Przypisy

zblatować — przekupić. [przypis edytorski]

zblazowany — znudzony za sprawą nadmiaru wrażeń. [przypis edytorski]

zbledniał — dziś popr.: zbladł. [przypis edytorski]

zbliska (starop. forma ort.) — dziś popr.: z bliska. [przypis edytorski]

zbliska (starop. forma ort.) — z bliska. [przypis edytorski]

zbliżać — tu: zbliżać się. [przypis edytorski]

zbliżał się święty Michał — dzień świętego Michała przypada w Kościele katolickim 29 września. [przypis edytorski]

zbliża się dzień odpoczynku — przed II wojną światową był w tygodniu tylko jeden dzień odpoczynku od pracy i nauki: niedziela. Wolne soboty wprowadzono stopniowo dopiero w latach 70. i 80. XX w. [przypis edytorski]

Zbliża się straszliwa chwila, że ten świat ma być rozjaśniony światłem wiedzy (…) którzyście do dzieła Pańskiego gotowi. — tych kilka akapitów składa się na pierwszy z dwóch urywków fragmentu literackiego w tradycji edytorskiej tytułowanego jako „Fragment o Helijaszu”, ułomek powieści o małomiasteczkowym adwokacie, synu wdowy, obdarzonym nadzwyczajnymi zdolnościami duchowymi, zawierający poetycki obraz rodzinnych stron poety, mianowicie Krzemieńca (J. Słowacki, Dzieła wszystkie, oprac. J. Kleiner, t. XIII, cz. 1, s. 15; J. Słowacki, Dzieła, pod red. J. Krzyżanowskiego, wyd. 3, Ossolineum: Wrocław 1959, t. XI, s. 105). [przypis edytorski]

zbliżyć — tu: zbliżyć się. [przypis edytorski]

Zbliżył się Ajax (…) zamieszkiwał — Herodot, Życie Homera, VII, 220–222, tłum. P. Popiela, Kraków 1890. [przypis edytorski]

z blizka — dziś popr. pisownia: z bliska. [przypis edytorski]

z bluźnierstwy — dziś popr. forma N. lm: z bluźnierstwami. [przypis edytorski]

zbójce — dziś popr. forma B.lm: zbójców. [przypis edytorski]

zbójce — dziś popr. forma: zbójcy. [przypis edytorski]

zbójce (starop. forma) — zbójcy. [przypis edytorski]

zbójcóm — dziś popr. forma C. lm: zbójcom. [przypis edytorski]

zbójcowie (starop. forma) — dziś M.lm: zbójcy. [przypis edytorski]

Zbójcy — dramat Fredricha Schillera (1759–1805), napisany w 1781 r. [przypis edytorski]

Zbójcy — sztuka Fredricha Schillera z 1781 r. [przypis edytorski]

zbójczy — dziś: zabójczy. [przypis edytorski]

zbójczyni — dziś: zabójczyni. [przypis edytorski]

Zbójnik z Demanicy — prawdopodobnie jest to odniesienie do legendy o Juraju Janosiku, słowackim zbójniku, który działał w okolicy Doliny Demianowskiej i Jaskiń Demianowskich, które leżą w pobliżu miasta Liptowski Mikułasz na Słowacji. [przypis edytorski]

zbój świętokrzyski — prawdopodobnie nawiązanie do postaci regionalnego zbójnika, Jaśka Ozgi. [przypis edytorski]

zbór (daw.) — zgromadzenie. [przypis edytorski]

zbór (daw.) — zgromadzenie, społeczność. [przypis edytorski]

zbór (daw.) — zgromadzenie, społeczność, świątynia. [przypis edytorski]

zbór (daw.) — zgromadzenie, społeczność; świątynia, synagoga. [przypis edytorski]

zbór — świątynia protestancka. [przypis edytorski]

zbór — tu: świątynia. [przypis edytorski]

zbór — tu: zebranie, zgromadzenie. [przypis edytorski]

zbór — tu: zgromadzenie. [przypis edytorski]

zbór — tu: zgromadzenie, społeczność. [przypis edytorski]

zbór — tu: zgromadzenie zakonne. [przypis edytorski]

z bóstwy — dziś popr. forma N.lm: z bóstwami. [przypis edytorski]

zboczenie — tu: dygresja. [przypis edytorski]

zboczenie — tu: odejście od tematu, dygresja. [przypis edytorski]

zbogacać się — dziś: wzbogacać się. [przypis edytorski]

zbogaca — dziś: wzbogaca. [przypis edytorski]

zbogacenie — dziś: wzbogacenie. [przypis edytorski]

zbogacić (daw.) — wzbogacić. [przypis edytorski]

zbogacić — dziś popr.: wzbogacić. [przypis edytorski]

zbogacić — dziś: wzbogacić. [przypis edytorski]

zbogacić się — dziś: wzbogacić się. [przypis edytorski]

zbogacony — dziś: wzbogacony. [przypis edytorski]

z bogactwy — dziś popr. forma N.lm: z bogactwami. [przypis edytorski]

