Przypisy

żałosny — tu: przepełniony żalem, rozżalony. [przypis edytorski]

żałosny — tu: rozżalony. [przypis edytorski]

żałosny — tu: zasmucony. [przypis edytorski]

żałować się (tu daw.) — skarżyć się. [przypis edytorski]

żałowali (…) kapitańską parkę — dziś popr.: żałowali kapitańskiej parki, tj. Stasia i Helci. [przypis edytorski]

żałujta (gw.) — forma 2 os. lm: żałujcie. [przypis edytorski]

żaleć — dziś: użalać się; żałować czegoś. [przypis edytorski]

żale — naczynia służące do obrzędów pogrzebowych. [przypis edytorski]

żali a. zali — czy, czyż. [przypis edytorski]

żali a. zali — czy. [przypis edytorski]

żali a. zali (daw.) — czy, czy też. [przypis edytorski]

żali a. zali (daw.) — czy; czy też. [przypis edytorski]

żali a. zali (daw.) — czy, czyż, czy rzeczywiście. [przypis edytorski]

żali a. zali (daw.) — czy, czyż. [przypis edytorski]

żali a. zali (daw.) — czy. [przypis edytorski]

żali a. zali (daw.) — czyż, czyżby. [przypis edytorski]

żali a. zali (daw.) — czyż. [przypis edytorski]

żali a. zali (daw., gw.) — czy. [przypis edytorski]

żali a. zali (daw.) — tu: jeśli. [przypis edytorski]

żaliby (daw.) — czy, czyby. [przypis edytorski]

żalić (daw., starop.) — konstrukcja złożona z zaimka pytajnego zali: czy, czyż oraz partykuły -ci (skróconej do -ć) w funkcji wzmacniającej. [przypis edytorski]

żalić się straty — dzisiejsza składnia: żalić się na stratę. [przypis edytorski]

żali (daw.) — czy. [przypis edytorski]

żali (daw.) — czyż. [przypis edytorski]

żaliś (…) przybył (daw.) — konstrukcja z partykułą -li- oraz ruchomą końcówką czasownika; znaczenie: czy przybyłeś, czyż przybyłeś. [przypis edytorski]

żali, właśc. zali (daw., starop.) — czy; czyż. [przypis edytorski]

żaliż a. zaliż — czy; czy też (konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż). [przypis edytorski]

żaliż (daw., starop.) — konstrukcja złożona z zaimka pytajnego zali: czy, czyż oraz partykuły -że (skróconej do -ż) w funkcji wzmacniającej. [przypis edytorski]

żali, zali a. azali (daw.) — czy, czyż; czyżby. [przypis edytorski]

żalnie (gw.) — żałośnie. [przypis edytorski]

żalnik (daw.) — cmentarz. [przypis edytorski]

żal zaczął przejmować jej sercem — dziś popr.: przejmować jej serce. [przypis edytorski]

żandarmeria — formacja policyjna; w czasie drugiej wojny światowej na terenach okupowanych przez III Rzeszę działała Policja Porządkowa (niem. Ordnungspolizei, tzw. Orpo) a jej część stanowiła żandarmeria (niem. Gendarmerie), działająca w mniejszych miejscowościach. [przypis edytorski]

żardinierka — stolik a. podstawka na kształt skrzyni, na której ustawia się rośliny doniczkowe. [przypis edytorski]

żardinierka (z fr. jardinière) — półka a. wydłużony stolik z zagłębieniem w blacie przeznaczonym na rośliny doniczkowe; początkowo także rodzaj misy na nóżce używanej w tym samym celu. [przypis edytorski]

żardinierka (z fr.) — ozdobna stojąca półka pokojowa na kwiaty doniczkowe. [przypis edytorski]

żardinierka (z fr.) — półka lub stolik z wgłębieniem na rośliny doniczkowe. [przypis edytorski]

żardynierka (z fr.) — ozdobna stojąca półka pokojowa na rośliny doniczkowe. [przypis edytorski]

żargon (daw., pogard.) — tu: w języku jidysz; w międzywojniu używano tego określenia, odmawiając jidysz rangi pełnowartościowego języka. [przypis edytorski]

żargon (fr.) — odmiana ogólnonarodowego języka, którą posługuje się jakaś grupa środowiskowa, np. młodzież, więźniowie. [przypis edytorski]

żargon — jidisz; język europejskiej diaspory żydowskiej. [przypis edytorski]

żargonowy (daw., pogard.) — tu: w języku jidysz. [przypis edytorski]

żargon — tu: język jidysz, używany przez Żydów w Europie Środkowej i Wschodniej, powstały ok. X wieku w płd. Niemczech na bazie jednego z dialektów niemieckich z dodatkiem elementów hebrajskich, słowiańskich i romańskich. [przypis edytorski]

żarko (ros.) — gorąco. [przypis edytorski]

żarkość — ogień, zapalczywość, żarliwość, zapał; por. żar, żarzyć się. [przypis edytorski]

żarłoctwo — dziś: żarłoczność. [przypis edytorski]

żarna — daw. przyrząd do mielenia ziarna, składający się z dwóch trących o siebie kamieni. [przypis edytorski]

żarna — kamienie dawniej używane do mielenia zboża. [przypis edytorski]

żarna — kamienie służące do ręcznego mielenia zboża. [przypis edytorski]

żarna (przestarz.) — urządzenie do mielenia ziarna, składające się z dwóch płaskich kamieni. [przypis edytorski]

