Przypisy

waćpan (daw.) — skrót od: wasza miłość pan, waszmość pan. [przypis edytorski]

waćpan — daw. skrót od zwrotu grzecznościowego: waszmość pan. [przypis edytorski]

waćpan — forma skrócona zwrotu grzecznościowego: waszmość pan. [przypis edytorski]

waćpan — forma skrócona zwrotu grzecznościowego: waszmość pan. [przypis edytorski]

waćpanna — skrót od dawnego zwrotu grzecznościowego: waszmość panna (wasza miłość panna). [przypis edytorski]

waćpan — skrót od daw. grzecznościowego zwrotu: waszmość pan (wasza miłość pan). [przypis edytorski]

wać — skrót od: wasza miłość. [przypis edytorski]

wacan — daw. skrót od zwrotu grzecznościowego: waszmość pan. [przypis edytorski]

wacek (daw.) — mieszek, worek. [przypis edytorski]

Wace (ok. 1110–po 1174) — normandzki poeta, autor liczącego 15 tys. wersów pseudohistorycznego poematu Geste des Bretons (Czyny Brytów), opartego na dziele Historia Regum Britanniae Geoffreya z Monmouth, bardziej znanego pod tytułem Brut (od imienia legendarnego Brutusa z Troi, który miał być przodkiem Brytów); napisany w języku normandzkim poemat Wace'a stanowi pierwszy tekst z opowieścią o królu Arturze w języku narodowym, po raz pierwszy pojawia się w nim legendarny Okrągły Stół. [przypis edytorski]

wacha — straż, wartownia; tu: brama prowadząca do getta. [przypis edytorski]

wacha — woda. [przypis edytorski]

wacha — woda; tu: wodnista zupa. [przypis edytorski]

wacha (z niem.) — brama prowadząca do getta. [przypis edytorski]

wacha (z niem.) — wartownia; straż, warta, szyldwach; tu: brama prowadząca do getta. [przypis edytorski]

Wachlarz, który (…) który pani de Metternich złamała, kiedy wygwizdano Wagnera — paryska premiera opery Tannhäuser Wagnera (13 marca 1861) spotkała się z sykami i gwizdami; obecna na przedstawieniu słynna z urody i elegancji bywalczyni salonów Wiednia i Paryża, propagatorka muzyki Wagnera, księżniczka Paulina von Metternich, wściekła na reakcję publiczności, uderzyła wachlarzem o balustradę loży z taką siłą, że go złamała. [przypis edytorski]

wachman (z niem.) — strażnik więzienny lub obozowy w czasie okupacji hitlerowskiej. [przypis edytorski]

wachmeister a. wachmajster (daw.) — strażnik, dozorca; sierżant. [przypis edytorski]

Wachmeister — wachmistrz. [przypis edytorski]

wachmistrz (daw.) — komendant posterunku wojskowego; podoficer kawalerii. [przypis edytorski]

wachmistrz (daw.) — komendant posterunku żandarmerii; wachmistrzem miejskiej milicji warszawskiej, stacjonującej w ratuszu Starej Warszawy, był wówczas Grzegorz Kimankiewicz. [przypis edytorski]

Wacht am Rhein (niem.) — „Straż nad Renem”, niemiecka pieśń patriotyczna ze słowami Maxa Schneckenburgera i melodią Karla Wilhelma, wyrosła z historycznej wrogości niemiecko-francuskiej. Jej pierwsze publiczne wykonanie miało miejsce w 1854. Ze względu na swoją wymowę zyskała sławę podczas wojny francusko-pruskiej (1870–1871) i cieszyła się popularnością podczas obu wojen światowych. [przypis edytorski]

Wacht am Rhein (niem.) — Straż nad Renem, niem. pieśń patriotyczna ze słowami Maxa Schneckenburgera i melodią Karla Wilhelma, wyrosła z historycznej wrogości niemiecko-francuskiej, której pierwsze publiczne wykonanie miało miejsce w 1854. Ze względu na swoją wymowę zyskała sławę podczas wojny francusko-pruskiej (1870–1871) i cieszyła się popularnością podczas obu wojen światowych. [przypis edytorski]

wachta — okres (zwykle 4 godz.), podczas którego pełni służbę jedna zmiana załogi statku; także: część załogi, która pełni służbę w określonym czasie. [przypis edytorski]

waci — skrót od: waszej miłości. [przypis edytorski]

