Przypisy

beli (starop. forma) — dziś popr.: byli. [przypis edytorski]

beli wstali (starop. forma) — byli wstali; konstrukcja daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: wstali wcześniej, uprzednio, kiedyś itp. [przypis edytorski]

beli założyli (starop. forma) — byli założyli; konstrukcja daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: założyli wcześniej, uprzednio, kiedyś itp. [przypis edytorski]

Belizariusz, Flavius Belisarius (ok. 505–565) — wódz bizantyjski z czasów cesarza Justyniana I Wielkiego, dowodził armią bizantyjską, która w 536 r. wyparła Gotów z Italii i samego Rzymu. Według legendy pod koniec życia miał zostać oślepiony i zmuszony do życia żebraczego. [przypis edytorski]

Belizariusz, właśc. Flavius Belisarius (ok. 505–565) — wódz bizantyjski z czasów cesarza Justyniana I Wielkiego, dowodził armią bizantyjską, która w 536 r. wyparła Gotów z Italii i samego Rzymu. Według legendy pod koniec życia miał zostać oślepiony i zmuszony do życia żebraczego. [przypis edytorski]

belladonna (łac. Atropa belladonna) — gatunek wieloletniej rośliny z rodziny psiankowatych, inaczej: pokrzyk wilcza jagoda; z ziela belladonny od starożytności produkowano leki zmniejszające napięcie mięśni, działające hamująco na układ nerwowy, zmniejszające wydzielanie wszystkich gruczołów, stosowane w w okulistyce podczas badania oka (atropina), a także w leczenia kaszlu, kolki nerkowej i żółciowej, astmy i schorzeń żołądkowo-jelitowych. [przypis edytorski]

belladonna (łac. Atropa belladonna) — inaczej: pokrzyk wilcza jagoda; roślina trująca, stosowana w medycynie. [przypis edytorski]

belladonna — pokrzyk wilcza jagoda; roślina trująca, powodująca m.in. omamy wzrokowe i słuchowe. [przypis edytorski]

bella molinara (wł.) — piękna młynarka; odwołanie do powstałej w 1790 r. w Wiedniu opery La Molinara Giovanniego Paisiella (1740–1816), niezwykle popularnego i prominentnego w swoim czasie wł. kompozytora klasycznych oper gł. komicznych, zatrudnionego m. in. na dworze Katarzyny II w Petersburgu oraz na dworze Napoleona I w Paryżu. [przypis edytorski]

Bellarmin, Robert, właśc. Roberto Francesco Bellarmino (1542–1621) — włoski jezuita, kardynał, inkwizytor, święty Kościoła katolickiego i doktor Kościoła. [przypis edytorski]

bella signora (wł.) — piękna dama. [przypis edytorski]

bella veduta (wł.) — piękny widok. [przypis edytorski]

bella (wł.) — piękna. [przypis edytorski]

Bellay — chodzi o Belley we wsch. Francji, ok. 50 km od Annecy, będące siedzibą biskupią od V w.; nazwę Bellay nosi zamek na zachodzie Francji. [przypis edytorski]

belle femme-istaja (fr., ros.) — piękna kobieta, prawda? [przypis edytorski]

belle (fr.) — piękna. [przypis edytorski]

bellerbej właśc. bejlerbej — tytuł namiestnika zarządzającego prowincją w Turcji osmańskiej; także: beglerbeg, beglerbej. [przypis edytorski]

Bellerofon (mit. gr.) — królewicz koryncki, pogromca Pegaza. [przypis edytorski]

Bellerofon (mit. gr.) — pogromca Pegaza. [przypis edytorski]

belle soeur (fr.) — bratowa. [przypis edytorski]

belletrysta (z fr. belles lettres: literatura piękna) — autor beletrystyki, utworów literatury pięknej, głównie powieści i nowel. [przypis edytorski]

Belle Vue (fr.) — piękny widok. [przypis edytorski]

Bellevue — ob. część Meudon, ok. 10 km na płd.-zach. od centrum Paryża; pani de Pompadour mieszkała w pałacyku Bellevue zbudowanym dla niej w 1750 przez Ludwika XV. [przypis edytorski]

Belliard, Augustin Daniel (1769–1832) — francuski generał okresu rewolucji i cesarstwa; w latach 1805–1806 oraz od 1812 brał udział w kampaniach wojennych jako szef sztabu Joachima Murata (króla Neapolu od 1808). [przypis edytorski]

Bellincioni, Gemma (1864–1950) — włoska sopranistka światowej sławy. [przypis edytorski]

