Przypisy

Baszkircewa, Maria Konstantinowna (1858–1884) — malarka i rzeźbiarka, znana też jako autorka spisanego po francusku dziennika. [przypis edytorski]

Baszkiria — ziemia w zachodniej części Azji, w 1236 roku została podbita przez Tatarów i weszła w skład Złotej Ordy. [przypis edytorski]

Baszkirzy — naród pochodzenia tureckiego, zamieszkujący gł. Baszkirię, bliski kulturowo, językowo i etnicznie z sąsiednimi Tatarami; do przełomu XVIII i XIX w. koczowniczy naród pasterski, wraz z przybyciem osadników z Rosji zmuszeni do osiedlenia się. [przypis edytorski]

baszłyk — kaptur zaopatrzony w sznurki do wiązania go, popularny w carskiej Rosji. [przypis edytorski]

baszłyk — kaptur z filcu lub grubej tkaniny, z długimi końcami do wiązania wokół szyi lub pasa, noszony dawniej w Rosji. [przypis edytorski]

baszłyk — rodzaj kaptura. [przypis edytorski]

baszłyk (z tur.) — kaptur z końcami do wiązania dokoła szyi, używany w wojsku rosyjskim. [przypis edytorski]

baszłyk (z tur.) — rodzaj nakrycia głowy: wykonany z filcu a. grubego sukna kaptur z długimi końcami, które obwiązywano się dokoła szyi a. pasa; element ubioru żołnierzy armii ros. od XVIII w. [przypis edytorski]

baszybuzuk (daw.) — hultaj, figlarz, zawadiaka; początkowo: żołnierz wojsk tureckich na przełomie XIX i XX wieku. [przypis edytorski]

baszybuzuk — tu: niesforne dziecko, niegrzeczna osoba. [przypis edytorski]

baszybuzuk — żołnierz nieregularnych wojsk tureckich w XIX i na początku XX w. [przypis edytorski]

baszybuzuk — żołnierz ochotniczych, nieregularnych wojsk tureckich w XIX i na pocz. XX w., powszechnie uchodzących za niekarne i łupieżcze; daw. przen.: hultaj. [przypis edytorski]

batalia — bitwa. [przypis edytorski]

bataliej — dziś forma Msc. lp: batalii; batalia: bitwa. [przypis edytorski]

Batalion AK „Golski” — właściwie 3 Batalion Pancerny AK „Golski”, powstał na przełomie 1939-1940 roku, grupował żołnierzy ZWZ/AK, którzy przeszli przed wojną szkolenie w broni pancernej, dowódcą był kpt. Stefan Golędzinowski ps. „Golski”, od którego batalion przejął swój kryptonim. W powstaniu batalion walczył w Śródmieściu Południowym, walcząc m.in. o Politechnikę, następnie bronił rejonu Placu Zbawiciela. [przypis edytorski]

batalion „Sokół” 27 Dywizji Piechoty AK — 27 Wołyńska Dywizja Piechoty AK powstała w ramach Akcji „Burza” 15 stycznia 1944 roku na bazie oddziałów partyzanckich Okręgu Wołyń AK. Po mobilizacji osiągnęła maksymalny stan ok. 6500 ludzi. Współpracując z Armia Czerwoną, dywizja toczyła od lutego do lipca walki z UPA oraz z siłami niemieckimi. Rozbrojona przez Sowietów w dniach 25–26 lipca 1944 r. [przypis edytorski]

batalion — w oryg.: lochos; całość sił zbrojnych Sparty dzieliła się na 6 tzw. mor, po cztery lochy każda. [przypis edytorski]

batat — roślina uprawiana w strefie międzyzwrotnikowej, posiadająca jadalne, mączyste bulwy, nazywana też słodkim ziemniakiem. [przypis edytorski]

batat — roślina uprawna o bulwiastych, mączystych korzeniach, uprawiana w strefie tropikalnej. [przypis edytorski]

Batawia — dawna stolica Holenderskich Indii Wschodnich, ob. Dżakarta, stolica Indonezji; Batavia to także łacińska nazwa części Holandii, od plemienia Batawów. [przypis edytorski]

Batawia — dziś: Dżakarta, stolica Indonezji, wówczas główna siedziba holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej. [przypis edytorski]

Batawia — historyczny i geograficzny region u ujścia Renu w Holandii. [przypis edytorski]

batawscy niewolnicy — członkowie płn.-europ. plemienia Batawów, żołnierze pełniący funkcję straży przybocznej władców rzymskich. [przypis edytorski]

bat (daw.) — duża łódź do transportu towarów na wodach śródlądowych. [przypis edytorski]

bateau (fr.) — statek. [przypis edytorski]

baterią — dziś popr. forma B.lp: baterię. [przypis edytorski]

