Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 450 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | arabski | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | chiński | czeski | dawne | ekonomiczny | filozoficzny | fizyka | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geografia, geograficzny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | ironicznie | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | nieodmienny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | staropolskie | teatralny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | żartobliwie | zdrobnienie | żeglarskie
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 11119 przypisów.
kaszmir — miękki, wełniany materiał wysokiej jakości; nazwa pochodzi od regionu w Indiach, Kaszmiru, gdzie żyją kozy dostarczające wełny na przędzę kaszmirową. [przypis edytorski]
kaszmirowy — wykonany z kaszmiru, tj. lekkiego, gładkiego, miękkiego materiału wełnianego wysokiej jakości; nazwa pochodzi od regionu w Indiach, Kaszmiru, gdzie żyją kozy dostarczające wełny na przędzę kaszmirową. [przypis edytorski]
Kaszmir — region dziś leżący w Indiach i Pakistanie. [przypis edytorski]
kaszmir — rodzaj cienkiej tkaniny z koziej wełny. [przypis edytorski]
Kasznica, Stanisław (1874–1958) — prawnik, działacz polityczny. [przypis edytorski]
kaszrut — (z hebr. nadający się, właściwy; z jid. koszer) prawa dotyczące żywności. [przypis edytorski]
kaszta — element urządzenia drukarni: szuflada podzielona na przegródki zawierające czcionki drukarskie oraz materiał justunkowy, czyli materiał służący do wypełniania odstępów między wyrazami i wierszami. [przypis edytorski]
kasztan — nazwa psa wzięta od kasztanowatej maści (dawana zazwyczaj koniom). [przypis redakcyjny]
kasztanowaty — określenie maści (a więc barwy sierści) konia; maść kasztanowata to taka, w której włosy na ciele, w grzywie oraz ogonie konia są brązowej lub złocistej barwy; możliwe są natomiast tzw. odmastki, czyli np. biała skarpetka na nodze lub gwiazdka na czole. [przypis edytorski]
kasztanowaty — o maści konia: rudawobrązowy. [przypis edytorski]
kasztelan bełski — Jan Aleksander Myszkowski. [przypis redakcyjny]
kasztelan (daw.) — urzędnik zarządzający grodem i podległym mu okręgiem. [przypis edytorski]
kasztelan gnieźnieński — Aleksander Sielski; w r. 1674 marszałek izby poselskiej. [przypis redakcyjny]
kasztelania — jednostka administracyjna podziału terytorialnego w średniowiecznej Polsce, której ośrodkiem był kasztel (zamek lub dwór obronny). [przypis edytorski]
kasztelania — jednostka urzędowo-terytorialna w dawnej Polsce. [przypis edytorski]
kasztelania — urząd kasztelana. [przypis edytorski]
kasztelan kijowski — Stefan Czarniecki herbu Łodzia (ok. 1599–1665), wybitny dowódca wojskowy, oboźny wielki koronny i kasztelan kijowski, starosta kowelski i tykociński, regimentarz, później także wojewoda ruski i kijowski oraz hetman polny koronny; brał udział w walkach ze Szwedami, z Chmielnickim i z Rosjanami; jego nazwisko pojawia się w Hymnie Polski. [przypis edytorski]
kasztelan krakowski — Warszycki, Stanisław (1599–1681) herbu Abdank, wojewoda mazowiecki, potem kasztelan krakowski; służył radą i pomocą pięciu królom, pozostając w służbie u dworu przez 50 lat. [przypis redakcyjny]
kasztelan lubelski — Stanisław Słupecki. [przypis redakcyjny]
