Przypisy

laur — wieniec laurowy był w starożytnej Grecji tradycyjną nagrodą olimpijską. [przypis edytorski]

laur — wieniec z liści wawrzynu w starożytnej Grecji i Rzymie służący do dekoracji zwycięzców. [przypis edytorski]

laury Milcjadesa — nawiązanie do zwycięstwa Ateńczyków w bitwie pod Maratonem w 490 r. p.n.e.; ich wódz (Milicjades) na znak zwycięstwa z Persami wysłał do Aten posłańca z gałązką laurową. Niestety droga była tak męcząca, że posłaniec ten tuż po przekroczeniu bram miasta umarł z wycieńczenia. [przypis edytorski]

Laus Deo, bone intelligo (łac.) — Chwała Bogu, dobrzy rozumiem (powinno być bene: dobrze, zamiast bone, tj. bonae: dobrzy, dobrego a. dobremu). [przypis edytorski]

Laus Tibi, Christe (łac.) — Chwała tobie, Chryste. [przypis edytorski]

Laus tibi, femina! (łac.) — Chwała Tobie, kobieto! [przypis edytorski]

Laus tibi, femina… (łac.) — Chwała tobie, kobieto… [przypis edytorski]

l'autorité, l'honneur et la gloire (fr.) — znaczenie, honor i sławę. [przypis edytorski]

lavabo (łac., fr.) — umywalka; umywalnia. [przypis edytorski]

La Valette a. Lavalette, Antoine (1708–1767) — francuski jezuita, przełożony misji na Martynice. Zaciągnięte przez niego ogromne długi i odmowa spłaty należności przez zakon spowodowały w 1760 wyrok sądowy nakazujący zwrot sumy pod rygorem zajęcia ich mienia. Jezuici odwołali się do parlamentu paryskiego, który w maju 1761 wydał orzeczenie na ich niekorzyść; zbadano nauczanie zakonu począwszy od XVI wieku i oceniono jako szkodliwe. W 1763 zamknięto kolegia jezuickie, w 1764 król podpisał edykt o wygnaniu zakonników z kraju. [przypis edytorski]

Lavalette, Antoine Marie de (1769–1830) — francuski polityk i wojskowy, stronnik Napoleona; po upadku cesarstwa skazany na śmierć (21 listopada 1815), w nocy poprzedzającej wykonanie wyroku uciekł z celi w ubraniu żony, która pozostała w wiezieniu zamiast niego, i przedostał się za granicę. [przypis edytorski]

La Valette — stolica Malty. [przypis edytorski]

La Vallière, Louise de (1644–1710) — faworyta króla Francji Ludwika XIV; jednym z głównych wątków powieści przygodowej A. Dumasa Wicehrabia de Bragelonne (1847–1850) jest nieszczęśliwa miłość tytułowego bohatera do Luisy de La Vallière, która chce zostać dwórką króla. [przypis edytorski]

Lavater, Johann Caspar (1741–1801) — szwajcarski poeta, duchowny i kaznodzieja, zwolennik tezy, że nauki przyrodnicze poświadczają słuszność objawienia, odwołując się do nauk przyrodniczych; w medycynie autor koncepcji mówiącej o odwzorowaniu duszy w rysach twarzy i kształcie czaszki (fizjonomiki). [przypis edytorski]

Lavater, Johann Kaspar (1741–1815) — szwajcarski poeta, pisarz i kaznodzieja, znany ze swojej pracy na temat poznawania charakterów ludzkich z fizjonomii; od 1774 znajomy Goethego. [przypis edytorski]

La véritable image de madame Hańska (fr.) — prawdziwy obraz pani Hańskiej. [przypis edytorski]

Lavedan, Henri (1859–1940) — francuski dramatopisarz, autor m.in. sztuki Markiz de Priola (1902). [przypis edytorski]

Lavedan, Henri Léon Emile (1859–1940), francuski dramatopisarz, intelektualista, liberalny dziennikarz. [przypis edytorski]

