Przypisy

To jest ten okręt, jak powiadają Ateńczycy, w którym swojego czasu Tezeusz… — mimo że od czasów mitycznego Tezeusza minęły setki lat, Ateńczycy uważali, że wyprawiają z pielgrzymką na Delos ten sam drewniany okręt, na którym płynął heros. Plutarch opisuje, że od czasu do czasu, kiedy stare deski gniły, Ateńczycy po kolei zastępowali je nowymi, tak że statek stał się tradycyjnym przykładem dla filozofów rozpatrujących problem tożsamości: jedni utrzymywali, że statek pozostał ten sam, zaś inni, że nie był tym samym statkiem (Plutarch, Żywoty równoległe. Tezeusz 23, 1). [przypis edytorski]

To jest wielka choroba — wielką chorobą nazywano epilepsję. [przypis edytorski]

Tojre (jid.) — Tora. [przypis edytorski]

toj — ten. [przypis edytorski]

to już było — chodzi o chłopomanię charakterystyczną dla okresu romantyzmu, a następnie Młodej Polski, połączoną z hasłami demokratycznymi i narodowymi; fiaska kolejnych powstań osłabiły zapały w tym kierunku. [przypis edytorski]

to już daremna (daw.) — w domyśle: rzecz, sprawa; dziś raczej: to daremne. [przypis edytorski]

To już jest strefa kanału, a więc USA — po nieudanej próbie francuskiej spółki akcyjnej przekopania w Panamie kanału żeglownego łączącego Atlantyk z Pacyfikiem (1881–1889), zakończonej bankructwem firmy i wielkim skandalem, w 1903 od nowo powstałego państwa Panamy Amerykanie uzyskali wieczystą dzierżawę terenów Przesmyku Panamskiego i w latach 1904–1914 zbudowali w poprzek przesmyku Kanał Panamski; Kanał oraz otaczająca go Strefa Kanału Panamskiego znajdowały się pod jurysdykcją amerykańską; w 1977 zawarto traktat, wg którego po okresie wspólnego, amerykańsko-panamskiego zarządu w 1999 przekazano teren Panamie. [przypis edytorski]

tokaj — białe, deserowe wino węgierskie. [przypis edytorski]

tokaj — słodkie białe wino wegierskie. [przypis edytorski]

tokarnia (daw.) — warsztat, w którym obrabia się przedmioty na tokarce. [przypis edytorski]

tokarz — rzemieślnik obsługujący tokarkę i zajmujący się obróbką metalu (np. dorabianiem kluczy). [przypis edytorski]

tok (daw.) — klepisko, podłoga z ubitej gliny. [przypis edytorski]

tok (gw.) — klepisko, podłoga z ubitej gliny. [przypis edytorski]

tok — podłoga z ubitej gliny; klepisko. [przypis edytorski]

tok — podstawka do kopii przy siodle. [przypis edytorski]

tok — rzemień, którym przymocowywano kopię do siodła. [przypis edytorski]

tok — tu: posadzka. [przypis edytorski]

tołkanica — regionalna potrawa z zapieczonych tłuczonych ziemniaków. [przypis edytorski]

tołkować (gw.) — tłumaczyć. [przypis edytorski]

tołkuczka — rodzaj bazaru. [przypis edytorski]

tołstoizm — ruch społeczno-religijny powstały pod wpływem poglądów filozoficzno-religijnych Lwa Tołstoja (1828–1910), rosyjskiego prozaika, dramaturga i myśliciela, który głosił doktrynę „niesprzeciwiania się złu przemocą”, potrzebę odnowienia moralnego i powrotu do natury. [przypis edytorski]

Tołstoj i Dostojewski — klasycy literatury rosyjskiej, przedstawiciele realizmu: Lew Tołstoj (1828–1910) oraz Fiodor Dostojewski (1821–1881). [przypis edytorski]

Tołstoj, Lew (1828–1910) — pisarz rosyjski. [przypis edytorski]