Wacław Dunin-Karwicki ps. „Luty” (1918–1944) — harcerz, podchorąży AK, w powstaniu dowódca kompanii w batalionie „Parasol”. [przypis edytorski]

Wacław Gluth-Nowowiejski ps. „Wacek” (1926– ) — żołnierz AK, w powstaniu w stopniu kaprala podchorążego dowódca drużyny w Zgrupowaniu „Żmija” walczącym na Żoliborzu, po wojnie w latach 1948–1953 więziony przez władze komunistyczne, pracował jako dziennikarz. [przypis edytorski]

Wacław IV Luksemburski (1361–1419) — król niemiecki 1378–1400 i czeski 1378–1419, nazywany tu „rzymskim” przez wzgląd na tradycję Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. [przypis edytorski]

Wacław Król (1915–1991) — polski pilot wojskowy, służbę w WP rozpoczął w 1935 r., w czasie II wojny światowej latając w PSP zestrzelił 9 nieprzyjacielskich samolotów. W 1947 r. powrócił do Polski, w latach 1957–1971 w Ludowym Wojsku Polskim, autor licznych książek o tematyce lotnictwa wojskowego. [przypis edytorski]

Wacław Szymborski (1866–1932) — aktor. [przypis edytorski]

Wacław — tu: tytułowy bohater utworu Stefana Garczyńskiego pt. Wacława dzieje (1832): romantyczny młodzieniec przeżywający intelektualne rozterki i kryzys wartości, rozdwojony między indywidualizmem i buntem a poczuciem obowiązku. [przypis edytorski]

Wacław z Oleska (1799–1849) — właśc. Wacław Zaleski, polski folklorysta, poeta, pisarz i działacz społeczny. [przypis edytorski]

wacpan, wacpanna (daw.) — waćpan, waćpanna. [przypis edytorski]

wadium — kwota składana do rąk osoby rozpisującej przetarg lub wpłacana do depozytu sądowego jako gwarancja, że oferent nie zmieni ani nie wycofa złożonej oferty. [przypis edytorski]

wadium — kwota stanowiąca zabezpieczenie transakcji, zwracana po jej dokonaniu. [przypis edytorski]

wad osobliwszych, które ią uderzyły w oczy, dom móy oglądaiąc — jest to jeden z przykładów niepoprawności składniowej, częstej u M. D. Krajewskiego, jak również w piśmiennictwie epoki: między zdaniami zachodzi niezgodność podmiotów. [przypis edytorski]

wadzić (daw.) — kłócić. [przypis edytorski]

wadzić (daw.) — tu: poróżnić, skonfliktować. [przypis edytorski]

wadzić — przeszkadzać. [przypis edytorski]

wadzić się (daw. a. gw.) — kłócić się, wchodzić w spór. [przypis edytorski]

Wär' nicht das Auge sonnenhaft… (niem.) — Gdyby oko nie było słoneczne,/ Jak moglibyśmy widzieć słońce;/ Gdyby nie było w nas siły Bożej,/ Jak moglibyśmy zachwycać się tym, co boskie? (Goethe). [przypis edytorski]

Wärterinnen — Kinderfrauen. [przypis edytorski]

wagabunda (przestarz., z łac.) — włóczęga, obieżyświat. [przypis edytorski]

wagabunda — włóczęga. [przypis edytorski]

wagabunda (z łac.) — włóczęga a. wędrowny śpiewak. [przypis edytorski]

wagant — średniowieczny kleryk lub żak, żyjący w sposób prowokacyjnie swobodny, często zajmujący się twórczością poetycką bądź aktorstwem. [przypis edytorski]

wagi — obciążniki, element konstrukcji występujący w pewnego typu zegarach wahadłowych. Ciężar wag wykorzystywany był do napędzania mechanizmu zegara. Wagi wykonywane były z metalu, często stylizowane w kształt szyszek jodłowych. [przypis edytorski]