Bellini, Giovanni (ok. 1430–1516) — malarz włoski epoki renesansu, twórca weneckiej szkoły kolorystycznej, najwybitniejszy z malarskiej rodziny Bellinich; autor głównie obrazów religijnych i portretów. [przypis edytorski]

Bellini — rodzina włoskich malarzy epoki renesansu: Jacopo Bellini i dwóch jego synów, Giovanni i Gentile; trudno powiedzieć, którego z nich ma na myśli autor. [przypis edytorski]

Bellman, Carl Michael (1740–1795) — szwedz. poeta i kompozytor, narodowy skald Szwecji; autor popularnych pieśni biesiadnych i miłosnych. [przypis edytorski]

bello et pace (łac.) — na wojnie i w czasie pokoju. [przypis edytorski]

Bellona (mit. rzym.) — bogini wojny; małżonek Bellony (przen.): dzielny wojownik. [przypis edytorski]

Bellona (mit. rzym) — bogini wojny. [przypis edytorski]

Bellona (mit. rzym.) — bogini wojny. [przypis edytorski]

Bellona (mit. rzym.) — bogini wojny. [przypis edytorski]

Bellona (mit. rzym.) — bogini wojny, siostra a. żona Marsa. [przypis edytorski]

Bellona (mit. rzym.) — bogini wojny, siostra lub żona Marsa. [przypis edytorski]

Bellona (mit. rzym.) — bogini wojny; synowie Bellony — wojownicy. [przypis edytorski]

Bellona (mit. rzym.) — staroitalska bogini wojny; później przedstawiana jako żona a. siostra Marsa, boga wojny. [przypis edytorski]

Bellona — rzymska bogini wojny, siostra a. żona Marsa. [przypis edytorski]

Bellona — w mit. rzym. bogini wojny. [przypis edytorski]

Bellonie abdykować, do Cerery się aplikować — porzucić rzemiosło wojenne na rzecz zajęcia się uprawą roli. [przypis edytorski]

Bellow, Saul (1915–2005) — amerykański prozaik, laureat Nagrody Nobla w 1976 r. [przypis edytorski]

bellum omnium contra omnes (łac.) — wojna wszystkich przeciw wszystkim. [przypis edytorski]

belmera (z fr.) — teściowa. [przypis edytorski]

Bel (mit.) — jedno z określeń Marduka, najważniejszego boga panteonu babilońskiego (z akkadyjskiego dosł. „Pan”). [przypis edytorski]

Belmont, Leo, właśc. Leopold Blumental (1865–1941) — polski pisarz, eseista i tłumacz. Autor powieści W wieku nerwowym (1888) kreującej postać dekadenta. [przypis edytorski]

Belsham, William (1752–1827) — angielski pisarz, polityk i historyk, autor m.in. zbioru rozpraw pt. Essays, Philosophical, Historical, and Literary (1789). [przypis edytorski]

belt (starop. forma) — bełt; strzała, grot. [przypis edytorski]

beluarda — narożna baszta obronna lub drewniana ruchoma wieża oblężnicza. [przypis edytorski]

Belun — król Tyru, ojciec Dydony. [przypis edytorski]

bel uomo (wł.) — przystojny mężczyzna. [przypis edytorski]

Belus a. Bel — dosł. akad. bēlu: pan, władca; jedno z określeń babilońskiego boga Marduka. [przypis edytorski]

belweder a. belwederek (z wł. belvedere: piękny widok) — pawilon ogrodowy z widokiem na okolicę. [przypis edytorski]

belweder, belwederek (z wł.) — dosł.: piękny widok; tu: balkon z widokiem na okolicę. [przypis edytorski]

belweder (z wł.) — budowla ogrodowa na wzniesieniu lub nadbudówka z tarasem nad najwyższą kondygnacją budynku, skąd rozpościera się widok na okolicę. [przypis edytorski]

belyk — trump.: beliek. [przypis edytorski]

be malonės - negailestingai. [przypis edytorski]

Bembus Mateusz (ok. 1567–1645) — jezuita, następca Skargi w funkcji nadwornego kaznodziei Zygmunta III; autor pism religijnych. [przypis edytorski]

Bem Józef (1794–1850) — generał wojsk polskich, artylerzysta, uczestnik powstania listopadowego i naczelny wódz powstania węgierskiego w okresie Wiosny Ludów 1848–1849. [przypis edytorski]

Bem, Józef (1794–1850) — polski generał, dowódca wojsk węgierskich w powstaniu w 1848 r. [przypis edytorski]