Tołstoj, Lew (1828–1910) — prozaik i dramaturg ros., a także myśliciel, krytyk literacki i publicysta; przedstawiciel realizmu, łączył wnikliwą obserwację z własnymi poglądami na rzeczywistość; najważniejsze dzieła: Wojna i pokój, Anna Karenina, Sonata Kreutzerowska, Żywy trup. [przypis edytorski]

Tołstoj, Lew (1828–1910) — rosyjski pisarz, myśliciel i moralista. [przypis edytorski]

Tołstoj, Lew (1828–1910) — rosyjski prozaik, dramaturg, myśliciel, krytyk literacki, publicysta. Jego dzieła wywarły duży wpływ na literaturę światową i rozwój myśli moralnej na początku XX wieku. Jeden z najwybitniejszych realistów, łączył wnikliwą obserwację z własnymi poglądami na rzeczywistość. Dzieła: Wojna i pokój, Anna Karenina, Sonata Kreutzerowska, Żywy trup. [przypis edytorski]

Tołstoj, Lew (1828–1910) — rosyjski prozaik, dramaturg, myśliciel, krytyk literacki, publicysta. Jego dzieła wywarły duży wpływ na literaturę światową i rozwój myśli moralnej na początku XX wieku. Jeden z najwybitniejszych realistów, łączył wnikliwą obserwację z prezentacją własnych poglądów. [przypis edytorski]

Tołstoj, Lew (1828–1910) — rosyjski prozaik, dramaturg, myśliciel, krytyk literacki, publicysta. Jego dzieła wywarły duży wpływ na literaturę światową i rozwój myśli moralnej na początku XX wieku. Jeden z najwybitniejszych realistów, łączył wnikliwą obserwację z własnymi poglądami na rzeczywistość. Dzieła: Wojna i pokój, Anna Karenina. [przypis edytorski]

Tołstoj, Lew (1828–1910) — rosyjski prozaik i dramaturg, myśliciel, krytyk literacki i publicysta; przedstawiciel realizmu, łączył wnikliwą obserwację z własnymi poglądami na rzeczywistość, głosił doktrynę „niesprzeciwiania się złu przemocą”, potrzebę odnowienia moralnego i powrotu do natury. [przypis edytorski]

Tołstoj, Lew (1828–1910) — rosyjski prozaik i dramaturg, myśliciel, krytyk literacki i publicysta; przedstawiciel realizmu, łączył wnikliwą obserwację z własnymi poglądami na rzeczywistość, głosił doktrynę „niesprzeciwiania się złu przemocą”, potrzebę odnowienia moralnego i powrotu do natury; autor m.in. dzieł: Wojna i pokój, Anna Karenina, Sonata Kreutzerowska, Żywy trup; jego utwory wywarły duży wpływ na literaturę światową i rozwój myśli moralnej jego epoki. [przypis edytorski]

Tołstoj, Lew (1828–1910) — rosyjski prozaik i dramaturg, myśliciel, krytyk literacki i publicysta; przedstawiciel realizmu, łączył wnikliwą obserwację z własnymi poglądami na rzeczywistość, głosił doktrynę „niesprzeciwiania się złu przemocą”, potrzebę odnowienia moralnego i powrotu do natury; autor m.in. powieści: Wojna i pokój, Anna Karenina; jego utwory wywarły duży wpływ na literaturę światową i rozwój myśli moralnej jego epoki. [przypis edytorski]

Tołstoj — tu: Fiodor Pietrowicz Tołstoj (1783–1873), ros. medalier, rzeźbiarz i malarz klasycystyczny. [przypis edytorski]

tołub (daw.) — futro, kożuch. [przypis edytorski]

tołub (daw.) — futro. [przypis edytorski]

tołub (daw.) — korzuch, futro. [przypis edytorski]

tołub (daw.) — rodzaj futra. [przypis edytorski]

tołub — rodzaj futra. [przypis edytorski]

tołumbas — rodzaj bębna. [przypis edytorski]