kasztelan — Mikołaj Firlej mianowany został kasztelanem wiślickim na sejmie Unii Lubelskiej (1569 r.). [przypis redakcyjny]
kasztelan — średniowieczny urzędnik, odpowiedzialny za ściąganie podatków, obronę i sądownictwo na terenie kasztelanii, to jest jednostki administracyjnej średniego szczebla. [przypis edytorski]
kasztelan — w dawnej Polsce: urzędnik zarządzający w imieniu władcy zamkiem i podległym okręgiem, potem urzędnik ziemski zasiadający w radzie królewskiej, a później w senacie. [przypis edytorski]
kasztelan — w dawnej Polsce urzędnik zarządzający zamkiem albo miastem i jego okręgiem, także urzędnik ziemski zasiadający w radzie królewskiej lub w senacie. [przypis edytorski]
kasztelan wojnicki — Jan Wielopolski, starosta i wojewoda krakowski, w r. 1661 kasztelan wojnicki; posłował do Wiednia o posiłki przeciw Szwedom. [przypis redakcyjny]
kasztelan — w średniowiecznej Polsce urzędnik bezpośrednio niższy rangą od wojewody, sprawujący władzę nad zamkiem lub grodem i podlegającym mu okręgiem administracyjnym średniego szczebla, tzw. kasztelanią; po wprowadzeniu w XIV w. urzędu starosty i systemu powiatowego urząd kasztelana tracił na znaczeniu. Jako tytularny urzędnik ziemski kasztelan zasiadał w radzie królewskiej, a później w senacie. Najwyższą pozycję miał kasztelan krakowski, kasztelanowie wileński i trocki zasiadali pomiędzy wojewodami; oprócz nich wyróżniano 31 kasztelanów większych, którym przysługiwały krzesła za wojewodami oraz 49 kasztelanów mniejszych, zasiadających na końcu izby senatorskiej, na wąskich ławach pod ścianą. [przypis edytorski]
kasztelan z Abbotsford — sir Walter Scott (1771–1832), szkocki powieściopisarz i poeta. [przypis edytorski]
kasztelan zakroczymski — Tomasz Olędzki na Chłędowie. [przypis redakcyjny]
kasztel (daw.) — zameczek, niewielka twierdza. [przypis edytorski]
kasztel (daw.) — zamek. [przypis redakcyjny]
kasztel (daw.) — zamek warowny, twierdza. [przypis edytorski]
kasztelik — zameczek. [przypis redakcyjny]
kasztellik — zameczek. [przypis redakcyjny]
kasztel — nadbudówka na dawnych żaglowcach; zwykle na statku budowano dwa kasztele: dziobowy i rufowy. [przypis edytorski]
kasztel — nadbudówka na daw. żaglowcach, znajdująca się na dziobie lub rufie statku (kasztel dziobowy i rufowy), zawierająca pomieszczenia dla oficerów oraz stanowiska lekkich dział. [przypis edytorski]
kasztel — nadbudowa na dawnych żaglowcach; kasztel rufowy stanowił miejsce dowodzenia statkiem podczas bitwy i był wyposażony w lekkie działa. [przypis edytorski]
Kasztel obronny (daw.) — zamek obronny, od łac. castellum. [przypis edytorski]
kasztel przedni — kwatera marynarzy na dziobie okrętu. [przypis redakcyjny]
kasztel — zamek. [przypis redakcyjny]
kata — do diabła. [przypis redakcyjny]
katafalk — podwyższenie, na którym stoi trumna podczas uroczystości pogrzebowych. [przypis edytorski]
Kataj — Kathay, imię nadawane w średnich wiekach Chinom. [przypis tłumacza]
Kataj — kraina w północnych Chinach, państwo Galafrona, ojca Angeliki. [przypis redakcyjny]
katajska królewna — Angelika; Kataj, kraina w północnych Chinach, państwo Galafrona, ojca Angeliki; [przypis redakcyjny]
kataklizm — klęska żywiołowa powodująca wielkie zniszczenia. [przypis edytorski]
katakomby — dziś: katakumby. [przypis edytorski]
katakomby — właśc. katakumby, podziemne cmentarze w staroż. Rzymie, miejsce zgromadzeń prześladowanych chrześcijan. [przypis edytorski]
