca (daw.) — wiarołomca, krzywoprzysięzca; por. kłamca. [przypis edytorski]

łamiąc nad głową swą ramiona — starożytny gest żałoby. [przypis edytorski]

łańcuch (ang. chain) — tu: sieć sklepów. [przypis edytorski]

łańcuch — tu: atrybut niewolnictwa. [przypis edytorski]

łańcuchy, dary — dziś popr. forma N. lm: łańcuchami, darami. [przypis edytorski]

łań — dziś popr.: łania. [przypis edytorski]

łanią — dziś popr. forma B. l. poj.: łanię. [przypis edytorski]

łania — mowa o łani cerynickiej, którą Herkules ścigał aż do krainy Hyperborejczyków. [przypis edytorski]

łan — obszar ziemi, na której coś się uprawia, np. łan pszenicy. [przypis edytorski]

łan — obszar ziemi przeznaczonej do uprawy, wydzierżawiony osadnikowi. [przypis edytorski]

Łanskoj, Wasilij Siergiejewicz (1754–1831) — generał rosyjski, za udział w stłumieniu insurekcji kościuszkowskiej w 1794 awansowany na stopień generała majora, generał-gubernator Księstwa Warszawskiego w latach 1813–1815. [przypis edytorski]

łapać ryby przed niewodem (przysł.) — przedwcześnie cieszyć się z osiągnięcia planowanych, ale niepewnych korzyści, traktować je jako pewne. [przypis edytorski]

łapacz — agent policyjny, szpicel. [przypis edytorski]

łapacz (gw.) — policjant. [przypis edytorski]

łapaczka — prawdop.: coś usiłującego wzbudzić zainteresowanie. [przypis edytorski]

łapaczów — dziś popr. forma D. lm: łapaczy. [przypis edytorski]

łapajcie — dziś: łapcie. [przypis edytorski]

łapaj (daw., pot.) — pies gończy. [przypis edytorski]

łapaj — dziś popr.: łap, łapcie! [przypis edytorski]

łapcie — buty plecione z łyka lub skóry. [przypis edytorski]

łapciuch (pot. pogard.) — łachmaniarz, nędzarz. [przypis edytorski]

łapeć (daw.) — but zrobiony (wyplatany) z łyka (tj. znajdującej się pod korą tkanki drzew i krzewów), słomy, itp. [przypis edytorski]

łapiduch (pogard.) — sanitariusz, pielęgniarz lub lekarz, w szczególności wojskowy. [przypis edytorski]

łapie — zarówno wrony, jak i gawrony mają raczej nogi i pazury niż łapy. [przypis edytorski]

łapka — tu: pułapka. [przypis edytorski]

Łappa, Antoni — prezes sądu głównego wileńskiego, marszałek powiatu trockiego (1805–1809). [przypis edytorski]

Łapserdak — ktoś, kto chodzi podarty, w zniszczonych ubraniach lub potocznie: nicpoń, łobuz. [przypis edytorski]

łapserdak — ktoś, kto chodzi podarty, w zniszczonych ubraniach lub potocznie: nicpoń, łobuz. [przypis edytorski]

łapserdak — łobuz, ale także obdartus, ktoś w podartym ubraniu. [przypis edytorski]

łapserdak (pot.) — nędzarz; nicpoń, łobuz. [przypis edytorski]

łaps (pot.) — policjant. [przypis edytorski]

Łapy — miasto w pow. białostockim. [przypis edytorski]

łaską — dziś popr. forma B.lp: łaskę. [przypis edytorski]

łaska skuteczna (teol.) — łaska Boga, której nie można się oprzeć. Wg koncepcji św. Augustyna wola Boga objawia się człowiekowi jako łaska, dzięki której dokonuje on w życiu właściwych wyborów; niemożliwe jest jej odrzucenie, gdyż nic nie może się dziać wbrew woli Boga. Na przełomie XVI i XVII w. toczył się ostry spór pomiędzy dominikanami, opowiadającymi się za tą koncepcją, a jezuitami, którzy uważali, że jest ona sprzeczna z ideą wolnej woli człowieka. Spór pozostał bez rozstrzygnięcia, decyzją papieża stronom zakazano dalszej dyskusji na ten temat. Wyznawcami łaski skutecznej jako niezbędnej i wystarczającej do osiągnięcia zbawienia byli także janseniści. [przypis edytorski]