Bateson, William (1861–1926) — angielski biolog, genetyk; badał determinację płci, popularyzował idee Mendla, wykazał, że prawa Mendla działają także w odniesieniu do zwierząt; jako pierwszy użył nazwy genetyka dla nauki o dziedziczności i zmienności (1906). [przypis edytorski]

Bathyscia (biol.) — rodzaj niewielkich chrząszczy z rodziny grzybinkowatych. [przypis edytorski]

Batia — imię córki faraona, z którą ożenił się Salomon nie jest wymienione w Biblii. [przypis edytorski]

batiar a. baciar (reg.) — ulicznik, łobuz. [przypis edytorski]

batiar (gw.) — określenie ulicznika, łobuza w gwarze lwowskiej. [przypis edytorski]

Batistini, właśc. Jean-Baptiste Stuck (1680–1755) — francuski kompozytor i wiolonczelista pochodzenia włosko-niemieckiego, autor wielu oper i kantat. [przypis edytorski]

batiuszka (ros.) — ojczulek. [przypis edytorski]

batka (ros.) — ojciec. [przypis edytorski]

bat'ka (ros.) — ojczulek. [przypis edytorski]

batka (z ukr.) — ojczulek; o przywódcy, wodzu. [przypis edytorski]

bat'ko pane (z ukr.) — ojcze panie. [przypis edytorski]

bat'ko (ukr.) — ojciec. [przypis edytorski]

bat'ku (ukr. батько: ojciec) — ojcze. [przypis edytorski]

bat'ku (ukr. батьку) — ojcze. [przypis edytorski]

batog — mocny bat. [przypis edytorski]

baton, duc, pair, cordon bleu (fr.) — buława, książę, par, niebieska wstęga [orderu]. [przypis edytorski]

batorówka — szabla. [przypis edytorski]

Batory, Stefan (1533–1586) — właśc. Istvan Bathory, książę Siedmiogrodu, od 1571 król Polski, a od 1576 wielki książę litewski; jeden z najwybitniejszych polskich królów elekcyjnych; m.in. oblegał Psków, co przyczyniło się do rozejmu, w wyniku którego car rosyjski Iwan IV Groźny został zmuszony do oddania Polsce Inflant. [przypis edytorski]

Batory, Stefan (1533–1586) — właśc. Istvan Bathory, książę Siedmiogrodu, od 1571 król Polski, a od 1576 wielki książę litewski; jeden z najwybitniejszych polskich królów elekcyjnych; m.in. oblegał Psków, co przyczyniło się do rozejmu, w wyniku którego car rosyjski Iwan IV Groźny został zmuszony do oddania Polsce Inflant; proszące o pokój poselstwo cara do Batorego ukazał J. Matejko na obrazie Stefan Batory pod Pskowem. [przypis edytorski]

Batory, Stefan (1533–1586) — właśc. Istvan Bathory, książę Siedmiogrodu, od 1571 król Polski, a od 1576 wielki książę litewski; poślubił Annę Jagiellonkę, córkę Zygmunta I Starego, ostatnią przedstawicielkę Piastów na polskim tronie. Jeden z najwybitniejszych polskich królów elekcyjnych. [przypis edytorski]

bat świstał w powietrzu i przybijał do ziemi — nadzorczynie w kobiecych obozach koncentracyjnych poza krótką bronią palną były wyposażone w baty, pejcze, kije, którymi okładały więźniarki za najmniejsze przewinienia lub bez powodu, torturując je w ten sposób, a niejednokrotnie mordując. Pierwszą osobą, którą zamordowano w Ravensbrück, była 16-letnia Romka z Austrii, zakatowana kijem za próbę ucieczki. [przypis edytorski]

Batszeba — jedna z żon Dawida, króla Izraela. Dawid zobaczył kąpiącą się Batszebę, uwiódł ją, mimo, że była żoną Uriasza Chetyty, jednego z najdzielniejszych żołnierzy Dawida. Kiedy okazało się, że Batszeba jest w ciąży, kazał Uriaszowi stanąć w pierwszym szeregu w czasie bitwy, by zginął. Po jego śmierci Dawid sprowadził wziął ją za żonę i sprowadził do swojego pałacu (2Sm 11,2–27). [przypis edytorski]

Batteux, Charles (1713–1780) — francuski filozof, znany zwłaszcza z pism z zakresu estetyki, członek Akademii Nauk; autor m.in. obszernego traktatu Principes de la littérature (Zasady literatury, 1774). [przypis edytorski]