katakumba — tu: grobowiec; dziś katakumby: system połączonych ze sobą podziemnych korytarzy z wnękami lub komorami grobowymi, pełniący funkcję cmentarza. [przypis edytorski]
katakumby — duże murowane grobowce, tworzące cmentarz podziemny. [przypis redakcyjny]
katakumby — podziemne cmentarze. Katakumby paryskie są to dawniejsze kamieniołomy, od drugiej połowy XVIII wieku zamienione na zbiorowe cmentarze dla zwłok ekshumowanych z cmentarzy, które zostały zabudowane. Katakumby te tworzą obok kanałów drugie podziemne miasto Paryża. [przypis redakcyjny]
katakumby — podziemne korytarze, w okresie wczesnochrześcijańskim często spełniające funkcje cmentarzy. [przypis edytorski]
katakumby — podziemny cmentarz. [przypis edytorski]
katakumby — system połączonych ze sobą podziemnych korytarzy z wnękami lub komorami grobowymi, pełniący funkcję cmentarza. [przypis edytorski]
katalepsja (gr.) — zesztywnienie ciała połączone z utratą swobody ruchów w stanach histerii, hipnozy, letargu lub w chorobach psychicznych. [przypis redakcyjny]
katalepsja magnetyczna — w procesie snu magnetycznego (hipnozy) wyróżniano trzy stany: letarg, somnambulizm i katalepsję (czyli specyficzne zesztywnienie mięśni powodujące zastyganie ciała w przypadkowej często pozycji). [przypis redakcyjny]
katalepsja — odrętwienie ciała wskutek choroby psychicznej. [przypis edytorski]
katalepsja — odrętwienie ciała występujące czasami w chorobach psychicznych. [przypis edytorski]
katalepsja — odrętwienie. [przypis edytorski]
katalepsja — odrętwienie, zesztywnienie mięśni powodujące zastygnięcie ciała, często w nienaturalnej pozycji; występuje przy niektórych zaburzeniach psychicznych, chorobach mózgu oraz zatruciach. [przypis edytorski]
katalepsja — specyficzne zesztywnienie mięśni powodujące zastyganie ciała często w nienaturalnej pozycji, przy czym niekiedy ciało pozostaje elastyczne, inaczej niż w przypadku śmierci, i daje się odginać, jednak następnie wraca do pozycji, w której zastygło. [przypis redakcyjny]
katalepsja — specyficzne zesztywnienie mięśni powodujące zastyganie ciała często w nienaturalnej pozycji. [przypis edytorski]
katalepsja — zesztywnienie mięśni, zaburzenie ruchu ciała. [przypis edytorski]
katalepsja (z grec.) — w medycynie: odrętwienie całego lub części ciała; występuje przy histerii, w letargu, stanach hipnotycznych, przy niektórych chorobach psychicznych. [przypis redakcyjny]
kataleptyczny — charakterystyczny dla katalepsji, to jest zesztywnienia spowodowanego wzrostem napięcia mięśniowego. [przypis edytorski]
kataleptyczny — patologicznie odrętwiały. [przypis edytorski]
katalicznie — dziś: katalitycznie. [przypis edytorski]
katalikystė — katalikybė. [przypis edytorski]
katalitycznie — tak jak działa katalizator chemiczny, tj. przyspieszając a. umożliwiając reakcję chemiczną, po zakończeniu której sam pozostaje niezmieniony; przen.: inicjując a. przyspieszając pewien proces. [przypis edytorski]
katalog Kehla — spis dzieł Wolfganga Amadeusza Mozarta. [przypis edytorski]
„Katalog okrętów” — tradycyjna nazwa fragmentu II księgi Iliady (II 479–779), w którym Homer wymienia zgromadzone na wyprawę trojańską wojska achajskie z różnych krain i miast, ich wodzów i liczbę okrętów. [przypis edytorski]
