Przypisy

écarté (fr.) — dawna hazardowa gra karciana dla dwóch osób, popularna w XIX w. [przypis edytorski]

écarté (fr.) — ekarte, rodzaj dwuosobowej gry w karty, popularnej w XIX w. [przypis edytorski]

écarté (fr.) — gra karciana podobna do wista, której element stanowi wymiana kart. [przypis edytorski]

échantillon (fr.) — próbka. [przypis edytorski]

échauffée (fr.) — rozgorączkowana. [przypis edytorski]

École normale supérieure — prestiżowa uczelnia francuska, kształcąca elitę intelektualną, przede wszystkim naukowców, nauczycieli i przyszłych urzędników cywilnych. [przypis edytorski]

écoutez (fr.) — proszę posłuchać. [przypis edytorski]

écoutez (fr.) — słuchajcie (państwo). [przypis edytorski]

écraser l'infâme (fr.) — zmiażdżyć niesławne, zdeptać bezecne. Słowa Voltaire'a (1694–1778) z Traktatu o tolerancji (1767): Écrasez l'infâme! (Zdeptajcie bezecne!). Hasło wskazujące na potrzebę walki z nietolerancyjnym fanatyzmem typowym dla religii wyznaniowej. [przypis edytorski]

écrasez l'infâme (fr.) — zniszczcie tę hańbę. Wezwanie, które często powtarzał Voltaire w swoich listach. Hańbą były według Voltaire'a przesądy, zakłamanie, fanatyzm religijny. [przypis edytorski]

écrin magique (fr.) — magiczna szkatułka. [przypis edytorski]

écriture artiste (fr.: pisanie artystyczne) — impresjonistyczny styl prozy, dążący do oddania wrażliwości autora, często mało komunikatywny. [przypis edytorski]

ėjo liūdnyn — darėsi vis liūdnesnis. [przypis edytorski]

élan vital (fr., filoz.) — pęd życiowy, w filozofii H. Bergsona czynnik stanowiący źródło aktywności wszystkich organizmów. [przypis edytorski]

Élisabeth de Gramont, księżna Clermont-Tonnerre (1875–1954) — francuska pisarka. [przypis edytorski]

Ἐμοὶ δὲ αἱ [σαὶ] μεγάλαι εὐτυχίαι οὐκ ἀρέσκουσι ἐπισταμένῳ, ὡς [τὸ Θεῖόν] ἐστι φθονερο (gr.) — nie cieszy mnie wielkie szczęście (wielkie sukcesy), wiem bowiem, że zagraża mi zazdrosne bóstwo; por. Herodot, Dzieje, t. III, 39 (40); historia o pierścieniu Polikratesa tyrana wyspy Samos, z listu Amasisa do Polikratesa. [przypis edytorski]

„Émaux et Camées” Gautiera, w wydaniu Charpentiera… — zbiór wierszy francuskiego pisarza i poety Teofila Gautiera (1811–1872), uważany za jego szczytowe osiągnięcie poetyckie; opublikowany po raz pierwszy w 1852, poszerzany w kolejnych wydaniach aż do ostatecznego wydania Charpentiera w 1872. [przypis edytorski]

Émile Augier (1820–1889) — fr. dramatopisarz, członek Akademii Francuskiej; pisał przede wszystkim komedie obyczajowe. [przypis edytorski]

Émile Faguet (1847–1916), René Doumic (1860–1937) i Georges Pellissier (1852–1918) — fr. krytycy literaccy. [przypis edytorski]

Émile François Loubet (1838–1929) — prezydent Francji w latach 1899–1906, współtwórca Ententy. [przypis edytorski]

ėmti — dabar: imti. [przypis edytorski]

ἐν τῷ φρονεῖν γὰρ μηδὲν ἥδιστος βίος (gr.) — Wśród nierozumności najsłodsze życie (Sofokles, Ajas 554, tłum. T. Boy-Żeleński w: Michel de Montaigne, Próby). [przypis edytorski]

ésprit (fr.) — inteligencja, polot. [przypis edytorski]

établissement (fr.) — instytucja, placówka. [przypis edytorski]

établissement (fr.) — instytucja, zakład, przedsiębiorstwo. [przypis edytorski]

établissement (fr.) — prywatne przedsiębiorstwo rozrywkowo-rekreacyjne, poprzednik letnisk. [przypis edytorski]

états de crépuscule (fr.) — stany na pograniczu świadomości. [przypis edytorski]

Êtes-vous content de votre vie, monsieur (fr.) — czy jest pan zadowolony ze swojego życia, panie… [przypis edytorski]

étrangeté de la réalité (fr.) — dziwność rzeczywistości. [przypis edytorski]

être (fr.) — być. [przypis edytorski]

ę trua (zniekszt. fr. en troi) — we trzech. [przypis edytorski]

études (fr.) — etiudy. [przypis edytorski]

évangile des humbles (fr.) — ewangelia nędzarzy. [przypis edytorski]

événement (fr.) — wydarzenie, zdarzenie. [przypis edytorski]

Ève, Clovis (ok.1565–1634) — renesansowy francuski introligator i księgarz. [przypis edytorski]

ę żeneral (zniekszt. fr.: en général) — w ogólności, głównie, generalnie. [przypis edytorski]

Eacyda — wnuk Eaka. [przypis edytorski]

Eacydy ród — królów macedońskich, którzy wywodzili się od Achillesa, wnu­ka Eaka. [przypis edytorski]

