Przypisy

to pewna — daw. forma, w domyśle: „to [rzecz] pewna”; dziś: to pewne. [przypis edytorski]

to pewna — daw. forma; znaczenie: pewne jest, że. [przypis edytorski]

topicum (med., z gr.) — ogólne określenie leku stosowanego miejscowo. [przypis edytorski]

topielę — dziś popr. forma B.: topiel. [przypis edytorski]

topiel — głębina. [przypis edytorski]

topielica (mit.) — w wierzeniach słowiańskich demon mieszkający w zbiornikach wodnych, wabiący i topiący ludzi. [przypis edytorski]

topielnik — topielec. [przypis edytorski]

topika — zbiór toposów: powszechnie znanych ogólnych twierdzeń, przyjmowanych w danej kulturze bez dowodu i używanych w rozumowaniu w retoryce i logice; nauka o toposach; także tytuł jednego z pism Arystotelesa na ten temat. [przypis edytorski]

topinambur — słonecznik bulwiasty a. bulwa, roślina z rodziny astrowatych o jadalnych bulwach, pochodząca z Ameryki Płn. [przypis edytorski]

topka — głowa soli warzonej mająca kształt stożka ze ściętym wierzchołkiem, dawna forma handlowa i tradycyjna miara soli przed wprowadzeniem soli miałkiej w opakowaniach. [przypis edytorski]

topól — topola. [przypis edytorski]

topole prawić będą stare baje o Sobieskim — w Wilanowie, który do poł. XX w. był podwarszawską wsią, król Jan III Sobieski w latach 1681–1696 zbudował swoją podmiejską rezydencję, barokowy pałac z ogrodem. [przypis edytorski]

toponimia — tu: ogół toponimów, czyli nazw miejsc. [przypis edytorski]

toponomastyka (z gr.) — nauka o nazwach miejscowych. [przypis edytorski]

toporu — dziś forma D.lp: topora. [przypis edytorski]

toporu — dziś popr. forma D.lp: topora. [przypis edytorski]

toporzysko (daw.) — drewniana rękojeść topora a. siekiery. [przypis edytorski]

toporzysko — drewniana rękojeść topora a. siekiery. [przypis edytorski]

toporzysko — drewniany uchwyt siekiery bądź topora. [przypis edytorski]

toporzysko — rękojeść od topora a. siekiery. [przypis edytorski]

toporzysko — rękojeść topora lub siekiery. [przypis edytorski]

To prosty łotr — w oryg. niem. Er ist ein Schwein: to świnia. [przypis edytorski]

topsel — dodatkowy, górny, trójkątny żagiel przymasztowy, podnoszony przy niezbyt silnym wietrze. [przypis edytorski]

Tora (hebr.: nauka, prawo) — Pięcioksiąg; pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu, zw. też księgami Mojżeszowymi, lecz nazwa ta nie wskazuje bynajmniej autora tych ksiąg, lecz tylko stwierdza, że podstawą ich jest tzw. prawo Mojżeszowe (stąd hebr. nazwa Księga Prawa); Pięcioksiąg opisuje, jak powstało to prawo, ilustruje wydarzeniami historycznymi lub uważanymi za historyczne genezę i rozwój prawa. [przypis edytorski]

Tora (hebr.: nauka, prawo) — Pięcioksiąg; pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu, zw. też księgami Mojżeszowymi, lecz nazwa ta nie wskazuje bynajmniej autora tych ksiąg, lecz tylko stwierdza, że podstawą ich jest tzw. prawo Mojżeszowe (stąd hebr. nazwa Księga Prawa); Pięcioksiąg opisuje, jak powstało to prawo, ilustruje wydarzeniami historycznymi lub uważanymi za historyczne genezę i rozwój prawa. [przypis edytorski]

Tora (hebr.) — pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu, zwanych też Pięcioksięgiem lub księgami Mojżeszowymi, nazwa ta nie wskazuje jednak autora ksiąg, lecz to, że podstawą ich jest tzw. prawo Mojżeszowe; Tora opisuje genezę i rozwój prawa na tle wydarzeń historycznych lub uważanych za historyczne. [przypis edytorski]

Tora (hebr. Tojre: Pięcioksiąg) — pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu, zw. Pięcioksięgiem a. księgami Mojżeszowymi, tj. opisujących genezę i rozwój tzw. prawa Mojżeszowego na tle wydarzeń historycznych (a. uważanych za historyczne); w szerszym znaczeniu: wiedza i nauka w ogóle. [przypis edytorski]

