Przypisy

nadra a. nadro — pazucha, zanadrze. [przypis edytorski]

nadradca — wyższy urzędnik administracji państwowej. [przypis edytorski]

nad raniem — dziś popr.: nad ranem. [przypis edytorski]

nadra (starop.) — zanadrze; wetknąć za nadrę: wsadzić w zanadrze, wsadzić za pazuchę. [przypis edytorski]

na drewnie (daw., pot.) — na szubienicy. [przypis edytorski]

na drodze do dzielności bogowie znój położyli. Ale skoroś jej szczyt raz osiągnął, potem już łatwo ci stąpać jej ścieżką, choć ciężko ją było zdobywać — por. Hezjod, Prace i dnie 289–292. [przypis edytorski]

Na drogach duszy — zbiór rozpraw krytycznych o literaturze i sztuce Stanisława Przybyszewskiego, zawierający m.in. wykład teorii „nagiej duszy”; pierwodruk po niem.: Auf den Wegen der Seele, Berlin 1896. [przypis edytorski]

nadrosnąć coś — wyrosnąć ponad coś. [przypis edytorski]

nad światy — dziś N.lm: nad światami (panuje). [przypis edytorski]

nadspodzianem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: nadspodziewanym. [przypis edytorski]

nad spodziw — nad spodziewanie. [przypis edytorski]

nadstawnik — dozorca robotników. [przypis edytorski]

nadstawował (starop. forma) — nadstawiał. [przypis edytorski]

nadstawże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że; znaczenie: nadstaw koniecznie. [przypis edytorski]

nadstępka — belka przymocowana od góry do stępki na części jej długości, mająca za zadanie rozłożyć obciążenie wynikające z nacisku masztu na dno kadłuba. [przypis edytorski]

nad strasznemi zatoki zwełnionych (daw.) — skłębionych nad strasznymi zatokami. [przypis edytorski]

Nadto młodzi ludzie (…) przed zwierciadłem — tu w innym oprac. tego tłumaczenia nieco odmienny tekst, zmieniający wymowę fragmentu: „Wtedy ujrzałam obok drugie okno, a przez to okno — rzęsisto oświeconą komnatę, w której siedziało u stołu trzy młode dziewczęta i trzech młodych ludzi, piękniejszych, niż można sobie wyobrazić. Śpiewali, pili, śmiali się i umizgali do dziewcząt, czasem nawet głaskali je pod brodę, ale z cale odmiennym wyrazem twarzy niż ów jegomość w Sombre Roche, który jednak po to tylko przyjeżdżał do naszego zamku. Nadto dziewczęta te i owi młodzi ludzie zaczęli po trochu zrzucać odzienie, podobnie jak ja to zwykłam czynić wieczorami przed zwierciadłem. W istocie, robili to tak jak ja, a nie tak jak moja stara ochmistrzyni”. [przypis edytorski]

nadto — poza tym. [przypis edytorski]

nadto (przestarz.) — zanadto, zbyt dużo. [przypis edytorski]

nadtoś mi zalał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: nadto mi zalałeś. [przypis edytorski]

nadtośmy słabi — skrócone: nadto jesteśmy słabi. [przypis edytorski]

Nadtoś żył — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: nadto żyłeś, zanadto żyłeś. [przypis edytorski]

nadtoś (…) zasłużył — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: nadto zasłużyłeś. [przypis edytorski]

nadto — tu: za bardzo. [przypis edytorski]

nadto — zbytnio, nadmiernie. [przypis edytorski]

nadto zyskować — zbyt wiele zyskać. [przypis edytorski]

nad tymi oczy — nad tymi oczami. [przypis edytorski]

naduć (z ros.) — nabrać, naciągnąć, oszukać. [przypis edytorski]

na dudka wystrychasz wszystkich — dziś rzadko w formie niedokonanej, raczej: wystrychnąć kogoś na dudka. [przypis edytorski]

na dwa zawody — tu na dwa razy. [przypis edytorski]

nad wieczór (daw.) — dziś: pod wieczór. [przypis edytorski]

nad wiedźmy temi — dziś popr. forma N. lm: nad wiedźmami tymi. [przypis edytorski]