Battistini, Mattia (1856–1928) — sławny włoski śpiewak, zwany królem barytonów, był częstym gościem w Warszawie na początku XX w. w czasie swoich licznych tournées po Rosji. [przypis edytorski]

Battistini, Mattia (1856–1928) — sławny wł. śpiewak operowy, baryton. [przypis edytorski]

Battistini, Mattia (1856–1928) — włoski śpiewak operowy, baryton. [przypis edytorski]

Battistini, Mattia (1856–1928) — włoski śpiewak operowy, zwany „królem barytonów”. [przypis edytorski]

Batt — najprawdopodobniej chodzi o Batu-chana (1205–1255), władcę mongolskiego, wnuka Czyngis-chana, założyciela Złotej Ordy, która pod jego dowództwem w 1236 r. ruszyła na podbój Europy, docierając na Ruś i zdobywając Kijów w 1240 r., następnie zajmując część Polski (bitwa pod Legnicą w 1241 r) oraz po przekroczeniu Dunaju i Karpat zalewając Węgry (zwycięska bitwa pod Mohi w 1241 r.) oraz tereny Austrii i Dalmacji. [przypis edytorski]

bat — tu: rodzaj łodzi żaglowej; duża, uzbrojona łódź używana do prac pomocniczych od XVI do XIX w. [przypis edytorski]

Batu-chan (1205–1255) — władca mongolski, wnuk Czyngis-chana, założyciel Złotej Ordy. Kierował mongolską inwazją na Europę w latach 1236–1241. [przypis edytorski]

Batuel ben Nachor — postać biblijna, jeden z ośmiu synów Nachora i Milki, bratanek Abrahama. [przypis edytorski]

Batyj-Chan, właśc. Batu-Chan (1205–1255) — wnuk Czyngis-Chana, władca mongolski, założyciel Złotej Ordy. [przypis edytorski]

Batyj (z ros.) — właśc. Batu-chan (1205–1255), władca mongolski, wnuk Czyngis-chana, założyciel Złotej Ordy. W 1236 r. rozpoczął mongolską inwazją na Europę, w wyniku której Złota Orda podbiła Ruś Kijowską (zajęcie Kijowa 1240), a nast. jej część uderzyła na Polskę (klęska wojsk Henryka Pobożnego pod Legnicą 1241), część zaś po przekroczeniu Dunaju i Karpat na Węgry i, pokonawszy armię Beli IV w 1241 w bitwie pod Mohi, zajęła tereny Austrii i Dalmacji. Batu-chan jako swój ułus (podległy lud i teren zarazem) otrzymał w 1227 step uralsko-kaspijski oraz Chorezm nad dolną Amu-darią (dziś na terytorium Uzbekistanu, Turkmenistanu i Iranu), gdzie wg niem. orientalisty Josefa Markwarta (1864–1930) niegdyś na tamtejszym królewskim dworze miał działać prorok Zaratusztra, twórca jednej z najstarszych monoteistycznych religii, zaratusztranizmu. [przypis edytorski]

batykowany — zdobiony metodą batiku, która polega na pokrywaniu części tkaniny woskiem i farbowaniu fragmentów niepokrytych. [przypis edytorski]

batyst — cienka tkanina z bawełny lub z lnu. [przypis edytorski]

batyst — delikatna, przezroczysta tkanina lniana lub bawełniana. [przypis edytorski]

batyst — delikatna, przezroczysta tkanina, z której szyte są elementy garderoby; służąca także do ozdabiania wnętrz. [przypis edytorski]

batystowy — wykonany z batystu, cienkiej tkaniny lnianej lub bawełnianej. [przypis edytorski]

batyst — przezroczysta, cienka tkanina. [przypis edytorski]

batyst — rodzaj cienkiej, przezroczystej tkaniny lnianej lub bawełnianej. [przypis edytorski]

batystu — delikatnej, przezroczystej tkaniny. [przypis edytorski]

bat (z fr. bateau) — drewniana, łódź z żaglem, o płaskim dnie, służąca do przewożenia towarów. [przypis edytorski]

Bauamt (niem.) — biuro budowlane. [przypis edytorski]

Baubo — przydomek Hekate, gr. bogini nocy i czarów; także mitologiczna bezwstydna czarownica. [przypis edytorski]

Baucis (mit. gr.) — staruszka, która wraz z mężem Filemonem przyjęła w swojej chatce obcych przybyszów, Zeusa i Hermesa. [przypis edytorski]