Ben Akiba, właśc. Akiba ben Josef (ok. 50–135) — żydowski rabin, tanaita; zaangażowany w ostateczne ustalenie kanonu Biblii hebrajskiej oraz zebranie przekazów ustnych dotyczących żydowskiego prawa religijnego; przypisywane mu często powiedzenie: „Wszystko to już było” wypowiada postać sceniczna Ben Akiby w dramacie Karla Gutzkowa Uriel Acosta (jest ono parafrazą wersu z biblijnej Księgi Koheleta: Koh 1, 9). [przypis edytorski]

Ben Ali (pseud.) — właśc. Stanisław Mścichowski, działający od czasów przedwojennych sławny estradowy hipnotyzer i magik, dający objazdowe przedstawienia „hipnozy oraz czarnej i białej magii” w całej Polsce. [przypis edytorski]

Bench, właśc. King's Bench Prison — londyńskie więzienie położone na południowym brzegu Tamizy, istniejące od średniowiecza i wówczas związane z królewskim sądem ławniczym (King's Bench court of law); trafiali tu oskarżeni o zniesławienie, bankructwo, a także dłużnicy (do czasu, gdy w latach 60. XIX zniesiono karę więzienia za długi); w 1842 r. więzienie zostało stosownie przemianowane na Queen's Prison (w związku o objęciem władzy przez królową Wiktorię w 1837 r.) i przejęło dłużników również z zakładów karnych w Marshalsea i Fleet, natomiast więźniów umysłowo chorych przekazało do Bedlam; kolejną przyjętą nazwą było Southwark Convict Prison, zanim w latach 70. XIX w. podupadło, a następnie zostało zamknięte i zniszczone; ostatecznie przestało funkcjonować w 1880 r. [przypis edytorski]

Benckendorff, Alexander von (1782–1844) — dowódca carskiej żandarmerii, organizator tajnej policji; Benkendorf-Reviev — tak ironicznie nazywa Słowacki raporty i donosy, na podstawie których skazywano poetów rosyjskich. [przypis edytorski]

Ben, comment qu'tu veux? (fr.) — Cóż, jak tam sobie chcesz? [przypis edytorski]

Bendajeski á Curtiba, état de Paraná (port.) — Bendajeski w Curtiba, w stanie Paraná. [przypis edytorski]

Bendideje — obchodzone w staroż. Atenach święto trackiej bogini Bendis. [przypis edytorski]

Bendis (mit. tracka) — bogini łowów i księżyca, opiekunka dziewcząt; przez Greków utożsamiana z Artemidą. [przypis edytorski]

Bendita se tierra de Italia! (hiszp.) — Błogosławiona niech będzie ziemia włoska! [przypis edytorski]

bendziecie — będziecie (stylizacja gwarowa). [przypis edytorski]

benedicamus (łac.) — tu: błogosławieństwo; od słów kończących łac. mszę: „benedicamus Domino (…)”, tj. niech nam Bóg błogosławi. [przypis edytorski]

Benedicat te omnipotens Deus (łac.) — niech cię błogosławi Bóg wszechmogący. [przypis edytorski]

Benedicite (łac.: błogosławcie) — modlitwa przed posiłkiem. [przypis edytorski]

benedicite (łac.) — błogosławione; początek modlitwy: Benedicite omnia opera Domini, tj. „Błogosławione wszystkie dzieła Pańskie”. [przypis edytorski]

Benedicite (łac.) — pobłogosławcie; pierwsze słowo i nazwa modlitwy łacińskiej odmawianej przed przystąpieniem do posiłku. [przypis edytorski]

benedicite (łac.) — pobłogosławcie (pierwsze słowo modlitwy). [przypis edytorski]

Benedict Arnold V (1741–1801) — kupiec z Connecticut, generał Armii Kontynentalnej podczas wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych (1775–1783), zasłużony w walkach o zajęcie Fortu Ticonderoga (1775), podczas inwazji na Kanadę brytyjską (1775), w zwycięskiej bitwie o wyspę Valcour na jeziorze Champlain (1776) oraz w bitwie pod Saratogą (1777); zapamiętany został jednak przez Amerykanów głównie z powodu nieudanej próby poddania wojskom brytyjskim amerykańskiego fortu w West Point w stanie Nowy Jork w 1780 r. Spisek został wykryty i udaremniony: Amerykanie złapali brytyjskiego majora Johna André z kompromitującymi dokumentami, na wieść o tym gen. Arnold uciekł na stronę brytyjską w dół rzeki Hudson na statku „Vulture”, umknąwszy pościgowi wysłanemu przez gen. George'a Waszyngtona, który zajął jego miejsce w West Point; imię Benedicta Arnolda stało się synonimem spiskowca i zdrajcy. [przypis edytorski]

benedictio (łac.) — błogosławieństwo. [przypis edytorski]