La vengeance est un morceau de Roi (fr.) — Zemsta to królewski kąsek. [przypis edytorski]

L'Avenir de la science (fr.) — (pol. Przyszłość nauki) ostatnie dzieło Renana, opublikowane w 1890 r., poświęcone filozofii nauki i religii. [przypis edytorski]

la vertu cutanee (…) mon ami! — wytrzymałość skóry przewyższa wszystko… ma skórę jeszcze lepiej wygarbowaną. Nie pojmuję tego! ha!… mój przyjacielu!DO WERYFIKACJI [przypis edytorski]

la vie de la reine Christine (fr.) — życie królowej Krystyny. [przypis edytorski]

la Vôtre (fr.) — Waszą. [przypis edytorski]

lawatywa (z łac. lavare: myć) — dziś: lewatywa, płukanie jelita grubego. [przypis edytorski]

Lawerna (mit. rzym.) — bogini złodziei i oszustów. [przypis edytorski]

Lawinia (mit. rzym.) — księżniczka z Lacjum w Italii, jedna z bohaterek Eneidy Wergiliusza. [przypis edytorski]

Law, John (1671–1729) — szkocki finansista i ekonomista; w uzgodnieniu z władzami w 1716 stworzył w Paryżu bank, który jako pierwszy we Francji emitował banknoty; na jego wniosek bank znacjonalizowano i nadano mu nazwę Banque Royale: 3/4 jego kapitału stanowiły rządowe obligacje i banknoty; założył także finansowaną przez Banque Royale Kompanię Missisipi, która otrzymała monopol na handel z francuskimi koloniami w Ameryce; w 1720 został mianowany generalnym kontrolerem finansów Francji; Kompania nie przyniosła jednak spodziewanych zysków i nastąpił krach finansowy; Law uciekł z Francji i do końca życia zajmował się hazardem. [przypis edytorski]

Law, John a. Law, Jean (1671–1729) — szkocki ekonomista i finansista, uważany za wynalazcę pieniądza kredytowego; generalny kontroler w absolutystycznej Francji. [przypis edytorski]

lawn-tennis (ang.) — tenis na trawie. [przypis edytorski]

lawowy — wykonany z zakrzepłej lawy. [przypis edytorski]

lawunek — technika malarska (lawowanie), jeden z jej etapów albo powstały tą techniką obraz, dający efekt głębi, przestrzenności, uzyskiwany przez cieniowanie i nakładanie kolejnych warstw koloru za pomocą pędzla a. piórka; tu: warstwa. [przypis edytorski]

Layamon (XII/XIII w.) — angielski poeta, znany nam wyłącznie ze wzmianek o sobie samym, zawartych w jego poemacie narracyjnym Brut (Brutus), wg których był duchownym w Areley Kings w hrabstwie Worcester; jego poemat o historii Wielkiej Brytanii, napisany w języku średnioangielskim ok. roku 1190 i noszący tytuł od imienia legendarnego Brutusa z Troi, rzekomego pierwszego króla Wielkiej Brytanii, powstał w dużej mierze na podst. normandzkiego Roman de Brut autorstwa Wace'a, jest jednak dłuższy i zawiera rozszerzoną o nowe elementy narrację o życiu i czynach króla Artura. [przypis edytorski]

Lay aside the wretched formalities of a King, and speak to your subjects with the spirit of a man, and in the language of a gentelman[!]. Tell them you have been fatally deceived. The acknowledgment will be no disgrace, but rather an honour to your understandig — Odłóż na bok nędzny formalizm króla i przemów do swych podwładnych duchem człowieka, a językiem dżentelmena. Powiedz im, że zostałeś fatalnie oszukany. Przyjmą to do wiadomości nie jako kompromitację, lecz raczej uczczą twoją zrozumienie [rzeczy]. [przypis edytorski]

