Przypisy

Zdzieńciele — w innym wyd. również: Zdzięciele. [przypis edytorski]

zdzier — dziś: zdzira. [przypis edytorski]

zdzierżeć (starop.) — dziś popr. forma: zdzierżyć; tj. wytrzymać. [przypis edytorski]

zdzierżeć (starop.) — zdzierżyć; wytrzymać. [przypis edytorski]

zdzierżyć (daw., gw.) — wytrzymać. [przypis edytorski]

zdzierżyć (daw.) — tu: dotrzymać. [przypis edytorski]

zdzierżyć (daw.) — wytrzymać. [przypis edytorski]

zdzierżyć obietnicę — dotrzymać obietnicy. [przypis edytorski]

zdziewać (daw.) — zdejmować. [przypis edytorski]

z dziewczęty — dziś popr. forma N. lm: z dziewczętami. [przypis edytorski]

z dziewkami chryzejskimi — Chryza: miasto w pobliżu Troi, w którym znajdowała się świątynia Apolla, skąd pochodziła Chryzeida, córka Chryzesa, kapłana Apolla, branka i kochanka Agamemnona do czasu, kiedy rozgniewany bóg zesłał na wojska Achajów zarazę, zmuszając ich do uwolnienia dziewczyny i odesłania do ojca. [przypis edytorski]

z dzikiemi źwierzęty — dziś popr. forma N. lm: z dzikimi zwierzętami. [przypis edytorski]

Zdzisław Henneberg (1911–1941) — polski pilot wojskowy, w Wojsku Polskim od 1931 r., w czasie bitwy o Anglię w 1940 r. w szeregach Dywizjonu 303, którym dwukrotnie dowodził w 1940 i 1941 r. Odniósł 8 i ½ zwycięstwa w powietrzu. Poległ w walce 12 kwietnia 1941 r. [przypis edytorski]

Zdzisław Nurkiewicz ps. „Nieczaj” (1901–1980) — podoficer rezerwy WP, uczestnik kampanii 1939 r., żołnierz ZWZ/AK, od 1942 roku organizował, a następnie dowodził dywizjonem 27 pułku ułanów, awansowany do stopnia podporucznika walczył na jego czele w latach 1944–1945, po wojnie w 1959 roku aresztowany przez SB, skazany na wieloletnie więzienie. [przypis edytorski]

Zdzitow, właśc. Zdzitów — dziś wieś Зьдзітава w płd.-zach. części Białorusi, w średniowieczu niewielka forteca. [przypis edytorski]

zdziwaczy — dziś popr. forma 3.os.lp cz.przesz.: zdziwaczeje. [przypis edytorski]

zdziwiać — dziś: zadziwiać, dziwić. [przypis edytorski]

Zdziwiajcie, jak ta wola (gw.) — dziwcie się (wydziwiajcie), jeśli chcecie. [przypis edytorski]

zęboma (daw.) — dziś: zębami. [przypis edytorski]

zęby (starop. forma) — (z) zębami. [przypis edytorski]

zęza a. zenza — najniższe miejsce wewnątrz kadłuba jednostki pływającej nieporozdzielanego wewnętrznie grodziami wodoszczelnymi; zbiera się w nim woda wraz ze wszelkimi nieczystościami. [przypis edytorski]

zebel — prawdopodobnie spolszczenie niemieckiego słowa Säbel: szabla. Syn bohaterki utworu został wcielony do wojska pruskiego zaborcy. [przypis edytorski]

zebrał (…) osiem czy dziesięć tomów in folio — Kroniki włoskie Stendhala, w skład których wchodziły nowele takie jak: Rodzina Cenci czy Vittoria Accoramboni. [przypis edytorski]

zebrały się mnichy — dziś popr.: zebrali się mnisi. [przypis edytorski]

Zebrzydowski, Mikołaj (1553–1620) — wojewoda krakowski i marszałek wielki koronny; jeden z przywódców tzw. rokoszu Zebrzydowskiego a. rokoszu sandomierskiego (1606–1607), buntu przeciwko faworyzowaniu jezuitów i cudzoziemców oraz królewskim zakusom wprowadzenia władzy absolutnej. [przypis edytorski]

Zebrzydowski, Mikołaj (1553–1620) — wojewoda krakowski i marszałek wielki koronny; jeden z przywódców tzw. rokoszu Zebrzydowskiego a. rokoszu sandomierskiego (1606–1607), buntu przeciwko faworyzowaniu jezuitów i cudzoziemców oraz królewskim zakusom wprowadzenia władzy absolutnej. [przypis edytorski]

zebu (dziś r.n.) — hodowana w Indiach forma bydła domowego o charakterystycznym garbie na grzbiecie i masywnych rogach. [przypis edytorski]

zeby (gw.) — żeby. Mazurzenie, czyli wymowa szeregu c, s, z, dz zamiast cz, sz, ż, dż. Głoska zapisywana jako rz nie podlega mazurzeniu. [przypis edytorski]

zecchini — cekiny, wenecka moneta. [przypis edytorski]

zecer — pracownik drukarni, składający teksty. [przypis edytorski]

zecer — pracownik drukarni zajmujący się składaniem tekstu do druku. [przypis edytorski]

zechceli — daw. konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: jeśli zechce. [przypis edytorski]