żarna — przyrząd do ręcznego mielenia zboża, złożony z dwóch kamieni: dolnego, nieruchomego, często wgłębionego dla pomieszczenia ziarna oraz górnego, ruchomego, służącego do miażdżenia ziarna na mąkę. [przypis edytorski]

żarna — urządzenia do ręcznego mielenia ziarna, rozcieranego na kamiennej płycie. [przypis edytorski]

żarnówka — mąka zmielona na żarnach. [przypis edytorski]

Żarnower, Teresa (1897–1949) — rzeźbiarka i graficzka, tworząca pod wpływem konstruktywizmu, zajmowała się również architekturą. [przypis edytorski]

żarnowiec miotlasty (łac. Cytisus scoparius) — krzew kwitnący na żółto; inaczej: szczodrzeniec. [przypis edytorski]

żarnowiec — rodzaj roślin z rodziny bobowatych. [przypis edytorski]

żarny (daw.) — gorący. [przypis edytorski]

żarny — żarna; kamienie do ucierania ziaren na mąkę. [przypis edytorski]

Żarski, Władysław — właśc. Władysław Szajer; aktor. [przypis edytorski]

żarstwa (daw.) — piasek gruboziarnisty. [przypis edytorski]

Żart… jak z Attyki — ironiczne poczucie humoru. [przypis edytorski]

żartki a. żardki (starop.) — żwawy, rączy; ognisty. [przypis edytorski]

żartki (daw.) — chyży, żwawy, prędki. [przypis edytorski]

żartki — żwawy, energiczny, pełen życia; porywczy. [przypis edytorski]

żartko (daw.) — szybko. [przypis edytorski]

żartkość (daw.) — szybkość. [przypis edytorski]

żartkość (starop.) — żwawość, żarliwość. [przypis edytorski]

żarty (gw.) — obżerający się, żarłoczny. [przypis edytorski]

żarty — zżerany. [przypis edytorski]

żarzewie — dziś: zarzewie; tu: łuna pożaru. [przypis edytorski]

żarz (neol.) — żar a. jaskrawy blask. [przypis edytorski]

żarz wieczorna — zorza wieczorna. [przypis edytorski]

żarzyć — tu: rozpalać na nowo. [przypis edytorski]

żarzyć — tu: wypalać. [przypis edytorski]

żażec (daw.) — zapalić. [przypis edytorski]

żbik — tu: kot kafryjski (Felis silvestris cafra), południowoafrykański podgatunek żbika. [przypis edytorski]

Żdżar i Podspady — miejscowości w Tatrach na Słowacji. [przypis edytorski]

żeb (gw.) — żeby. [przypis edytorski]

żebrając — dziś popr.: żebrząc. [przypis edytorski]

żebr — dziś popr. forma D.lm: żeber; mowa jest o wręgach statku. [przypis edytorski]

żebrzących śpiewaków swojej krainy — odniesienie do wędrownych lirników ukraińskich. [przypis edytorski]

żeby były zbytkom nakłady (daw.) — żeby były pieniądze na zbytki. [przypis edytorski]

żebyć — forma z partykułą -ci, skróconą do -ć; znaczenie wzmacniające: żeby też. [przypis edytorski]

żebych — dziś popr.: żebym. [przypis edytorski]

żeby co postanowi — być może: żeby co człowiek postanowi. [przypis edytorski]

Żeby ja była wiedziała — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: Żebym ja wiedziała wcześniej (w stosunku do innego przeszłego zdarzenia). [przypis edytorski]

żeby już teraz powiedział wszystko, co teraz ma mówić — Horacy przedstawia się tu jako zwolennik zasady rozpoczynania dzieła in medias res, to jest w środku tematu, bez zbędnych wstępów. [przypis edytorski]

że byłem zasnął — daw. konstrukcja czasu zaprzeszłego; że zasnąłem wcześniej. [przypis edytorski]

że był możnym, świadczą trzydziestu jeźdców — dziś popr.: że był możnym, świadczy trzydziestu jeźdźców. [przypis edytorski]

żeby mi nad czołem psy nawoływano — aluzja do rogu używanego podczas polowań, którego dźwięki są sygnałem dla psów myśliwskich, oraz do rogów, które we frazeologizmie wyrastają na głowie mężów zdradzanych przez żony. [przypis edytorski]

żebym róg mój na niewidzialnym pasie miał zawieszać — rogi myśliwskie noszono u biodra, na zakładanym na ramię i pierś pasie, podobnie jak broń. [przypis edytorski]

żebym — tu: gdybym. [przypis edytorski]

żeby na nasienie — [jagód nie ma] nawet w małej ilości. [przypis edytorski]

żeby nie czyniły, tylko jeden naród — żeby tworzyły tylko jeden naród. [przypis edytorski]

żeby nie pozbył [państwa] (starop. konstrukcja) — tu: żeby nie stracił [państwa]. [przypis edytorski]

żeby nie sprzedawano maszyny tej szwaczce — tu: żeby nie sprzedawano maszyny tej szwaczki. [przypis edytorski]

żeby przekonać — być może: żeby przekonać Cię. [przypis edytorski]

żeby rozpacz nie przywiodła jej do samobójstwa — w późn. wyd. uzupełniono tłum. dodając po tym miejscu zdanie: To wszystko prawda. [przypis edytorski]

żebyście — tu: gdybyście. [przypis edytorski]

żebyśwa była cierpiała (starop. forma) — daw. liczba podwójna; dziś: żebyśmy cierpieli (we dwoje). [przypis edytorski]