Wagner, Adolf (1890–1944) — gauleiter NSDAP w Bawarii. [przypis edytorski]

wagnerianizm — od nazwiska niemieckiego kompozytora, Richarda Wagnera (1813–1883). [przypis edytorski]

wagnerowski — taki jak u Richarda Wagnera (1813–1883), niemieckiego kompozytora. [przypis edytorski]

Wagner — postać z dramatu Goethego Faust, część druga: dawny zaufany sługa tytułowego bohatera, który jako stary uczony stwarza w procesie alchemicznym homunkulusa, małego człowieczka. [przypis edytorski]

Wagner, Richard (1813–1883) — niemiecki kompozytor, dyrygent i teoretyk muzyki; reformator muzyki operowej, wprowadził nowy rodzaj dzieła muzyczno-scenicznego: dramat sceniczny (Lohengrin, Tristan i Izolda, tetralogia Pierścień Nibelunga), w którym muzyka i słowa zostały podporządkowane przebiegowi akcji. [przypis edytorski]

Wagner, Richard (1813–1883) — niemiecki kompozytor, dyrygent i teoretyk muzyki; reformator muzyki operowej, wprowadził nowy rodzaj dzieła muzyczno-scenicznego: dramat sceniczny (Lohengrin, Tristan i Izolda, tetralogia Pierścień Nibelunga), w którym muzyka i słowa zostały podporządkowane przebiegowi akcji; w 1876 wybudował w mieście Bayreuth własny Teatr Operowy, w którym do dziś odbywa się coroczny festiwal jego dzieł. [przypis edytorski]

Wagner, Richard (1813–1883) — niemiecki kompozytor i reformator teatru, autor licznych oper. [przypis edytorski]

Wagner, Richard (1813–1883) — niemiecki kompozytor. [przypis edytorski]

Wagner, Richard (1813–1883) — niemiecki kompozytor światowej sławy, twórca dramatu muzycznego, krytyk sztuki; w 1872 r. założył słynny teatr w Bayreuth, gdzie wystawiał wielkie widowiska operowe (deklamacje przy orkiestrze symfonicznej), w których wykorzystywał mity starogermańskie; naczelną ideą estetyki wagnerowskiej było zjednoczenie słowa, muzyki i obrazu. Opera Tristan und Isolde (Tristan i Izolda) należy do najbardziej znanych i dość wczesnych utworów Wagnera, napisał ją w 1859 r.; Götterdammerung (Zmierzch bogów, 1876) stanowi ostatnią część tetralogii Der Ring des Nibelungen (Pierścień Nibelungów), poprzednie to: Rheingold (Złoto Renu, 1869), Walküre (Walkiria, 1870), Siegfried (Zygfryd, 1876); misterium sceniczne Parsifal powstało w r. 1882. [przypis edytorski]

Wagner, Richard (1813–1883) — niem. kompozytor, dyrygent i teoretyk muzyki; reformator muzyki operowej, wprowadził nowy rodzaj dzieła muzyczno-scenicznego: dramat sceniczny (Lohengrin, Tristan i Izolda, tetralogia Pierścień Nibelunga), w którym muzyka i słowa zostały podporządkowane przebiegowi akcji. Posługiwał się ciągłą melodią z tzw. motywami przewodnimi, w przeciwieństwie do używanej przez Verdiego tradycyjnej formy podziału na zamknięte arie, duety i recytatywy. [przypis edytorski]

Wagner, Richard (1813–1883) — niem. kompozytor, dyrygent i teoretyk muzyki; reformator muzyki operowej, wprowadził nowy rodzaj dzieła muzyczno-scenicznego: dramat sceniczny (poprzez swoje dzieła tj. Lohengrin, Tristan i Izolda, tetralogia Pierścień Nibelungów), w którym muzyka i słowa zostały podporządkowane przebiegowi akcji. Posługiwał się ciągłą melodią z tzw. motywami przewodnimi, w przeciwieństwie do używanej przez wcześniejszych twórców operowych tradycyjnej formy podziału na zamknięte arie, duety i recytatywy. [przypis edytorski]