Zechcyg — prawdopodobnie nawiązanie do dawnej gry karcianej o nazwie zechcyk (z niem. sechzig: sześćdziesiąt). [przypis edytorski]

zecknić sobie (starop.) — doznać odrazy, obmierzić sobie co, obrzydzić sobie co. [przypis edytorski]

ze czcią — dziś popr.: z czcią. [przypis edytorski]

ze czterech deszczek w czołnie (daw.) — szyk przestawny: w czółnie z czterech deseczek, tj. w trumnie. [przypis edytorski]

ze dnia jutrowego — dziś: z dnia jutrzejszego. [przypis edytorski]

ze dżdża (starop.) — od deszczu. [przypis edytorski]

ze dzbanami — dziś popr.: z dzbanami. [przypis edytorski]

zefir — ciepły, łagodny wiatr. [przypis edytorski]

zefir — ciepły, łagodny wiatr zachodni. [przypis edytorski]

zefir — łagodny wiatr południowy (lub w mit. gr. bóg tego wiatru). [przypis edytorski]

Zefir (mit. gr.) — bóg i personifikacja wiatru zachodniego. [przypis edytorski]

Zefir (mit. gr.) — bóg i uosobienie wiatru zachodniego. [przypis edytorski]

Zefir (mit. gr.) — bóg i uosobienie wiatru zachodniego, tj. łagodnego, ciepłego, wilgotnego wiatru, przynoszącego orzeźwienie, a wiosną budzącego przyrodę do życia. [przypis edytorski]

Zefir (mit. gr.) — bóg i uosobienie wiatru zachodniego, tj. łagodnego, wilgotnego wiatru, wiosną budzącego przyrodę do życia, a latem przynoszącego orzeźwienie. [przypis edytorski]

Zefir (mit. gr.) — bóg łagodnego wiatru wschodniego. [przypis edytorski]

Zefir (mit. gr.) — bóg wiatru zachodniego i jego uosobienie. [przypis edytorski]

Zefir (mit. gr.) — bóg wiatru zach., tj. łagodnego, ciepłego, wilgotnego wiatru, przynoszącego orzeźwienie, a wiosną budzącego przyrodę do życia; uosobienie Zachodu jako strony świata; w mit. rzym. odpowiadał mu Fawoniusz (łac. Favonius). [przypis edytorski]

Zefir (mit. gr.) — wiatr zachodni i jego uosobienie. [przypis edytorski]

Zefir obok Nota i Eura (mit. gr.) — Zefir, Notus i Eurus byli bogami wiatrów, odpowiednio: zachodniego, południowego oraz południowo-wschodniego. [przypis edytorski]

Zefis — być może tożsama z Zelis (w liście CXIV Usbek mówi, że ma 4 żony, pozostałe to Zachi, Fatme i Roksana). [przypis edytorski]

Zegadłowicz, Emil (1888–1941) — poeta, skandalizujący prozaik, znawca sztuki, przedstawiciel ekspresjonizmu, założyciel grupy poetyckiej „Czartak”, autor m. in. powieści Zmory (1935) i Motory (1938). [przypis edytorski]

zegarek repetierowy — zegarek za naciśnięciem przycisku wydzwaniający godziny, kwadranse, a nawet minuty; modeli takich używano przed upowszechnieniem się sztucznego oświetlenia, żeby umożliwić określenie czasu w ciemności. [przypis edytorski]

zegarek Waterbury — marka tanich zegarków z fabryki firmy Waterbury Clock, w amerykańskim stanie Connecticut, założonej w 1854, ob. Timex Corporation. [przypis edytorski]

zegaru (daw. forma) — dziś D.lp: zegara. [przypis edytorski]

zegaru — dziś popr. D. lp: zegara. [przypis edytorski]

zegaru — dziś popr. forma D. lp: zegara. [przypis edytorski]

zegaru — dziś popr. forma D.lp: zegara. [przypis edytorski]

zegaru — dziś popr. forma D.: zegara. [przypis edytorski]

zegar u Świętego Pawła — prawdopodobnie chodzi o zegar astrologiczny w Katedrze Świętego Pawła w Münster. [przypis edytorski]

zegarzów — zegarów. [przypis edytorski]

Zegrisowie a. Zegríes (hiszp.) — szlachecki ród Grenady rywalizujący z Abenceragami. [przypis edytorski]

