Przypisy

czci Febowa — chlubo Feba-Apollina, opiekuna muz, grającego też na lutni. [przypis redakcyjny]

czci — [forma M.lm]; [będący] na czczo, bez jedzenia. [przypis redakcyjny]

Czcij więc pamięć jego i módl się za nim — ojciec poety, jener[ał] Wincenty Krasiński, zmarł 24 listopada 1858 r. [przypis redakcyjny]

Czczenia upartej panny są mi obojętne — Diana, równie jak Minerwa, była wiecznie dziewicą. Kupido więc mało dbał o „czczenia upartej panny”, nieuznającej jego władzy. [przypis redakcyjny]

czczość — nicość, pustka wewnętrzna. [przypis redakcyjny]

czczyca — wstręt. [przypis redakcyjny]

czczy — głodny, wygłodzony. [przypis redakcyjny]

czczy polor — zewnętrzna, pozorna ogłada, elegancja. [przypis redakcyjny]

czczy — pusty. [przypis redakcyjny]

czczy — tu: głodny, wygłodzony. [przypis redakcyjny]

Część czwarta poprzedzona jest epigrafem: „Bottomless perdition”, Milton. („Bezdenna zguba, bezdenne potępienie”). Jest to cytat z Raju utraconego Miltona. Słowa te wiążą się z wizją świata, historii i losu ludzkiego zawartą w dramacie. W Nie-Boskiej komedii znalazła odzwierciedlenie dość złożona koncepcja tragizmu, łącząca się ściśle z wizją historii charakterystyczną dla Krasińskiego i pozwalająca określić jego utwór mianem „chrześcijańskiej tragedii o ludzkim buncie”. Osią tej koncepcji jest przekonanie o istnieniu nieusuwalnych sprzeczności na różnych płaszczyznach rzeczywistości. Z tego powodu nierozstrzygnięty pozostaje spór między hr. Henrykiem a Pankracym. Jeden z nich uosabia tragizm ginącej klasy (arystokracji, szlachty), skazanej na zagładę, lecz zarazem zobowiązanej moralnie do podjęcia walki o wartości związane z historią tej klasy. Krasiński podkreśla wzniosłość owej walki, z drugiej zaś strony nie szczędzi słów krytyki szlachcie i w ogóle klasom posiadającym za występki popełnione w przeszłości, jak również za obecną duchową małość (widać to m.in. w przeciwstawieniu hr. Henryka reszcie zgromadzonych w okopach Świętej Trójcy). Pankracy natomiast reprezentuje tragizm rewolucji, która swą słuszność znajduje w krzywdzie uciśnionych przez wieki mas, lecz jest zarazem zbrodnicza jako bunt i jako próba samozbawienia, a ponadto pociąga za sobą rozlew krwi i zniszczenie. Ta ostatnia okoliczność sprawia, że Pankracy na progu zwycięstwa sam wątpi w sens swego dzieła, co stanowi dodatkowy rys tragiczny w rysunku tej postaci. Obie racje, wcielone w postacie Henryka i Pankracego, posiadają charakter obiektywnej konieczności i to właśnie decyduje o tragicznym napięciu między nimi. W okresie pisania tego dramatu Krasiński uważał, że człowiek ma prawo do buntu, prawo, które mieści się w boskim planie świata — lecz jako element nie–boski, przynoszący tragiczne starcie i konieczną zagładę. Racje obu ścierających się stron są dialektycznie splecione, a zarazem znoszą się wzajemnie; są to racje cząstkowe, jednostronne. Dlatego obaj ich przedstawiciele muszą zginąć, racje cząstkowe muszą zostać zniesione przez jedyną wyższą rację całościową, reprezentowaną przez Boga (dochodzi tu do głosu popularne w tym czasie w Europie myślenie na zasadzie triady Heglowskiej: teza + antyteza = synteza; ciekawe, że Henryk ginie skacząc w mroczną przepaść Boga, zaś Pankracy porażony boskim światłem). Ten ostateczny triumf Boga jest jednak przedstawiony w aurze finalnej katastrofy, Apokalipsy: Bóg–mściciel karze za bunt i pychę, lecz nie można mieć pewności, czy przynosi zbawienie ludzkości, czy jej ostateczną zagładę (por. M. Janion, Zygmunt Krasiński. Debiut i dojrzałość, Warszawa 1962, s.226–232). [przypis redakcyjny]