Laymann, Paul (1574–1635) — austriacki jezuita, jeden z najważniejszych specjalistów teologii moralnej i prawa kanonicznego w swoich czasach, płodny autor; wykładał na uniwersytetach w Monachium i Dillingen. [przypis edytorski]

lazaret (daw.) — miejsce kwarantanny lub odosobnienia chorych zakaźnie, zwłaszcza dla trędowatych; później także: szpital polowy. [przypis edytorski]

lazaret (daw.) — szpital wojskowy, zwłaszcza polowy, przeznaczony do opatrywania rannych na polu walki oraz izolacji i leczenia chorych żołnierzy. [przypis edytorski]

lazaret — szpital polowy. [przypis edytorski]

lazaret — szpital wojskowy bądź przytułek. [przypis edytorski]

lazaret — szpital wojskowy lub więzienny. [przypis edytorski]

lazaret — szpital wojskowy lub więzienny. [przypis edytorski]

lazaret — szpital wojskowy. [przypis edytorski]

lazaret — wojskowy szpital polowy. [przypis edytorski]

Lazar I Hrebeljanović (ok. 1329–1389) — książę Serbii (od 1371), zginął w wielkiej bitwie przeciwko Turkom na Kosowym Polu; bohater licznych legend i poezji ludowej powstałej wokół jego osoby i bitwy, która odegrała ogromną rolę w kształtowaniu świadomości narodowej Serbów. [przypis edytorski]

lazaroństwo (daw., z wł. lazzarone: łazik, bezdomny, włóczęga) — włóczęgostwo. [przypis edytorski]

lazaron (daw., z wł.) — bezdomny włóczęga uliczny, żebrak. [przypis edytorski]

lazaron (daw., z wł. lazzarone) — bezdomny włóczęga uliczny, żebrak. [przypis edytorski]

lazaron (z wł. lazzarone) — żebrak, włóczęga uliczny we Włoszech. [przypis edytorski]

Lazarus — Łazarz, postać z Ewangelii wskrzeszona przez Jezusa. [przypis edytorski]

lazarysta — członek Zgromadzenia Misjonarzy, założonego w Paryżu w 1625 przez Wincentego à Paulo, powołanego do pracy misyjnej, szkolnictwa i opieki nad chorymi w małych miejscowościach. [przypis edytorski]

Lazdona — bóstwo opiekuńcze leszczyn. [przypis edytorski]

Lazdony dziedzina — zarośla leszczynowe; Lazdona była bóstwem opiekuńczym tego drzewa. [przypis edytorski]

lazom (gw.) — lezą; wchodzą. [przypis edytorski]

lazur — kolor jasnoniebieski, barwa nieba w słoneczny dzień; od nazwy lazurytu, minerału od starożytności używanego jako naturalny błękitny barwnik. [przypis edytorski]

lazur — kolor jasnoniebieski, barwa nieba w słoneczny dzień. [przypis edytorski]

lazur — kolor jasnoniebieski; tu raczej: lazuryt, minerał od starożytności używany jako naturalny błękitny barwnik. [przypis edytorski]

lazur — kolor (prawie przezroczysty), jasny błękit. [przypis edytorski]

lazurowsze (daw.) — dziś: bardziej lazurowe. [przypis edytorski]

lazurowy — błękitny. [przypis edytorski]

lazurowy — jasnoniebieski, błękitny. [przypis edytorski]

lazurowy — jasnoniebieski. [przypis edytorski]

lazzaroni (wł.) — włoscy włóczędzy. [przypis edytorski]

l. c. — skrót łac. loco citato: miejsce cytowane; skrót używany dla wskazania, że autor powołuje się na to samo miejsce przytaczanego dokumentu, które wskazano w przypisie bezpośrednio poprzedzającym; tu błędnie użyty zamiast o. c. (opus citatum: dzieło cytowane). [przypis edytorski]

Lébre, Adolphe (1814–1844) — szwajcarski pisarz i filozof. [przypis edytorski]