wagnerzy — tu: osoby dążące do syntezy różnych poglądów filozoficznych i naukowych; określenie pochodzi od metody twórczej Richarda Wagnera (1813–1883), który w pisanych przez siebie operach dążył do synkretyzmu wszystkich elementów dzieła: warstwy słownej, muzycznej i plastycznej. [przypis edytorski]

wagonowa lektura a. wagonowa literatura (pot.) — szablonowa proza na niskim poziomie, skierowana do niewymagających odbiorców czytających książki dla zabicia czasu np. w podróży. [przypis edytorski]

wagony krwią nasiąkłe i pokłute łzami — wagony, którymi wywożono mieszkańców getta do obozu zagłady, były kolejnym elementem nazistowskiej machiny ludobójstwa. Były to wagony bydlęce, czyli zaprojektowane do przewozu zwierząt, bez miejsc siedzących i większych okien. W jednym wagonie stłoczonych było wiele osób, przy braku prywatnej przestrzeni do spania, czy załatwiania potrzeb fizjologicznych. W czasie podróży brakowało wentylacji oraz dostępu do jedzenia, wody i sanitariatów. W ścisku, rozdzieleni od rodzin, nie wiedząc, dokąd zmierzają, Żydzi i Żydówki spędzali zwykle kilka dni. Deportacje były przeprowadzane pod ścisłym nadzorem SS (tj. nazistowskiej formacji paramilitarnej; pełna nazwa: Schutzstaffel der NSDAP, tj. oddział ochronny partii NSDAP), z uzbrojonymi strażnikami stacjonującymi zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz pociągów. Ci strażnicy mieli za zadanie powstrzymać ucieczki i utrzymywać kontrolę nad deportowanymi przez całą podróż. Jakikolwiek opór lub nieposłuszeństwo spotykały się z surowymi karami. [przypis edytorski]

wagować (daw.) — wahać się. [przypis edytorski]

wagować się (daw.) — wahać się, zastanawiać się. [przypis edytorski]

wagować się (gw.) — wahać się. [przypis edytorski]

wagował — wahał. [przypis edytorski]

Wag — rzeka na Słowacji. [przypis edytorski]

Wag — rzeka w zachodniej Słowacji. [przypis edytorski]

wagując się (gw.) — wahając się. [przypis edytorski]

wagusach — wagarach. [przypis edytorski]

wahać — dziś popr.: wahać się. [przypis edytorski]

Wahazar — bohater tytułowy sztuki Witkacego Gyubal Wahazar, czyli Na przełęczach bezsensu. Nieeuklidesowy dramat w czterech aktach (1921 r.). [przypis edytorski]