Tołwińska, Stefania (zm. 1909) — właścicielka i dyrektor nowoczesnej pensji dla dziewcząt w Warszawie, istniejącej od lat 80. XIX w. [przypis edytorski]

Toland, John (1670–1722) — irlandzki filozof, teolog, wolnomyśliciel, panteista, zwolennik wolności słowa i obrońca ofiar prześladowań religijnych; autor m.in. dzieła Christianity Not Mysterious. [przypis edytorski]

Tola — w oryg. ang.: Dora (Theodora) Keith. [przypis edytorski]

tolderia (hiszp.) — obozowisko indiańskie. [przypis edytorski]

toldo (z port.) — wieś indiańska. [przypis edytorski]

Toledo — miasto w Hiszpanii, stolica prowincji o tej samej nazwie. [przypis edytorski]

Toledo — miasto w środkowej Hiszpanii, nad rzeką Tag. [przypis edytorski]

Toledo — miasto w środkowej Hiszpanii, nad rz. Tag, stolica prowincji o tej samej nazwie; do 1561 stolica Królestwa Kastylii; jeden z największych zespołów zabytkowych Hiszpanii (m.in. gotycka Katedra Najświętszej Marii Panny, budowana w latach 1227–1493). [przypis edytorski]

toleranccy — dziś popr.: tolerancyjni. [przypis edytorski]

tolerancki — dziś popr.: tolerancyjny. [przypis edytorski]

toli (daw.) — przecież. [przypis edytorski]

toli (daw.) — tu: przecież. [przypis edytorski]

tolim jem zbyła (starop.) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika oraz z partykułą wzmacniającą -li; inaczej: to im zbyłam (umknęłam). [przypis edytorski]

Toliński, Józef (1764–1823) — polski wojskowy, uczestnik powstania kościuszkowskiego, generał brygady Wojska Polskiego. [przypis edytorski]

toli (…) ustąpili (starop.) — konstrukcja z partykułą -li; tu znaczenie: tak więc ustąpili. [przypis edytorski]

Toller, Ernst (1893–1939) — niemiecki dramatopisarz i poeta o lewicowych przekonaniach; od 1933 r. na emigracji; popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

tollere vocem (łac.) — podniósłszy głos. [przypis edytorski]

tolombas a. tołumbas — rodzaj bębna wojennego, zapożyczonego z Turcji. [przypis edytorski]

Toltekowie — prekolumbijska kultura ze środkowego Meksyku, poprzedzająca państwo Azteków. [przypis edytorski]

Tomás de Torquemada — hiszpański dominikanin, inkwizytor, dopuszczający stosowanie tortur na heretykach. [przypis edytorski]

Tomanowo — prawdopodobnie Tomanowa Polska albo Kominy Tylkowe (Kominiarski Wierch). [przypis edytorski]

Tomasz à Kempis (1380–1471) — niem. zakonnik i mistyk, autor traktatu O naśladowaniu Chrystusa. [przypis edytorski]

Tomasz à Kempis a. Tomasz z Kempen (ur. ok. 1380–1471) — niem. zakonnik, teolog i mistyk, domniemany autor dzieła stanowiącego podręcznik ascezy chrześcijańskiej, zatytułowanego O naśladowaniu Chrystusa; pochodził z miejscowości Kempen niedaleko Kolonii, po ukończeniu szkoły prowadzonej przez Braci Wspólnego Życia w Deventer wstąpił do kanoników regularnych w Agnetenberg k. Zwolle (gdzie przeorem był jego brat Jan), przyjął święcenia kapłańskie w 1413 i został podprzeorem; zajmował się kopiowaniem ksiąg (samą Biblię przepisał czterokrotnie); należał do nurtu mistyki nadreńskiej, zw. z prądem devotio moderna; twórcy ruchu Braci Wspólnego Życia: Geert Groote i Florentius Radewijns należeli do jego mistrzów duchowych; napisał ich biografie. [przypis edytorski]