na dwie niedziel — daw. składnia (z D.lm); dziś na dwie niedziele. [przypis edytorski]

na dwie strony — na dwa sposoby, sprzecznie. [przypis edytorski]

nad wolą waszą wściągać was nie mogę (starop.) — nie mogę powściągać was wbrew waszej woli. [przypis edytorski]

nadwor a. nadwór (gw.) — przestrzeń na zewnątrz domu; podwórze. [przypis edytorski]

nad Worsklą — bitwa wojsk litewskich i ruskich z Tatarami w 1399 r. [przypis edytorski]

na dworze Dionizjosów — Dionizjosa I i jego syna Dionizjosa II, tyranów rządzących miastem Syrakuzy. [przypis edytorski]

nad wszystkie Bogi — dziś popr. forma B. lm: nad wszyskich Bogów. [przypis edytorski]

na dwu rycerzów, lepiey, że to dacie (starop.) — lepiej, jeśli to [zadanie] zlecicie dwóm rycerzom. [przypis edytorski]

nadwyrężyć a. nadwerężyć — osłabić, nadszarpnąć przez zbytni wysiłek; dziś tylko książk. [przypis edytorski]

nadybać (daw.) — schwytać. [przypis edytorski]

nadybać — tu: napotkać. [przypis edytorski]

nadybać — zdybać, przyłapać. [przypis edytorski]

na dyskrecyi — na łasce. [przypis edytorski]

nadyszeć się — naoddychać się. [przypis edytorski]

nad źwierzęty (starop. forma) — nad zwierzętami. [przypis edytorski]

nad żwirowiska Hermosa zmyka czym prędzej… — Herodot, Dzieje I 55; cytat nieznacznie zmieniony, w oryginale jest zaleceniem wydanym Krezusowi przez Pytię. [przypis edytorski]

nad zakazanie (daw.) — wbrew zakazowi. [przypis edytorski]

nad zamarzłymi bryły (daw.) — dziś: nad zamarzłymi bryłami. [przypis edytorski]

nad zatoką — tu: nad Cieśniną Mesyńską, rozdzielającą wody Morza Tyrreńskiego i Morza Jońskiego oraz Sycylię od Kalabrii na płd. krańcu Płw. Apenińskiego. [przypis edytorski]

nad zdrojem — hebr. עלי עין (alei ajin): ‘ponad źródłem’ lub ‘ponad okiem’. Talmud (Berachot 20a) odczytuje to tak, że nad Josefem i jego potomkami nie ma władzy złe oko, zob. Raszi do 49:22. [przypis edytorski]

nadziać (daw.) — tu: włożyć, wdziać. [przypis edytorski]

nadziać — tu: włożyć, wdziać. [przypis edytorski]

nadziak — czekan; broń o kształcie zaostrzonego młotka, służąca w bitwie do rozbijania zbroi przeciwnika. [przypis edytorski]

nadziak — czekan; broń o kształcie zaostrzonego młotka, służąca w do rozbijania zbroi przeciwnika. [przypis edytorski]

nadziany (daw.) — tu: wdziany. [przypis edytorski]

nadzieią — „nadzieja” (fr. espoir) to zawołanie na herbie Burbonów. [przypis edytorski]

nadzieie (starop. forma) — dziś D.lp r.ż.: nadziei. [przypis edytorski]

nadzieie (starop. forma) — dziś popr. forma D.lp r.ż.: nadziei; próżny nadzieje: bez nadziei, pozbawiony nadziei. [przypis edytorski]

nadzieje (daw. forma) — dziś D. lp r.ż.: nadziei. [przypis edytorski]

nadzieje (daw., gw.) — dziś D.lp: nadziei. [przypis edytorski]

nadzieje — dziś popr. forma D.lp: nadziei. [przypis edytorski]

nadzieje — dziś popr. forma D.lp: nadziei. [przypis edytorski]

nadzieje (starop. forma) — dziś popr. forma D.lp r.ż.: nadziei. [przypis edytorski]

nadzielniejszemi (starop. forma) — dziś: najdzielniejszymi. [przypis edytorski]

nadziemskość — nieziemskość. [przypis edytorski]

nadziewać (gw.) — tu: najadać. [przypis edytorski]