Katalog zbiorów mickiewiczowskich znajdujących się w Muzeum Narodowem w Rapperswilu — znajdujących się w Muzeum Narodowem w Rapperswilu wyszedł w Krakowie 1898 r. w „Sprawozdaniu z zarządu Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu za rok 1898” (Paryż, 1899) czytamy (na str. 27): „Muzeum nasze wydało w roku ubiegłym Katalog zbiorów Mickiewiczowskich. Poprzedzony krótką przedmową pióra p. S. Z., katalog na 76 stronach in 8° zawiera spis wszystkich dzieł, pamiątek, rycin i rękopisów, które znajdują się w tak zwanym pokoju Mickiewicza”. Także i sam katalog opracowany został przez Żeromskiego (o czem informuje Bibljografja rapperswilska Z. Wasilewskiego, ogłoszona w Ruchu Literackim 1927 r., na str. 249). — Zarówno katalog jak przedmowa zostały ostro skrytykowane w „Kwartalniku Historycznym” (1898, str. 868 i n.) przez p. Bronisława Gubrynowicza, co wywołało broszurę obrończą Henryka Bukowskiego, „kustosza i starego sługi Muzeum Narodowego w Rapperswilu” — jak się podpisał. (Odpowiedź Dr. Gubrynowiczowi w obronie Katalogu Zbiorów Mickiewiczowskich w Rapperswilu. Lwów, 1899, str. 7, w ósemce). Katalog ten nie jest jedyną publikacją bibljotekarską Żeromskiego. Jego pióra są Sprawozdania z zarządu Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu za lata 1894–1896 (o czem również wiemy od Z. Wasilewskiego; por. „Ruch Literacki” 1927 str. 250), napisał też króciutki wstęp do broszurkowego Sprawozdania z działalności i stanu Bibljoteki Publicznej w Zakopanem od dnia 1 stycznia 1912 r. do dnia 1 stycznia 1913 r. (Zakopane, str. 8), poświęcony głównie potrzebom lokalowym tej Bibljoteki. [przypis redakcyjny]
katalożek — tu: notatnik nauczycielski z ocenami. [przypis edytorski]
Katamita… Adoneusa — tak to Rzymianie w gwarze ludowej przekręcali greckie imiona Ganimedesa (którego Jowisz porwał, przemieniwszy się w orła) i Adonisa, którego Wenus jednak wcale nie porywała, choć tak widocznie myśli Plautus. Menechmus, dowcipkując, sądzi, że ubrany w barwną szatę żony, wygląda co najmniej tak ciekawie i efektownie jak te obrazy. Nie trzeba sądzić, by rzymska publiczność ówczesna miała więcej smaku estetycznego niż on. [przypis tłumacza]
katanka (z węg.) — kurtka. [przypis edytorski]
katanki — rodzaj krótkiego ubioru. [przypis redakcyjny]
kataplazm (daw.) — okład leczniczy. [przypis edytorski]
kataplazm — gorący, wilgotny okład. [przypis edytorski]
kataplazm — gorący, wilgotny okład rozgrzewający z nasion oleistych, papki mącznej itp. [przypis edytorski]
kataplazm — gorący, wilgotny okład z nasion oleistych, piasku, papki kartoflanej. [przypis edytorski]
katapulty, wieże oblężnicze — katapulty: ὀξυβελεῖς, przyrządy, z których miotano strzały; wieże oblężnicze: ἑλεπόλεις. [przypis tłumacza]
Katarakta, graik. καταράκιης — vandenkritis, vandens sukurys. [przypis tłumacza]
katarakta — próg rzeczny, głównie w Afryce. [przypis edytorski]
katarakta — próg rzeczny. [przypis edytorski]
katarakta — próg rzeczny; występ skalny powstrzymujący przepływ wód, a następnie powodujący ich gwałtowny spadek; rodzaj wodospadu. Określenie „katarakta” stosowane szczególnie w odniesieniu do rzek w Afryce; np. Nilu. [przypis redakcyjny]
katarakta — próg skalny w łożysku rzeki utrudniający spływ i powodujący nagły spadek wód; tu: zapora. [przypis edytorski]
katarakta — zaćma, zmętnienie soczewki ocznej, jedna z przyczyn ślepoty. [przypis edytorski]
katarakta — zaćma, zmętnienie soczewki ocznej. [przypis edytorski]
katarakta — zmętnienie soczewki ocznej, które można usunąć drogą operacyjną. [przypis redakcyjny]