Zeiss — niem. przedsiębiorstwo zajmujące się produkcją sprzętu optycznego. [przypis edytorski]

Zeiss, właśc. Carl Zeiss AG — niemieckie przedsiębiorstwo zajmujące się produkcją sprzętu optycznego, zał. w 1846 w Jenie przez rzemieślnika Carla Zeissa. [przypis edytorski]

Zeitempfindung (niem.) — jakość (czucie) czasu. [przypis edytorski]

Zeit ist Geld (niem.) — czas to pieniądz. [przypis edytorski]

zejdzie — tu: wzejdzie. [przypis edytorski]

zejmie (gw. forma) — zdejmie. [przypis edytorski]

zejmijcie — dziś popr.: zdejmijcie; por. jąć: wziąć, złapać. [przypis edytorski]

zejrzały — dziś: dojrzały. [przypis edytorski]

zejść (daw.) — wzejść, wyrosnąć; tu: forma 3 os. lp cz. przesz. rodz. m.: zeszedł. [przypis edytorski]

zejść kogoś (daw.) — najść kogoś, odwiedzić nieoczekiwanie; nagle nadejść i zastać kogoś przy czymś, zaskoczyć, przyłapać. [przypis edytorski]

zejść kogoś (daw.) — najść kogoś, odwiedzić nieoczekiwanie; tu forma 3. os. lp cz. przeszł.: zeszedł nas. [przypis edytorski]

zejść kogoś — najść kogoś, odwiedzić nieoczekiwanie; tu forma 3.os.lm cz.przesz: zeszli go. [przypis edytorski]

zejść na coś a. kogoś — zostać czymś a. kimś.; popaść w stan właściwy komuś. [przypis edytorski]

zejść — tu: spotkać. [przypis edytorski]

zejść — tu: stać się. [przypis edytorski]

zejść — tu: wzejść, tj. wyrosnąć. [przypis edytorski]

zejść — wzejść; tu forma 3 os. lp czasu przesz.: zszedł. [przypis edytorski]

zejście (się) — tu: spotkanie się. [przypis edytorski]

zejwech (gw. środ.; z jid.) — złodziej kieszonkowy. [przypis edytorski]

ze-ka — czytany po rosyjsku skrót з/к; skrótu tego używano w oficjalnych dokumentach radzieckich od końca lat 20. do końca lat 50. XX w.; pochodził od заключённый каналоармеец, tj. więzień budujący Kanał Białomorsko-Bałtycki, później był stosowany w odniesieniu do wszystkich więźniów; słowo częściej występujące w postaci „zek”. [przypis edytorski]

zeks — uwaga! [przypis edytorski]

ze łby — dziś popr.: ze łbów. [przypis edytorski]

zełgę — dziś forma 1.os.lp cz. przysz. dok.: zełgam; od: łgać: kłamać. [przypis edytorski]

zelant (daw.) — gorliwy, starający się; por. zelota, zelator. [przypis edytorski]

zelant (daw.) — gorliwy wyznawca; dziś: zelota. [przypis edytorski]

zelant (daw., z łac.: zelans, zelantis) — gorliwy, starający się wyznawca; por. zelota. [przypis edytorski]

zelant — osoba silnej wiary. [przypis edytorski]

zelant (z łac.) — gorliwy wyznawca. [przypis edytorski]

Zeleuchus, lokreński król — Zaleukos (VII w. p.n.e.), władca Lokrów Epizefiryjskich, greckiej kolonii w płd. Italii, autor pierwszego spisanego kodeksu praw w starożytnej Grecji, uważanego za bardzo surowy; przytoczoną anegdotę podaje Waleriusz Maksymus Czyny i powiedzenia godne pamięci I 6,5. [przypis edytorski]

Zeleuchus, także lakoński król — powinno być: lokreński; chodzi o Zaleukosa, władcę i prawodawcę Lokrów Epizefiryjskich, greckiej kolonii w płd. Italii. [przypis edytorski]

Zelicha — w Biblii żona Potifara nie jest wymieniana z imienia. [przypis edytorski]

Zelis — być może tożsama z Zefis (w liście CXIV Usbek mówi, że ma 4 żony, pozostałe to Zachi, Fatme i Roksana). [przypis edytorski]

Zelma, właśc. Selma — zamek będący siedzibą władców Morwenu, królestwa opiewanego w pieśniach Osjana; przen. także jako nazwa krainy. [przypis edytorski]

zelota — gorliwy wyznawca jakiejś religii. [przypis edytorski]

zelozja (z gr.) — gorliwość. [przypis edytorski]

zelus (gr. ζήλος) — gorliwość, współzawodnictwo, zazdrość. [przypis edytorski]

zelus (łac.) — gorliwość. [przypis edytorski]