L'Écluse, własc. Louis Lécluse a. Louis Lécluze — aktor paryskiego teatru Opéra-Comique, dentysta, założyciel teatru Variétés amusantes. [przypis edytorski]

lędźwie (daw.) — biodra i uda. [przypis edytorski]

lędźwie (daw.) — biodra i uda; wywiódł ze swoich lędźwi (o mężczyźnie): stał się czyimś rodzicem, przen.: przodkiem. [przypis edytorski]

lędźwie — tu daw.: uda. [przypis edytorski]

lęgą (starop. forma) — lęgną; rodzą się. [przypis edytorski]

lęgę (starop. forma) — legnę; położę się. [przypis edytorski]

lęgnąć (gw.) — położyć. [przypis edytorski]

lęgnąć (gw.) — tu: wykluć się z jaja. [przypis edytorski]

lęgowisko — przypuszczalnie powinno być: legowisko. [przypis edytorski]

lękać — dziś popr.: lękać się. [przypis edytorski]

l'éléphant et ses amours (fr.: słoń i jego życie miłosne) — fragment popularneg na początku XX w. dowcipu, w którym charakterystyczne cechy różnych narodowości ujawniają się w rozprawach naukowych na temat olbrzymiego zwierzęcia. Według tej anegdoty, praca angielska traktowała o polowaniu na słonie, amerykańska nosiła tytuł Elephant and how to make it bigger and better, niemiecka dotyczyła miejsca słonia w systemach filozoficznych, francuska opisywała życie płciowe słoni, natomiast polska rozprawa była zatytułowana Słoń a sprawa polska. [przypis edytorski]

Léon Gambetta (1838–1882) — fr. polityk, przywódca partii republikańskiej. [przypis edytorski]

Léopoldville — obecnie Kinszasa, stolica i największe miasto Demokratycznej Republiki Konga. [przypis edytorski]

Léo Taxil (pseud.), właśc. Marie Joseph Gabriel Antoine Jogand-Pagès (1854–1907) — francuski pisarz i dziennikarz, znany z poglądów z antykatolickich i antyklerykalnych oraz z szeroko zakrojonej, trwającej kilka lat mistyfikacji: w napisanej od pseudonimem książce Le Diable au XIXe siècle (Diabeł w XIX wieku, 1892) fikcyjnymi zeznaniami naocznych świadków rzekomo demaskował masonerię jako ruch czcicieli szatana oraz przedstawił postać zaangażowanej w ten ruch Diany Vaughan, potomkini różokrzyżowca i alchemika, spotykającej się z z wcielonymi demonami, z których jeden miał ogonem wypisać na jej plecach przepowiednie, a inny pod postacią krokodyla grać na fortepianie; Diana Vaughan miała zostać odkupiona, kiedy pewnego dnia wyznała swój podziw dla Joanny d'Arc, na której imię demony zostały zmuszone do ucieczki; 19 kwietnia 1897 Léo Taxil zwołał konferencję prasową, na której, jak twierdził, przedstawi prasie Dianę Vaughan; zamiast tego na konferencji ogłosił, że jego rewelacje są zmyślone, i podziękował duchowieństwu katolickiemu za pomoc w nagłośnieniu jego groteskowych twierdzeń. [przypis edytorski]

lépero (hiszp.) — łobuz, drań. [przypis edytorski]

L'être et le néant (fr.) — Bycie i nicość. [przypis edytorski]

lęże (daw., gw.) — legnie, polegnie, położy się. [przypis edytorski]

lęże — dziś popr. forma 3 os.lp: lęgnie. [przypis edytorski]

lężny (daw.) — lęgnący się; por.: lęg. [przypis edytorski]

leader (ang.) — przywódca; tu: dyrygent orkiestry strażackiej. [przypis edytorski]

Lea i Rachela — żony biblijnego patriarchy Jakuba, córki Labana. Jakub przez siedem lat służył Labanowi, żeby ożenić się z ukochaną Rachelą, ale noc poślubną spędził z jej starszą siostrą Leą podstępnie podmienioną przez Labana. Jakub musiał odsłużyć kolejne siedem lat, po których otrzymał Rachelę jako drugą żonę. [przypis edytorski]