Z Boga zrodzony Laertiadesie, przebiegły Odysie! / Muszę ci twego żądania odmówić zupełnie po prostu… — Iliada IX 308 i nast. [przypis edytorski]

Z Bohom (białorus.) — z Bogiem. [przypis edytorski]

z bojary — dziś popr. forma N. lm: z bojarami. [przypis edytorski]

z bojaźni spuścić (starop.) — zrezygnować nieco z [ulegania] bojaźni [tj. strachowi], ośmielić się nieco; por. dzisiejsze: spuścić z tonu. [przypis edytorski]

zbojca (daw.) — zabójca. [przypis edytorski]

zbojca — dziś popr.: zabójca. [przypis edytorski]

z boka (starop.) — dziś: z boku. [przypis edytorski]

zbombardowanie Tulonu — w odpowiedzi na rewoltę rojalistyczną podczas rewolucji francuskiej, wojska republikańskie prowadziło od 18 września do 18 grudnia 1793 r. oblężenie Tulonu (portu będącego ważną bazą floty), zakończone bombardowaniem artyleryjskim miasta, a następnie rzezią ludności miasta; w drugiej fazie oblężenia, kiedy poprzedni dowódca artylerii został ranny, zastąpił go na wezwanie Konwentu Napoleon Bonaparte. [przypis edytorski]

zbornia (daw.) — miejsce zborne, zakwaterowania wojska. [przypis edytorski]

Zborowskich ścięte głowy — Krasińskiemu chodzi tu raczej o ścięte głowy przedstawicieli szlachty polskiej w ogóle; to przypuszczalnie nawiązanie do rabacji galicyjskiej (która rozpoczęła się 19 lutego 1846 r. od pogromu ludności ziemiańskiej), zupełnie w oderwaniu od sławnej sprawy Zborowskiego. [przypis edytorski]

Zborowski, Samuel (1540–1584) — skazany na banicję w 1574 za zabójstwo w afekcie popełnione w burdzie podczas koronacji Henryka Walezego, dwa lata później powrócił do Polski jako dworzanin u boku Stefana Batorego, został hetmanem kozackim na Zaporożu i wziął udział w wojnie z Rosją w 1580, lecz następnie spiskował przeciw królowi z Habsburgami, z ich poparciem, a bez zgody króla, podjął niszczycielską wyprawę łupieską na ziemie tureckie w 1583, narażając stosunki Rzeczpospolitej z Turcją (w razie nieukarania winnych najazdu sułtan Murad III zagroził wojną); gdy w 1584 Zborowski ściągnął zbrojnie do Polski i stanął w województwie krakowskim, w majątku swej siostrzenicy w Piekarach, kanclerz Jan Zamoyski wydał rozkaz egzekucji dekretu z 1574; Samuel Zborowski został pojmany i stracony przez ścięcie 26 maja 1584, przed śmiercią odmówiono mu posługi duchownego (był kalwinistą); jego sprawa wywołała szereg protestów ze strony szlachty. [przypis edytorski]

Zborowski, Samuel — rotmistrz królewski i hetman kozacki, ścięty w 1584 r. na dziedzińcu zamku wawelskiego za spiskowanie przeciw królowi Stefanowi Batoremu. [przypis edytorski]

Zborowski, Samuel (zm. 1584) — magnat polski, rotmistrz królewski, skazany za morderstwo banita, jako hetman kozacki przebywał na Siczy, po powrocie do Krakowa ścięty; tytułowy bohater dramatu wierszem Juliusza Słowackiego. [przypis edytorski]