Tora (hebr.) — Tora opisuje genezę i rozwój prawa na tle wydarzeń historycznych lub uważanych za historyczne. Na całość Tory składają się Tora Pisana i Tora Ustna. Tora Pisana składa się z pięciu Ksiąg Mojżeszowych, Ksiąg Prorockich i Pism. Na Torę Ustną składają się dodatki i komentarze (midrasze), przepisy prawne (halachy) oraz przypowieści i legendy objaśniające (agady). Obie części, dane Mojżeszowi przez Boga, są nierozdzielne. [przypis edytorski]

to raise a brothel (ang.) — aby wznieść dom publiczny. [przypis edytorski]

torakoplastyka (z gr. thoraks, D. thorakos: pierś, klatka piersiowa) — skrócenie lub usunięcie żeber, stosowane dawniej w leczeniu chorób płuc i opłucnej. [przypis edytorski]

Tora — Pięcioksiąg; pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu, zwanych też księgami Mojżeszowymi, podstawą ich jest tzw. prawo Mojżeszowe (stąd też inne użycie słowa, utożsamiające Torę i Prawo); Pięcioksiąg opisuje, jak powstało prawo mojżeszowe, ilustruje wydarzeniami historycznymi lub uważanymi za historyczne jego genezę i rozwój. [przypis edytorski]

Tora — Pięcioksiąg; pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu, zwanych też księgami Mojżeszowymi, zawierających tzw. prawo Mojżeszowe, tzn. ilustrujących powstanie prawa wydarzeniami historycznymi lub uważanymi za historyczne, opisujących genezę i rozwój prawa; korona Tory (hebr. Keter Tora): jedna z zewn. ozdób zwoju Tory, srebrna a. złota korona symbolizująca Boga, zwieńczenie życia pobożnego wyznawcy judaizmu (szczególnie na nagrobkach), a także uznanie najwyższej władzy, świętości i mądrości Tory. [przypis edytorski]

Tora — Pięcioksiąg. [przypis edytorski]

Tora — pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu, zwanych też Pięcioksięgiem lub księgami Mojżeszowymi, nazwa ta nie wskazuje autora ksiąg, lecz to, że ich podstawą jest tzw. prawo Mojżeszowe; Tora opisuje genezę i rozwój prawa na tle wydarzeń historycznych lub uważanych za historyczne. [przypis edytorski]

Tora — pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu, zwanych też Pięcioksięgiem lub księgami Mojżeszowymi tzn., że podstawą ich jest tzw. prawo Mojżeszowe; Tora opisuje genezę i rozwój prawa na tle wydarzeń historycznych lub uważanych za historyczne. [przypis edytorski]

Tora — w tradycji żydowskiej określenie pierwszych pięciu ksiąg Biblii. [przypis edytorski]

torba borsucza — torba myśliwska wykonana ze skóry np. borsuka. [przypis edytorski]

torban — chodzi o teorban, szarpany instrument muz. [przypis edytorski]

torbanista — muzyk grający na torbanie a. teorbanie, instrumencie podobnym do lutni. [przypis edytorski]

torban — teorban, bandurka; instrument strunowy szarpany, pochodny od liry, o strunach basowych i sopranowych, używany od XVIII w. w muzyce dworskiej; uważany za ukraiński instrument narodowy. [przypis edytorski]

torban — teorban; instrument muzyczny strunowy. [przypis edytorski]

torban właśc. teorban — instrument muzyczny podobny do lutni; popularny na Ukrainie. [przypis edytorski]

torban, właśc. teorban — instrument strunowy, zbliżony do lutni. [przypis edytorski]

torbecki (gw.) — torby. [przypis edytorski]

torbów (gw.) — toreb. [przypis edytorski]

To regain strength, energy or vitality (ang.) — Aby odzyskać siłę, energię lub witalność. [przypis edytorski]

torfisko — dziś: torfowisko. [przypis edytorski]

torgowla (ros.) — handel. [przypis edytorski]

torielka (brus.) — lėkštė. [przypis edytorski]

torielka — lėkštė. [przypis edytorski]

torielkikė — lėkštutė. [przypis edytorski]

torielkos — lėkšė, čia: daug, gausu. [przypis edytorski]

Torkwato — własc. Torquato Tasso (1544–1595), wybitny poeta włoskiego renesansu, autor poematu rycerskiego Jerozolima wyzwolona. [przypis edytorski]

Torkwat, popr.: Torquato Tasso (1544–1595) — wybitny włoski poeta renesansowy, autor epickiego poematu Jerozolima wyzwolona, niezmiernie popularny w epoce romantyzmu. [przypis edytorski]

tornady — dziś popr. lm: tornada. [przypis edytorski]

Toro, Corcito, eviva! (hiszp.) — Niech żyje byk Corcito! [przypis edytorski]

toros (z hiszp. lm od toro: byk) — tu: widownia wokół areny, na której odbywają się walki byków. [przypis edytorski]