Leander i Hero (mit. gr.) — mityczni kochankowie. Hero była kapłanką Afrodyty w Sestos nad Hellespontem (dziś Dardanele, cieśnina u zach. wybrzeży Turcji, łącząca Morze Egejskie z Morzem Marmara), a Leander każdej nocy przepływał do niej z drugiego brzegu cieśniny, prowadzony światłem lampki w oknie ukochanej. Pewnej nocy wiatr zgasił lampkę i Leander utonął, a Hero popełniła samobójstwo, rzucając się z wieży do morza. [przypis edytorski]

Leander i Hero (mit. gr.) — tragiczni kochankowie, mieszkający po przeciwnych brzegach cieśniny Hellespont. Hero z woli rodziców została kapłanką Afrodyty i mieszkała na wieży w Sestos, po europejskiej stronie cieśniny; Leander mieszkał w Abydos, na przeciwległym brzegu. Zakochani umówili się, że Leander będzie każdej nocy przypływał do Hero wpław przez Hellespont, po czym powracał nad ranem do swego miasta. By wskazać drogę ukochanemu, Hero zapalała lampę na wieży. Pewnej burzliwej nocy lampa zagasła, miotany przez fale Leander zgubił drogę i utonął. Kiedy Hero zobaczyła jego wyrzucone na brzeg ciało, rzuciła się z wieży. [przypis edytorski]

Leander — konwencjonalna postać zakochanego eleganta z dawnej komedii ludowej (commedia dell'arte). [przypis edytorski]

Leander (mit. gr.) — kochanek poświęconej bogom Hero, co noc przepływał dla niej cieśninę Hellespont, kierując się na zapalaną przez nią lampę; utonął pewnej burzliwej nocy, gdy lampa zgasła. [przypis edytorski]

Leander (mit. gr.) — nieszczęśliwy kochanek Hero, znakomity pływak. [przypis edytorski]

Lea — pierwsza żona Jakuba. Została jego żoną podstępem: Laban, u którego Jakub pracował, obiecał mu jako zapłatę młodszą córkę Rachelę, ale w noc poślubną przysłał mu starszą Leę (Rdz 29,21–23). [przypis edytorski]

Lear — bohater tragedii Shakespeare'a Król Lear, legendarny król Brytanii, popadł w obłęd, kiedy przekonał się, że córki, którym przekazał władzę, chcą go oszukać i ubezwłasnowolnić. [przypis edytorski]

Lear — bohater tragedii Shakespeare'a Król Lear, legendarny król Brytanii, popadł w obłęd, kiedy przekonał się, że dwie schlebiające mu córki, którym przekazał swoje królestwo, chcą go ubezwłasnowolnić, podczas kiedy trzecią, odmawiającą gorących zapewnień o swojej miłości do niego, uprzednio wydziedziczył i wygnał. [przypis edytorski]

learned the river (ang.) — nauczył się rzeki. [przypis edytorski]

leave (ang.) — tu: zwolnienie. [przypis edytorski]

Le bateau ivre — Statek szalony. [przypis edytorski]

le beau (fr.) — piękny, śliczny; modniś, lowelas. [przypis edytorski]

le beau tenébréux — dosł.: przystojny brunet; archetyp atrakcyjnego samotnego mężczyzny, z którego emanuje mroczny i tajemniczy urok. [przypis edytorski]

leben lassen (niem.) — pozwól żyć. [przypis edytorski]

Leberwurst, Sauerkraut, Kalbrust mit Kartoffelsalat (niem.) — kiszka pasztetowa, kiszona kapusta, cielęcina z sałatką ziemniaczaną. [przypis edytorski]

lebioda — komosa biała, chwast spożywany przez ludzi i zwierzęta w okresach głodu. [przypis edytorski]