Tomasz à Kempi, własc. Thomas à Kempis, a. Thomas von Kempen (ok. 1380–1471) — niem. mnich katolicki, przypisuje się mu autorstwo znanego dzieła propagującego ascezę O naśladowaniu Chrystusa. [przypis edytorski]

Tomasz Biegunka, fr. Thomas Diafoirus — jeden z bohaterów komedii Molière'a Chory z urojenia. [przypis edytorski]

Tomasz de Lautrec, właśc. Thomas de Foix-Lescun (ok. 1485–1525) — fr. dowódca wojskowy, bardziej znany jako Lescun, od 1518 w randze marszałka; ciężko ranny w bitwie pod Pawią, wzięty do niewoli, zmarł kilka dni po bitwie, 3 marca 1525. [przypis edytorski]

Tomaszewski, Henryk (1919–2001) — tancerz, mim i reżyser. [przypis edytorski]

Tomasz Łęcki — arystokrata, ojciec Izabeli Łęckiej; bliskie bankructwo nie budzi w nim pokory, Łęcki żyje równie wystawnie jak wcześniej, pozostaje w fałszywym przekonaniu o wyższości swojej sfery i własnej zaradności ekonomicznej. [przypis edytorski]

Tomasz Mann (1875–1955) — jeden z najwybitniejszych prozaików niemieckich XX w., laureat literackiej Nagrody Nobla (1929); jego najlepsze i najsłynniejsze dzieło to powieść Czarodziejska góra (1924). [przypis edytorski]

Tomasz Mayne-Reid (1818—1883) — pisarz ang., autor powieści przygodowych. [przypis edytorski]

Tomaszów — być może chodzi o Tomaszów Lubelski, miasto powiatowe w województwie lubelskim. [przypis edytorski]

Tomasz z Akwinu (ok. 1225–1274) — filozof i teolog, dominikanin, jeden z najważniejszych myślicieli w dziejach chrześcijaństwa; twórca tomizmu, nurtu filozoficznego powstałego na bazie filozofii Arystotelesa i wyłożonego w Summie teologii, jednym z głównych dzieł filozoficznych i teologicznych średniowiecza, który stanowi do dziś nieoficjalną filozofię Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

Tomasz z Akwinu (ok. 1225–1274) —filozof i teolog, dominikanin, jeden z najważniejszych myślicieli w dziejach chrześcijaństwa; twórca tomizmu, nurtu filozoficznego powstałego na bazie filozofii Arystotelesa i wyłożonego w Summie teologii, jednym z głównych dzieł filozoficznych i teologicznych średniowiecza, który stanowi do dziś nieoficjalną filozofię Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

Tomasz z Akwinu (ok. 1225–1274) — filozof i teolog, dominikanin, jednym z najważniejszych myślicieli w dziejach chrześcijaństwa; twórca tomizmu, nurtu filozoficznego powstałego na bazie filozofii Arystotelesa i wyłożonego w Summie teologii, jednym z głównych dzieł filozoficznych i teologicznych średniowiecza, który stanowi do dziś nieoficjalną filozofię Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

Tomasz z Akwinu (ok. 1225–1274) — filozof scholastyczny, teolog, członek zakonu dominikanów i święty Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

tombakowy — imitujący złoto, zrobiony z mosiądzu czerwonego (stopu 80% miedzi z cynkiem). [przypis edytorski]

tombakowy — zrobiony z metalu imitującego złoto, będącego stopem miedzi, cynku i cyny. [przypis edytorski]

tombakowy — zrobiony z tombaku, metalu imitującego złoto, będącego stopem miedzi i cynku. [przypis edytorski]

tombakowy — zrobiony z tombaku, stopu miedzi z cynkiem przypominającego złoto. [przypis edytorski]

tombak — stop miedzi i cynku, naśladujący złoto, chętnie stosowany przez fałszerzy. [przypis edytorski]

tombak — stop miedzi z cynkiem, imitujący złoto. [przypis edytorski]

tomba (wł., z łac. tumba) — grób. [przypis edytorski]

tom ci ja — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci. [przypis edytorski]

tom duży — dziś: to jestem duży. [przypis edytorski]

tom — dziś: to sobie. [przypis edytorski]

tom dzwonił — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: to dzwoniłem. [przypis edytorski]

tom gotowa — skrócenie: to jestem gotowa. [przypis edytorski]