Zborowski, Samuel (zm. 1584) — rotmistrz królewski i hetman kozacki, ścięty w 1584 na dziedzińcu zamku wawelskiego za spiskowanie przeciw królowi Stefanowi Batoremu. [przypis edytorski]

zborzysko (daw.) — zbiorowość a. zebranie. [przypis edytorski]

zbożnie — bogobojnie; uczciwie, cnotliwie. [przypis edytorski]

zbożnie (daw.) — bogobojnie; uczciwie, cnotliwie. [przypis edytorski]

zbożni żeglarczycy — pobożni żeglarze. [przypis edytorski]

zbożny (daw.) — błogi, spokojny; poważny, pełen skupienia; bogobojny. [przypis edytorski]

zbożny (daw.) — bogobojny; uczciwy, cnotliwy. [przypis edytorski]

zbożny (daw.) — pobożny, dobry, szlachetny. [przypis edytorski]

zbożny (daw.) — pobożny, uczciwy, szlachetny. [przypis edytorski]

zbożny łan — łan zboża. [przypis edytorski]

zbożny — pobożny, kierujący się szlachetnością. [przypis edytorski]

zbożny (starop.) — pobożny, dostatni (raczej w sensie bogactwa duchowego). [przypis edytorski]

z bracią — z pozostałymi braćmi zakonnymi. [przypis edytorski]

zbracić się z kim (starop.) — pobratać się z kim. [przypis edytorski]

zbradzać — przechodzić w bród. [przypis edytorski]

zbraniał — dziś popr.: wzbraniał. [przypis edytorski]

Zbrasław, czes. Zbraslav — dziś część Pragi, do 1974 samodzielna miejscowość położona na płd. od stolicy Czech. [przypis edytorski]

zbrój — zbroję. [przypis edytorski]

zbroczyć — zakrwawić. [przypis edytorski]

zbrodnią (daw. forma) — dziś B.lp r.ż.: zbrodnię. [przypis edytorski]

zbrodniąż jest — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy jest zbrodnią. [przypis edytorski]

Zbrodnia i kara — powieść Fiodora Dostojewskiego, opublikowana w 1866 roku. [przypis edytorski]

zbrodnia przy Rue Morgue i tajemnica zabójstwa Marie Roget — opisywane we wcześniejszych nowelach: Zabójstwo przy Rue Morgue oraz Tajemnica Marii Roget, których głównymi bohaterami są te same osoby: paryski detektyw C. Auguste Dupin i jego przyjaciel, narrator historii; w obu pojawia się ich znajomy prefekt policji, pan G. [przypis edytorski]

zbrodniów (daw.) — zbrodniarzy; D. lm od zbrodzień: zbrodniarz. [przypis edytorski]

Zbrodni pogonie — mowa o Eryniach. [przypis edytorski]

zbrodzień (daw.) — zbrodniarz, przestępca. [przypis edytorski]

zbrodzień (daw.) — zbrodniarz. [przypis edytorski]

zbrodzień — dziś: zbrodniarz. [przypis edytorski]

zbrodzien a. zbrodzień — dziś popr. forma: zbrodniarz. [przypis edytorski]

zbroica (daw.) — zbroja. [przypis edytorski]

zbroica — zbroja. [przypis edytorski]

zbroica — zgrubienie od: zbroja. [przypis edytorski]

zbroie (starop. forma) — D.lp r.ż.: zbroi. [przypis edytorski]

zbroie (starop. forma) — dziś D.lp r.ż.: zbroi. [przypis edytorski]

zbroie (starop. forma) — dziś D.lp r.ż.: zbroi. [przypis edytorski]

zbroja — tu: broń. [przypis edytorski]

zbroja (…) Wulkanowej (…) roboty — zbroja ukuta przez Hefajstosa (w mit. rzym. Wulkana) dla Achillesa (wg Iliady Homera). [przypis edytorski]

Zbroja Zawiszy — Tetmajer był zafascynowany postacią Zawiszy Czarnego, prócz tego wiersza napisał o nim również dramat. Fascynacji daje wyraz Wesele Stanisława Wyspiańskiego: postaci Poety, wzorowanej właśnie na Tetmajerze, ukazuje się widmo Zawiszy. [przypis edytorski]

zbroje i przyłbice (starop. forma) — dziś D.lm r.ż.: zbroi i przyłbicy (nie udźwignęliby). [przypis edytorski]

zbroje [nie kładą] (starop. forma) — dziś forma D.lp r.ż.: zbroi. [przypis edytorski]

zbroje (starop. forma) — dziś D.lp r.ż.: zbroi. [przypis edytorski]