nadziewać się (daw.) — dziś: mieć nadzieję. [przypis edytorski]

nadziewać się (daw.) — spodziewać się; por. dziś: mieć nadzieję. [przypis edytorski]

nadziewać się (gw.) — napełniać się, pakować się. [przypis edytorski]

nadziewać się (starop.) — spodziewać się, mieć nadzieję. [przypis edytorski]

nadziewać (tu daw., reg.) — tu: wkładać na siebie. [przypis edytorski]

nadziewać — tu: wkładać. [przypis edytorski]

na dziw (starop.) — tu: przedziwnie; niezwykle, bardzo. [przypis edytorski]

nadzwyczajnem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: nadzwyczajnym. [przypis edytorski]

nad zwyczaj (starop.) — nadzwyczajnie, niezwykle; bardzo. [przypis edytorski]

Nägeli, Karl Wilhelm von (1817–1891) — szwajcarski botanik; w dziele Mechanisch-physiologische Theorie der Abstammungslehre (Mechaniczno-fizjologiczna teoria ewolucji, 1884) odrzucał darwinowski dobór naturalny jako mechanizm ewolucji na rzecz ortogenezy (teorii rozwoju kierunkowego), istnienia rzekomej wewnętrznej siły doskonalącej, prowadzącej do przemian gatunków; twórca teorii przenoszenia cech przez tzw. idioplazmę. [przypis edytorski]

na fabryce — właśc.: na terenie fabryki. [przypis edytorski]

nafagasować (daw. pot.) — donieść, naskarżyć. [przypis edytorski]

na fanty — pod zastaw. [przypis edytorski]

nafciana — dziś popr.: naftowa. [przypis edytorski]

nafciany — dziś: naftowy. [przypis edytorski]

na fest (z niem.) — mocno. [przypis edytorski]

Nafissa a. Nefissa — mieszkanka renesansowej Wenecji, wyimaginowana święta, znana ze swej hojności i rzekomo obdarzona szczególnymi umiejętnościami; bohaterka wielu utworów włoskiego Cinquecento. [przypis edytorski]

naflażyć (daw.) — napadać: o deszczu ze śniegiem. [przypis edytorski]

na froncie bolszewickim — chodzi o wojnę polsko-bolszewicką z 1921 roku. [przypis edytorski]

naftą sycone światło — światło lampy naftowej; przed II wojną światową na terenach wiejskich generalnie nie było dostępu do sieci elektrycznych, prąd docierał tylko do znikomej liczby wsi. [przypis edytorski]

Naftali a. Neftali — syn Jakuba i Bilhy, niewolnicy Racheli (Rdz 30,1–8). [przypis edytorski]

naftalina — handl. nazwa naftalenu używanego jako środek przeciwko molom. [przypis edytorski]

Na fundusz wyborczy? Któż to taki? — w języku niemieckim termin „fundusz wyborczy” to pojedyncze słowo: Wahlfonds, które może przypominać nazwisko. [przypis edytorski]

na furmanki się najmował — zatrudniał się do pracy w polu; furmanka: wóz konny wykorzystywany przy przewożeniu zbiorów z pól uprawnych m.in. ziemniaków, zboża, siana. [przypis edytorski]

nafutrować — nakarmić. [przypis edytorski]

nagabała — dziś popr.: nagabywała. [przypis edytorski]

nagabanie — dziś popr.: nagabywanie, tj. uporczywe nakłanianie. [przypis edytorski]

nagabanie — nagabywanie; naprzykrzanie się, niepokojenie. [przypis edytorski]

nagabany — dziś: nagabywany; nękany, zaczepiany. [przypis edytorski]

nagabywać — zwracać się z prośbą o coś, dopytywać się (zwykle: natarczywie), domagać się, dopytywać się. [przypis edytorski]

naga duszo — iron. nawiązanie do koncepcji teoretyka Młodej Polski, Stanisława Przybyszewskiego, przedstawionej m.in. w manifeście pt. Confiteor: „naga dusza” to dusza artysty, wyzwolona z konwenansów społecznych, przekraczająca stereotypy myślenia i zachowań i przez to zdolna do odczuwania istoty bytu. [przypis edytorski]

na gadzie (daw.) — na piętrze. [przypis edytorski]