Część druga „Nie-Boskiej komedii” — Część druga opatrzona była w wyd. I i II następującym epigrafem: „Du Gemisch von Koth und Feuer”. Faust, Goethe. („Ty mieszanino błota i ognia”). Jest to cytat niedokładny. Faust w dramacie Goethego mówi do Mefista: „Du Spottgeburt von Dreck und Feuer” („Z ognia i gnoju ty pomiocie” — w przekł. F. Konopki). Kleiner opatruje epigraf uwagą: „Zastosowanie tych słów do „mieszaniny” ziemskości i anielstwa w Orciu jest dość dziwne”. Trzeba jednak przypomnieć odpowiednie miejsce ze wstępu do Części I, gdzie mowa o poecie: „Kto ci dał życie tak nikczemne, tak zwodnicze, że potrafisz udać Anioła chwilą, nim zagrząźniesz w błoto”. Tu więc słowa epigrafu odnoszą się również raczej do tego, co stanowi istotę poety w ogóle, a bardziej zdają się dotyczyć Męża, który daje się porwać marzeniom o sławie, marzeniom „górnym”, w istocie zaś prowadzącym do upadku. O wstępie do Części II pisze A. Jung: „Nic nie przewyższa piękna drugiej uwertury, w której fatalny los dziecka dźwięczy lirycznie, tak że w finale może być powiedziane: „Poeta jest wszystkim i dlatego też wcześnie powraca w wszechświat” („Der Dichter ist Alles, daher kehrt er auch früh in das All zurück”). [przypis redakcyjny]

część (starop.) — [tu:] częścią, [częściowo]. [przypis redakcyjny]

Część trzecia opatrzona była w wyd. I i II oraz w rękopiśmiennej kopii następującym epigrafem: „Il fut administré, parce que le niais demandait un prêtre, puis pendu à la satisfaction générale etc. etc.” — Rapport du citoyen Caillot, commissaire de la sixiéme chambre [w kopii: section] an III, 5 prairial (”Opatrzony został sakramentami, ponieważ, dureń, zażądał księdza, później powieszony ku ogólnemu zadowoleniu”. — Raport obywatela Caillota, komisarza izby szóstej, roku III [tj. trzeciego roku ery rewolucyjnej, liczonej od 22 września 1792, a więc r. 1795] piątego prairiala [tj. 22 maja — prairial, czyli miesiąc łąk, był dziewiątym miesiącem w kalendarzu rewolucyjnym]). Być może chodzi tu o któryś z raportów F. M. Cailleux (1761—1796), członka klubu jakobinów, który, mianowany oficerem municypalnym, był strażnikiem rodziny królewskiej w czasie jej pobytu w więzieniu w Tempie. [przypis redakcyjny]

część — [tu:] częścią; [częściowo, po części]. [przypis redakcyjny]

Często ma miejsce zjawisko wręcz przeciwne: ludzie, co rozczarowali się do własnego romantyzmu, są pobłażliwsi, gdy idzie o pojęcia i uczucia romantyczne innego narodu; w ogóle sądy nasze o zjawiskach życia duchowego są zawsze raczej wyrazem naszych przeżyć, niż wynikiem ściśle poznawczego stosunku. [przypis redakcyjny]

Często mówiono i powtarzano, że Rzplita Polska składa się z trzech stanów: szlacheckiego, senatu i króla… — Mably w swym traktacie krytykuje również zasadę parlamentaryzmu polskiego, w myśl której „władza ustawodawcza spoczywa w trzech stanach zebranych w sejmie”. Argumentuje jednak inaczej jak Russo. Gdy ten zbija podział na trzy stany ze stanowiska wszechwładzy stanu szlacheckiego, którego dwa inne stany są tylko częściami, Mably rozpatruje kwestię ze stanowiska zasady podziału władz. Dlatego gdy Russo przyznaje senatorom prawo głosowania na sejmie jako szlachcicom, przedstawicielom szlachty na mocy wyborów, Mably odmawia senatorom współudziału w ustawodawstwie. „Czujecie — pisze — że jeżeli pozwoli się im mieszać na sejmie z posłami, doświadczenie, jakie powinni mieć w sprawach publicznych, i władza, w jaką powinni być wyposażeni po rozejściu się zgromadzenia prawodawczego, łatwo sprawią, iż staną się panami większości głosów. Tym sposobem wkrótce będziecie mieć tylko prawa sprzyjające ambicji senatu, a przeciwne wolności narodu”. [przypis redakcyjny]