To Rozalina, dziedziczka Alençon. — w późn. wyd. popr. tłumaczenie: „To Katarzyna, dziedziczka Alençon”. [przypis edytorski]

torpedo — dawny typ samochodu o wydłużonym nadwoziu, popularny od pocz. XX w. do połowy lat 30. [przypis edytorski]

torpedo — popularny w latach 20. i 30. typ nadwozia samochodowego z miękkim, składanym dachem. [przypis edytorski]

torpor intellectualis (łac.) — otępienie (odrętwienie) intelektualne. [przypis edytorski]

Torquato Tasso (1544–1595) — wybitny włoski poeta renesansowy, autor epickiego poematu Jerozolima wyzwolona, niezmiernie popularny w epoce romantyzmu. [przypis edytorski]

Torquato Tasso — sztuka Goethego z 1870, opowiadająca o XVI-wiecznym włoskim poecie, który podziwiany i wychwalany, stopniowo osuwa się w szaleństwo. [przypis edytorski]

Torquatus — przydomek pochodzi od łac. torques, czyli łańcuch. [przypis edytorski]

Torquemada, Tomás (1420–1498) — dominikanin, od 1483 Generalny Inkwizytor Kastylii, Walencji i Aragonii, królewski spowiednik; jako najbardziej rozpoznawalny urzędnik inkwizycji, stał się synonimem bezwzględności, z jaką działała ta instytucja kościelna. [przypis edytorski]

Torquemada, Tomás (1420–1498) — dominikanin, w latach 1483–1498 generalny inkwizytor w Hiszpanii, królewski spowiednik; jako najbardziej rozpoznawalny urzędnik świętej inkwizycji, stał się synonimem bezwzględności, z jaką działała ta instytucja kościelna. [przypis edytorski]

Torquemada, Tomás de (1420–1498) — dominikanin, od 1483 Generalny Inkwizytor Kastylii, Walencji i Aragonii, królewski spowiednik; jako najbardziej rozpoznawalny urzędnik inkwizycji, stał się synonimem bezwzględności, z jaką działała ta instytucja kościelna. [przypis edytorski]

Torquemada, Tomás de (1420–1498) — dominikanin, zwierzchnik hiszpańskiej inkwizycji. [przypis edytorski]

Torquemada, Tomas (1420–1498) — dominikanin, od 1483 generalny inkwizytor, sprawował także funkcje spowiednika i doradcy władców Hiszpanii: Izabeli I Kastylijskiej oraz Ferdynanda II Aragońskiego. [przypis edytorski]

Torquemado — właśc. de Torquemada, Tomás (1420–1498), Generalny Inkwizytor Kastylii, Walencji i Aragonii (1483–1498), twórca instrukcji dopuszczającej stosowanie tortur przez trybunały; był osobą o wielkich wpływach w państwie jako doradca i spowiednik królowej Izabeli I Katolickiej oraz króla Ferdynanda II Katolickiego; ze szczególnym zapamiętaniem prześladował religię żydowską, tropiąc „kryptojudaizm” (tj. podtrzymywanie praktyk religii żydowskiej mimo formalnej, dokonanej często pod przymusem, konwersji na chrześcijaństwo); osobiście nadzorował w 1490 r. zbiorowy proces Żydów oskarżonych o mord rytualny, bluźnierstwa i kradzież hostii, doprowadził do ich skazania i spalenia na stosie, a następnie wykorzystał politycznie nastroje antyżydowskie wzbudzone w trakcie procesu, by zrealizować swój projekt wydania królewskiego dekretu o wygnaniu Żydów z Hiszpanii (1492); nazwisko Torquemady funkcjonuje jako synonim inkwizycji. [przypis edytorski]

torreador — każdy uczestnik corridy (pikador, matador, banderillero lub kapeador); tu i poniżej w znaczeniu: matador, czyli główny uczestnik tego widowiska, zadający bykowi ostatni cios szpadą. [przypis edytorski]

Torre di Nona — właśc. Torre dell'Annona w Rzymie, średniowieczna twierdza rodziny Orsinich, od XV w. funkcjonująca jako więzienie papieskie, w 1667 przebudowana na teatr. [przypis edytorski]

Tortuga — wyspa na M. Karaibskim, u płn. wybrzeży Haiti; w XVII w. główna baza piratów atakujących statki oraz tereny należące do Hiszpanii. [przypis edytorski]