łaskaw był na mnie — dziś popr.: łaskaw był dla mnie. [przypis edytorski]

łaskawieli się, groźnoli (starop.) — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy łaskawie, czy groźnie. [przypis edytorski]

łaski Republiki — chodzi o Republikę Wenecką. [przypis edytorski]

łasować — podjadać, stąd: łasuch. [przypis edytorski]

łasownik (daw.) — łakomczuch a. złodziej. [przypis edytorski]

Łastowski, Antoni — specjalista-preparator, zawodowo zajmujący się wypychaniem zwierząt, właściciel istniejącej od 1848 roku w Warszawie Pracowni Wypychania Ptaków i Zwierząt. [przypis edytorski]

Łaszcz Tuczapski, Samuel herbu Prawdzic (1588–1649) — strażnik wielki koronny, żołnierz, awanturnik, wielokrotnie skazany na banicję. [przypis edytorski]

łaszt — daw. jednostka objętości, licząca od 3 do prawie 4 tysięcy litrów, czyli 3-4 metry sześcienne. [przypis edytorski]

łaszt — daw. jednostka objętości, licząca od 3 do prawie 4 tysięcy litrów, czyli 3-4 metry sześcienne; tu: wielki ciężar. [przypis edytorski]

łaszt — daw. miara towarów sypkich, równa ok. 3000–3840 litrów. [przypis edytorski]

łaszt — daw. (XIV–XIX w.) jednostka miary objętości towarów sypkich stosowana w portach nadbałtyckich, dzieląca się na 30 korców i równa ok. 3–4 tys. litrów. [przypis edytorski]

łatanina — prowizoryczna naprawa. [przypis edytorski]

łata — tu: deska a. belka, element konstrukcyjny dachu. [przypis edytorski]

łatek (pot. pogard.) — biedak, chłystek, byle kto. [przypis edytorski]

Łatka i Twardosz — bohaterowie Dożywocia Aleksandra Fredry. [przypis edytorski]

łatki kartoflane — placki ziemniaczane; nazwa zachowana w jidisz jako latkes, tradycyjnie przygotowywane na żydowskie święto Chanuka. [przypis edytorski]

łatwie — dziś: łatwo. [przypis edytorski]

łatwie — dziś popr. forma: łatwo. [przypis edytorski]

łatwie — dziś popr.: łatwo. [przypis edytorski]

łatwiejszemi — dziś popr. forma N. lm r.m.: łatwiejszymi; tu zachowano daw. formę ze względu na rym. [przypis edytorski]

łatwie (starop. forma) — dziś: łatwo. [przypis edytorski]

łatwie (starop. forma) — łatwo; łatwieby (…) dostał: łatwo dostałby (zdobyłby). [przypis edytorski]

łatwie (starop. forma) — łatwo. [przypis edytorski]

łatwie (starop.) — łatwo. [przypis edytorski]

łatwom się domyślił (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, inaczej: „łatwo się domyśliłem”. [przypis edytorski]

ławą (daw.) — tu: szeregiem. [przypis edytorski]

ławą — szeregiem (o sposobie atakowania). [przypis edytorski]

ławą — zwartym szeregiem (o sposobie atakowania). [przypis edytorski]

ławica — duże nagromadzenie czegoś. [przypis edytorski]

ławica gnejsowa — niem. Gneißbank; Gneis: gnejs, skała o budowie łupkowej; Bank: ławica, mielizna. [przypis edytorski]

ławica — ława. [przypis edytorski]

ławica — skupisko ryb lub zwierząt wodnych w morzach. [przypis edytorski]

ławica — tu: część dna morskiego lub rzecznego, wzniesienie piaszczyste lub żwirowe. [przypis edytorski]

ławica — tu: ława. [przypis edytorski]

ławica — tu: płycizna na rzece lub w pobliżu wybrzeża morskiego usypana z piasku naniesionego przez wodę, mielizna; piaszczysta wyspa na rzece. [przypis edytorski]

ławica — tu: podwodne wzniesienie z piasku lub z innych osadów dennych w pobliżu wybrzeża morskiego. [przypis edytorski]

ławice — dziś popr. forma D. lp: ławy. [przypis edytorski]

ławiczny — dziś: ławniczy. [przypis edytorski]

ławka — tu: kram, stragan, sklep. [przypis edytorski]