kataraktów — dziś popr. forma D. lm: katarakt. [przypis edytorski]
katartykon (z gr. καθαίρω: czyszczę) — w pierwotnym znaczeniu [termin] służył do określenia lekarstw przeczyszczających; w przenośnym do określenia oczyszczającego wpływu muzyki, śpiewu, poezji (słynna Katharsis Arystotelesa co do wpływu tragedii na umysły). I logikę także uznano za środek oczyszczający umysł nasz z pojęć nieścisłych, niejasnych. Trentowski katartykon przezwał też czyscem, jednoczącym w sobie Kanon (czczewo) i Organon (członiec), a przez wywołanie walki między przeciwnymi sobie pojęciami, czyszczącym je. „Jak ogień złota, tak czyściec ten jest prawdziwości myślenia próbą; on wiedzie do sprawdzianu poznania” (Myślini I, 30). [przypis redakcyjny]
katarynka — instrument muzyczny, zbudowany na zasadzie pokrytego kolcami wałka melodycznego, miechów i piszczałek wprawianych w ruch korbką. Kataryniarze chodzili po podwórkach, grali popularne melodie, na katarynkach umieszczali często papugi, które ciągnęły losy dla osób pragnących za małą opłatą otrzymać wróżbę i wygrać jakiś drobiazg. Katarynki były bardzo popularne w XIX w. i charakterystyczne dla obrazu miast oraz jarmarków w małych miasteczkach. Dziś rzadko je można spotkać. [przypis redakcyjny]
katarzy a. katarowie (z gr. καθαροί, katharoi: czyści) — także: Albigensi; członkowie ruchu religijnego, powstałego i rozwijającego się w XI–XIII w. na obszarze płd. Francji i płn. Włoszech; dualistyczna filozofia katarów skierowana była przeciw ustrojowi feudalnemu i hierarchii kościelnej, katarzy głosili i praktykowali zasadę dobrowolnego ubóstwa, nie uznawali składania przysiąg, służby w wojsku, oddawania czci krzyżowi i idei czyśćca. [przypis edytorski]
katarzy — inaczej albigensi: dualistyczny ruch chrześcijański w XII–XIV w. działający na terenach Langwedocji (ob. płd. Francja). [przypis edytorski]
Katarzyna Aleksandryjska — legendarna męczennica chrześcijańska z IV w., święta Kościoła katolickiego i prawosławnego; patronka filozofów, uczonych i uczniów, jedna z najpopularniejszych świętych katolickich; postać inspirowana losami Hypatii z Aleksandrii (zm. 415), neoplatońskiej uczonej zajmującej się matematyką, astronomią i filozofią, zamordowanej przez tłum fanatycznych chrześcijan. [przypis edytorski]
Katarzyna Branicka — młodsza siostra Elizy. [przypis redakcyjny]
Katarzyna Cornaro (1454–1510) — ostatnia królowa Cypru (od 1474); w 1489 zmuszona przez Republikę Wenecką do abdykacji, otrzymała w zamian zamek w Asolo w płn. Włoszech, gdzie mieszkała do końca życia. [przypis edytorski]
Katarzyna de Vausselles — poszukiwania co do osoby Katarzyny de Vauselles pozostały daremne. Tyle wykryto, że istniała rodzina tego nazwiska i że mieszkała, za czasów Villona, w pobliżu klasztoru św. Benedykta, który służył za dom poecie. [przypis tłumacza]
Katarzyna Howard (ok. 1523–1542) — piąta żona króla Anglii Henryka VIII, którego poślubiła mając 17 lat; po dwóch latach małżeństwa została ścięta za zdradę z powodu cudzołóstwa. [przypis edytorski]
Katarzyna II; Moskwy — w wydaniu z 1816 r. tę wzmiankę zamieniono na ogólniki: ci, którzy (…) czynią; dworu północnego itd. [przypis edytorski]
Katarzyna II Wielka (1729–1796) — cesarzowa Rosji (od 1762). [przypis edytorski]
Katarzyna II Wielka (1729–1796) — żona cesarza Piotra III, po dokonaniu w 1762 zamachu stanu samodzielna cesarzowa Rosji. [przypis edytorski]