Toruń — polskie miasto na prawach powiatu, jedna z dwu stolic województwa kujawsko-pomorskiego. [przypis edytorski]

torys — członek konserwatywnego stronnictwa politycznego torysów, przeciwstawiającego się ograniczaniu władzy królewskiej oraz broniącego interesów ziemiaństwa i kościoła katolickiego w Anglii; stronnictwo nosiło początkowo nazwę Abhorrers, tj. oburzonych, było opozycyjne wobec dążeń wigów; w 1834 r. przekształciło się w Partię Konserwatywną. [przypis edytorski]

torys — członek powstałego pod koniec XVII w. angielskiego stronnictwa politycznego, wspierającego silną władzę królewską, interesy ziemiaństwa i Kościoła; w 1834 stronnictwo przekształciło się w Partię Konserwatywną, potocznie nadal nazywaną torysami. [przypis edytorski]

toście mi rękaw oberwali — dziś: to mi rękaw oberwaliście. [przypis edytorski]

toście na gębach ludzkich głośni — plotkują o was, mówią o was. [przypis edytorski]

toś (…) głupi — dziś: to jesteś głupi. [przypis edytorski]

tošis — viršutinis beržo žievės sluoksnis. [przypis edytorski]

Tośka, właśc. Towa Stark — członkini żydowskiego ruchu oporu, zginęła w czasie wojny. [przypis edytorski]

toś nie odebrał — dziś: to nie odebrałeś. [przypis edytorski]

Tośta po mnie chodziły do kuchni (gw.) — to poszłyście po mnie do kuchni. [przypis edytorski]

tośwa (gw.) — tośmy, to żeśmy (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika w 1 os.lm). [przypis edytorski]

tośwa (gw.) — tośmy, to żeśmy (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika w 1 os.lm). [przypis edytorski]

to samo, co Litwa z Kłajpedą — okręg zwany też Krajem Kłajpedy od 1920 pozostawał pod kontrolą Ligi Narodów. W 1923 Litwini w wyniku akcji polityczno-militarnej przyłączyli go do Litwy. [przypis edytorski]

to samo, co po pokazaniu jej muzeum (s. 153) — autor w ten sposób opatrzył odsyłaczami wewnątrztekstowymi pierwodruk swej powieści; tu na odnośnej stronie znajduje się fragment: „Ola zaś mniemała, że już się wszystko skończyło, że skoro zamknięta dotychczas kaplica ukazała jej swoje wnętrze, to nic więcej niepokoić jej nie może” (rozdział VII). [przypis edytorski]

To samo i dzisiaj od być się ma w naszej społeczności (…) dają wam do tego niezaprzeczone prawa cierpienia wasze, trudy i poświęcenia” — Stefan Witwicki, Towiańszczyzna wystawiona i annexami objaśniona, Paryż 1844, s. 50. [przypis edytorski]

Toscanini, Arturo (1867–1957) — wybitny włoski dyrygent. Od 1928 r. przebywał w Stanach Zjednoczonych. [przypis edytorski]

To see a World in a Grain of Sand (ang.) — widzieć świat w ziarnku piasku (incipit wiersza Williama Blake'a Auguries of innocence. [przypis edytorski]

Tosefta a. Tosefot — dodatkowy komentarz, suplement do Talmudu. [przypis edytorski]

to sie zeń (gw.) — to się żeń. [przypis edytorski]

Toskania — kraina historyczna i region administracyjny w środkowych Włoszech, położony w Apeninach Północnych. [przypis edytorski]

Toskania — kraina hist. w środkowych Włoszech, nad M. Liguryjskim i M. Tyrreńskim. [przypis edytorski]

Toskania — kraina w śr. Włoszech, granicząca od płn. z Romanią. [przypis edytorski]

Toskaniji — Toskanii; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

Toski, Traviaty, Fausta i Żydówki — Tosca: opera Pucciniego z 1900, Traviata: opera Verdiego z 1853, Faust: opera Antoniego Henryka Radziwiłła z librettem Goethego z 1835 lub opera Charles'a Gounoda do libretta Jules'a Barbiera i Michela Carrégo z 1859, Żydówka: opera Jacques'a Fromental Halévy z 1835. [przypis edytorski]

„to słowik śpiewa” — „nie, to skowronek” — cytat z Romea i Julii Szekspira, całość wypowiedzi Julii: „Chcesz już iść? / Jeszcze ranek nie tak bliski, / Słowik to, a nie skowronek się zrywa.” (Romeo i Julia, akt 5, scena 3, tłum. J. Paszkowski). [przypis edytorski]

to słynne: „Lichoż mu kazało?…” Molier wziął ją od ciebie! — w komedii Moliera z 1671 Szelmostwa Skapena (akt II, scena XI), wzięte ze sztuki Cyrana Le pédant joué (Pedant oszukany, 1654). Cyrano nie mógł jednak o tym wiedzieć, gdyż zmarł 16 lat wcześniej. [przypis edytorski]

Tostat — właśc. Tostado, Alonso (1400–1455), biskup Avila, teolog i erudyta, niezwykle płodny pisarsko. [przypis edytorski]