ławra — duży klasztor prawosławny. [przypis edytorski]

Ławra Peczarska — prawosławny klasztor w Kijowie. [przypis edytorski]

Ławra Peczerska — ośrodek religijny, dziś w granicach Kijowa; klasztor, w którego podziemiach (pieczarach) spoczywają mumie wielu świętych i błogosławionych mnichów prawosławnych. [przypis edytorski]

Ławrow, Piotr Ławrowicz (1823–1900) — rosyjski myśliciel, publicysta i działacz rewolucyjny; twórca rosyjskiej szkoły subiektywnej w socjologii i filozofii; jeden z głównych, obok Bakunina i Michajłowskiego, ideologów ruchu narodnictwa; po zamachu Karakozowa na cara Aleksandra II aresztowany i skazany na zesłanie, z którego w 1870 zbiegł do Europy Zachodniej. [przypis edytorski]

łaźnia (starop.) — określenie dotyczące zarówno miejsca, w którym się kąpano, jak również w drugim znaczeniu: stosunek seksualny. [przypis edytorski]

łaźnia wodna — sprzęt laboratoryjny w postaci naczynia, za pośrednictwem którego ogrzewa się lub oziębia zanurzone w nim naczynia laboratoryjne wraz z ich zawartością; zaletą stosowania łaźni zamiast bezpośredniego podgrzewania naczynia z substancją chemiczną jest równomierne doprowadzanie ciepła i lepsza kontrola nad temperaturą podgrzewania. [przypis edytorski]

łaźnie Karakalli — najlepiej zachowany kompleks rzymskich term publicznych, oddany do użytku za panowania cesarza Karakalli, w 216–217, zajmujący 12 ha; kompleksowe prace archeologiczne na terenie term przeprowadzono w XIX i na pocz. XX w. [przypis edytorski]

łaźnie publiczne — termy; zespół budynków użyteczności publicznej obejmujący sale do kąpieli zimnych, ciepłych, gorących i parowych, sale gimnastyczne, boiska i ogrody, niekiedy biblioteki. Można z nich było korzystać bezpłatnie. Stanowiły rodzaj centrów rekreacyjno-rozrywkowych, w których kwitło życie towarzyskie. [przypis edytorski]

Łazarz — nieboszczyk wskrzeszony przez Jezusa Chrystusa po kilku dniach spoczywania w grobie. [przypis edytorski]

Łazarzowy — według Ewangelii Łazarz, przyjaciel Chrystusa, został przez niego wskrzeszony; według średniowiecznych legend całe swoje dalsze życie przeżył w strachu przed swym pośmiertnym losem. [przypis edytorski]

Łazarz — postać biblijna, przyjaciel Jezusa Chrystusa, który go wyprowadził z grobu i przywrócił do życia. [przypis edytorski]

Łazarz — postać biblijna, przyjaciel Jezusa Chrystusa, przez którego został wskrzeszony z martwych. Jako św. Łazarz z Betanii był patronem żebraków i trędowatych, stąd też powiedzenia wiążące jego osobę z nędzą i opuszczeniem. [przypis edytorski]

Łazarz — postać biblijna, przyjaciel Jezusa, który wg Ewangelii Jana umarł i został przez Jezusa wskrzeszony. [przypis edytorski]

Łazarz — postać biblijna, święty Kościoła katolickiego oraz Kościoła prawosławnego. [przypis edytorski]

Łazarz — postać biblijna, wg Ewangelii św. Jana wskrzeszona z grobu przez Chrystusa; przen. osoba cierpiąca. [przypis edytorski]

Łazarz — postać biblijna z Ewangelii wg Jana: wskrzeszony przez Jezusa po kilku dniach spoczywania w grobie; patron żebraków i trędowatych; przen.: człowiek wycieńczony przez chorobę lub nędzę. [przypis edytorski]

Łazarz — postać z Ewangelii wg św. Jana, wskrzeszona przez Jezusa. [przypis edytorski]

Łazarz (rel.) — bohater biblijny, wskrzeszony przez Chrystusa. [przypis edytorski]

Łazarz — tu: ciężko chory, który cudem uniknął śmierci. [przypis edytorski]

Łazarz — tu: postać z przypowieści biblijnej (Łk 16,19–31), żebrak, który żywił się odpadkami ze stołu bogacza. [przypis edytorski]

łazarz — tu przen.: chory. [przypis edytorski]