Benedictio mensae … — Pobłogosławienie stołu wraz z dziękczynieniem skomponowane na 5 [głosów] dla kapituły prowincjonalnej Zakonu Braci Mniejszych św. Franciszka, celebrowane we Lwowie roku Pańskiego 1616. Dla Jana Donata Caputo z Capertino przez brata Wojciecha Debołenckiego [sic!] z Konojad, z Zakonu Braci Mniejszych św. Franciszka, kapelmistrza jego kapituły. Wspomniany w dedykacji Jan Donat był kaznodzieją nacji włoskiej w Krakowie, a następnie prowincjałem zakonu we Lwowie. [przypis edytorski]

benedictus (łac.) — błogosławiony. [przypis edytorski]

benedykcja — błogosławieństwo. [przypis edytorski]

benedykcja (daw., z łac.) — błogosławieństwo. [przypis edytorski]

benedykcyja kościelna — błogosławieństwo. [przypis edytorski]

Benedykt… Beatrycze… w komedii Shakespeare'a — Wiele hałasu o nic. [przypis edytorski]

Benedykt XIII (antypapież), właśc. Pedro de Luna (1328–1423) — drugi antypapież awinioński (od 1394), wybrany przez kardynałów francuskich; opierał się tu jeszcze antipapa Benedykt XIII oblężeniu przez całe lat dwanaście: faktycznie Benedykt XIII opierał się oblężeniu w Awinionie przez pięć lat, kiedy popierające go dotychczas Francja, Nawarra i Kastylia przeszły czasowo na stronę jego rzymskiego konkurenta (1398–1403), zaś kiedy w 1408 Francja powtórnie wypowiedziała mu posłuszeństwo, zmuszony był opuścić Awinion i przenieść swoją rezydencję do Perpignan. [przypis edytorski]

Benedykt XV, właśc. Giacomo della Chiesa (1854–1922) — papież od 1914; w 1915 nakazał odprawić w intencji pokoju w kościołach specjalne nabożeństwa; 1 sierpnia 1917 ogłosił orędzie wzywające do zawarcia pokoju bez zwycięzców i zwyciężonych. [przypis edytorski]

benedyktyni — zakon założony w 529 r. przez Benedykta z Nursji, w średniowieczu bardzo aktywny w Polsce; jego motto brzmi po łac. Ora et labora, czyli: Módl się i pracuj. [przypis edytorski]

benefactor (łac.) — dobroczyńca, dobrodziej. [przypis edytorski]

beneficiorum (łac.) — urząd, przywilej, korzyść; tu B. lm beneficiorum: przywilejów, korzyści. [przypis edytorski]

beneficjat (daw.) — dziś popr.: beneficjant, osoba korzystająca z beneficjum, urzędu kościelnego zapewniającego stały dochód. [przypis edytorski]

beneficji — dziś popr.: beneficjów. [przypis edytorski]

beneficjum (daw.) — urząd kościelny zapewniający dochody. [przypis edytorski]

beneficjum (daw.) — urząd kościelny zapewniający stały dochód. [przypis edytorski]

beneficjum — dochody związane z urzędem kościelnym; w feudalizmie: grunt nadany wasalowi z dóbr królewskich lub kościelnych jako honorowe wynagrodzenie albo w zamian za służbę wasalną. [przypis edytorski]

beneficjum — tu: stanowisko przynoszące zyski. [przypis edytorski]

beneficjum — urząd kościelny zapewniający stały dochód. [przypis edytorski]

beneficjum (z łac.) — tu: dobrodziejstwo. [przypis edytorski]

beneficjum — zysk, rozmaite korzyści (ziemia, urząd). [przypis edytorski]

benefisant — aktor, na rzecz którego urządza się benefis. [przypis edytorski]

benefis — daw.: przedstawienie a. koncert, z którego zyski były przeznaczone dla jednego z artystów; dziś: okolicznościowe przedstawienie a. koncert dla uhonorowania artysty lub zespołu, najczęściej z okazji jubileuszu. [przypis edytorski]

benefis — daw.: przedstawienie, z którego zyski były przeznaczone dla jednego z artystów; dziś: okolicznościowe przedstawienie a. koncert dla uhonorowania artysty lub zespołu, najczęściej z okazji jubileuszu. [przypis edytorski]