Wahlheim — opisywanej w powieści miejscowości Wahlheim odpowiada w biografii Goethego Garbenheim pod Wetzlarem. W 1772r. Goethe przez 4 miesiące przebywał w Wetzlarze, aby po studiach prawniczych odbyć praktyki w sądzie. Garbenheim było celem jego przechadzek podmiejskich. Goethe poznał tu grupę osób, których portrety i losy złożyły się na materiał do przyszłej powieści. Jak pisze Z. Zagórowski (Wstęp do Cierpień…, s. V-VI), Goethe zbliżył się „do grona młodych ludzi, praktykantów i urzędników sądowych, którzy niemieckim zwyczajem skupiali się w stowarzyszeniu, mającem zresztą wyłącznie cele towarzyskie. Członkowie tego towarzystwa schodzili się regularnie w jednej z miejscowych gospód. Do tego grona należeli młodzi dyplomaci i prawnicy: baron Kielmannsegge, Goue, Gotter, Wilhelm Jeruzalem i inni. Tu wreszcie poznał Goethe starszego o osiem lat od siebie Jana Chrystjana Kestnera. Wpierw jednak miał sposobność poznać i zbliżyć się do jego narzeczonej, 19-letniej Karoliny Buff, córki Henryka Adama Buffa, jednego z miejscowych urzędników. Poznanie odbyło się niemal dosłownie w tych warunkach, jak je Goethe opisuje w Cierpieniach…. Z końcem czerwca urządziło grono prawników w trzeci dzień Zielonych Świąt zabawę wiejską w domku myśliwskim w Volpertshausen. Goethe, który towarzyszył dwom panienkom, podjął się wstąpić po drodze po nieznaną sobie dotychczas córkę Buffa. Lota podbiła od razu serce Goethego; przyszło jej to tem łatwiej, że wcale się o to nie starała. (…) Zabawa, w której wzięli udział prawie wszyscy młodzi przyjaciele Goethego, przeciągnęła się do rana. Nazajutrz Goethe uważał za stosowne dowiedzieć się o zdrowie towarzyszki wczorajszego wieczoru — i odtąd stał się stałym gościem na leśniczówce, gdzie mieszkał ojciec Karoliny. Goethe wszedł niejako w kółko rodziny Loty, która była wyjątkowo liczna. Matka Karoliny odumarła w roku 1770 (więc przed dwoma laty) dwanaścioro dzieci, z których Karolina, wówczas 17-letnia, była drugą z rzędu. Karolina wkrótce zastąpiła matkę w pracach domowych i stała się duszą domu. Uznawana przez wszystkich, kochana przez narzeczonego, uwielbiana przez rodzeństwo, była słońcem, koło którego obracało się całe życie tego skromnego domu urzędniczego. Goethe kochał, kochał bez nadziei i bez zamiaru połączenia się z Karoliną, która może niezupełnie obojętna na uczucia Goethego, kochała przecież Kestnera. Kestner nie psuł idylli i mimo pewnych zastrzeżeń, jakie w duszy swej czynił, nie zdradzał niechęci ku Goethemu, którego zalety i zdolności w pełni uznawał. Lecz ten nienaturalny stosunek nie mógł trwać długo — musiało przyjść przesilenie.” I znów miało ono podobny przebieg, jak w powieści. Któregoś dnia, podczas nieobecności Kestnera, „Goethe posunął się tak daleko, że ucałował Karolinę, cudzą narzeczoną”, o czym Karolina powiadomiła swego męża. Odtąd Goethe był chłodno przyjmowany w domu Kestnera, a wreszcie opuścił Garbenheim i Wetzlar. Wyjechał nagle, bez pożegnania, pragnąc zapanować nad uczuciem do Karoliny, które zmieniło się w gwałtowną namiętność. Kiedy Cierpienia młodego Wertera zyskały popularność, do Garbenheim urządzano pielgrzymki, odwiedzając m.in. zaaranżowany grób Wertera. [przypis edytorski]

Wahrenhaus (niem.) — dom towarowy. [przypis edytorski]

Waihu (daw. geogr.) — nazwa części Wyspy Wielkanocnej na południowym Pacyfiku, błędnie przyjęta w XVIII w. przez Europejczyków za nazwę całej wyspy (polinez. Rapa Nui). [przypis edytorski]

waiter (ang.) — kelner. [przypis edytorski]

Waitz, Theodor (1821–1864) — niemiecki psycholog i antropolog. [przypis edytorski]

wajdelota — na Litwie w czasach pogańskich kapłan, guślarz, wróżbita i bard opiewający dzieje narodowe. [przypis edytorski]

wajdelota — przedchrześcijański śpiewak i kapłan litewski. [przypis edytorski]

wajdelota (z pruskiego waidleimai: wróżymy, czarujemy) — zarazem wróżbita, wieszczek, niższy kapłan, guślarz i bard pogańskiej Litwy. [przypis edytorski]

Wajgunga — w oryg.: Waingunga. [przypis edytorski]

Wajgunga — w oryg. Waingunga. [przypis edytorski]

Wajikra (hebr.) — Księga Kapłańska; trzecia księga Pięcioksięgu Mojżeszowego. [przypis edytorski]

Wajld — właśc. Wilde, Oscar (1854–1900) ang. pisarz i dramaturg, przedstawiciel estetyzmu i propagator hasła „sztuka dla sztuki”; był biseksualistą i z powodu romansu z lordem Alfredem Douglasem w 1895 r. został oskarżony o sodomię, aresztowany i skazany przez sąd na 2 lata ciężkich robót. Po wyjściu z więzienia w Reading wyemigrował do Francji, gdzie zmarł na zapalenie opon mózgowych. Na łożu śmierci przeszedł na katolicyzm. [przypis edytorski]