Tom (gw.) — tą. Gwarowa asynchroniczna wymowa samogłoski nosowej. [przypis edytorski]

to mi będzie po sercu — sens.: to będzie zgodne z tym, co czuję. [przypis edytorski]

Tomicki, Jan — polski wojskowy epoki wojen napoleońskich; żołnierz 6. pułku jazdy, od 1810 dowódca szwadronu. [przypis edytorski]

tom jeszcze nie oglądał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, inaczej: to jeszcze nie oglądałem. [przypis edytorski]

Tom Jones — tytułowy bohater klasycznej powieści Historia życia Toma Jonesa, czyli dzieje podrzutka (ang. The History of Tom Jones, a Foundling; wyd. 1749) Henry'ego Fieldinga (1707–1754); jest to opowieść o meandrycznej drodze Toma ku dorosłości i poślubieniu wybranki serca oraz jego walki z uprzedzeniami społecznymi (podrzucony na progu domu zamożnego pana Allworthy, był wychowywany przez niego jak syn, ale wśród służby uchodził za syna prostytutki); przy okazji przedstawiona została cała galeria postaci: rabusiów, Cyganów, żołnierzy, nieuczciwych prawników, a losy Toma wchodzą w dowcipne paralele z dziejami bohaterów mitologicznych. [przypis edytorski]

Tom Jones — tytułowy bohater oświeceniowej powieści przygodowo-obyczajowej Historia życia Toma Jonesa, czyli dzieje podrzutka (1749) angielskiego pisarza Henry'ego Fieldinga. [przypis edytorski]

Tom, Konrad — właśc. Konrad Runowiecki (1887–1957), piosenkarz, scenarzysta i reżyser filmowy. [przypis edytorski]

Tomkowicz, Stanisław (1850–1933) — historyk sztuki i dziennikarz. [przypis edytorski]

Tommy a. Tommy Atkins — tu ang. pot.: szeregowiec w armii brytyjskiej. [przypis edytorski]

tommygun (pot.) — angielski pistolet maszynowy. [przypis edytorski]

To-morrow the sun (…) to-day (ang.) — Jutro słońce zaświecić może, choć jest pochmurno dziś. [przypis edytorski]

To może Jowisz pod postacią węża? — o bogu Zeusie (rzym. Jowiszu) opowiadano, że w młodości, chcąc się ukryć przed Kronosem, przemienił się w węża; niektórzy twierdzili, że przyjąwszy postać węża, zapłodnił Reę, która urodziła Persefonę; inni, że pod postacią węża obcował z Persefoną, wskutek czego narodził się Dionizos. [przypis edytorski]

Tom Pipes — służący Peregryna Pickle, tytułowego bohatera powieści Tobiasa Smolleta. [przypis edytorski]

Tom się tak śmiała — to (toteż, więc) się tak śmiałam. [przypis edytorski]

to mu jest Hekubą — właśc. What's Hecuba to him, or he to Hecuba, that he should weep for her? (ang.): ”Cóż z nim Hekuba, on z nią ma wspólnego, żeby aż płakał nad jej losem?”; Wiliam Szekspir, Hamlet akt 2, scena 2. Hekuba a. Hekabe (mit. gr.) — żona Priama, królowa Troi. Straciła wszystkie swoje dzieci podczas wojny trojańskiej. [przypis edytorski]