Eak a. Ajakos (mit. gr.) — król Myrmidonów (ludu zamieszkującego Eginę), po śmierci wraz z Minosem i Radamantysem sądził w Hadesie dusze zmarłych. [przypis edytorski]

Eak — (Ajakos) w mitologii greckiej syn Zeusa; jeden z sędziów w Hadesie. [przypis edytorski]

Ea (mit.) — babiloński bóg wód słodkich, mądrości i rzemiosł, jeden z bogów stworzycieli. [przypis edytorski]

East End (ang. Wschodnia Dzielnica) — uboższe, wschodnie dzielnice Londynu. [przypis edytorski]

East End — uboższe dzielnice Londynu położone we wschodniej części miasta. [przypis edytorski]

eaux-de-vie (fr. dosł.: woda życia) — wódka, winiak (wódka destylowana z wina, np. koniak). [przypis edytorski]

E bella (wł.) — Jest piękna. [przypis edytorski]

Ebers, Georg (1837–1898) — egiptolog; autor popularnych powieści historycznych, obrazujących teatralnie sfałszowane średniowiecze i starożytność. [przypis edytorski]

ebionici (od hebr. ebionim: ubodzy) — wczesny nurt judeochrześcijański istniejący w pierwszych wiekach naszej ery na ziemiach Izraela i ościennych. [przypis edytorski]

eblis (ar., mit. muzułmańska) — diabeł, szatan, zły duch. [przypis edytorski]

Eblis — właśc. Iblis; w muzułmańskich wierzeniach: zły duch, szatan. [przypis edytorski]

ebonit (z gr. ébenos: heban) — twarde, ciemnobrązowe lub czarne tworzywo sztuczne otrzymywane w wyniku wulkanizacji kauczuku dużą ilością siarki. [przypis edytorski]

Ebrejski — dziś popr.: hebrajski. [przypis edytorski]

Ebro — najdłuższa rzeka Hiszpanii, przepływająca przez północną część tego kraju. [przypis edytorski]

Ecce Agnus Dei… (łac.) — oto Baranek Boży. [przypis edytorski]

Ecce agnus Dei (łac.) — oto Baranek Boży. [przypis edytorski]

Ecce Agnus Dei (łac.) — Oto Baranek Boży, słowa wypowiadane podczas Podniesienia. [przypis edytorski]

Ecce agnus Dei, qui tollit peccata mundi (łac.) — Oto Baranek Boży, który gładzi grzechy świata. [przypis edytorski]

Ecce deus (łac.) — oto bóg. [przypis edytorski]

Ecce homo — Ecce Homo: Jak się staje, czym się jest (niem. Ecce Homo: Wie man wird, was man ist), ostatnia książka Friericha Nietzschego, opublikowana w 1908 r. [przypis edytorski]

Ecce homo (łac.) — oto człowiek; słowa wypowiedziane wg Biblii przez Piłata ukazującego ubiczowanego Jezusa wrogiemu tłumowi (J 19, 5); także: nazwa motywu w sztuce chrześcijańskiej przedstawiającego ubiczowanego Jezusa w koronie cierniowej. [przypis edytorski]

Ecce quam bonum et quam jucundum (łac.) — Oto jak dobrze i jak miło; Psalm 133. [przypis edytorski]

Ecce sedes hic Tonantis (łac.) — Oto siedziba Gromowładnego. [przypis edytorski]

ecce victor (łac.) — oto zwycięzca. [przypis edytorski]

ecce vir (łac.) — oto mężczyzna. [przypis edytorski]

ecclesia militans (łac.) — kościół wojujący. [przypis edytorski]

ecclesia pressa (łac.) — kościół uciśniony, cierpiący. [przypis edytorski]

Eccola!… (wł.) — A ona! [przypis edytorski]

eccolo (wł.)— tu: oto jest, proszę bardzo. [przypis edytorski]

Ecco lu piciolu banditu delli Augustini — oto ten mały bandyta od augustianów. [przypis edytorski]

ecco (wł.) — ot, otóż. [przypis edytorski]

ecco (wł.) — oto; tu: „ot, co”. [przypis edytorski]

ecco (wł.) — proszę, oto. [przypis edytorski]

ecco (wł.) — tutaj. [przypis edytorski]

Ecel (Attyla) jest poganinem (…) pełnym tolerancji — patrz zwrotki z pieśni XX: „Rzekła do Rydygiera (…) zostać jego żoną”. [przypis edytorski]

Echetos — król Epiru, przysłowiowy okrutnik. [przypis edytorski]

Echidna (mit. gr. Ἔχιδνα) — potwór o ciele w połowie młodej kobiety, w połowie cętkowanego węża (żmii), żądny krwi, żywił się ludzkim mięsem. [przypis edytorski]

echinokok (łac. Echinococcus granulosus) — tasiemiec bąblowcowy, bąblowiec; groźny pasożyt, w postaci dojrzałej bytujący w jelicie cienkim psowatych, jeśli występuje u człowieka, jest on wówczas żywicielem pośrednim. [przypis edytorski]

Echionida — syn Echiona. [przypis edytorski]

Echo kołyski — wiersz Adama Asnyka z 1868 r. mówiący o miłości macierzyńskiej i trudzie dorastania. [przypis edytorski]

echo li (…) odpowiada — konstrukcja z partykułą „li”; znaczenie: tylko echo odpowiada. [przypis edytorski]

Echo (mit. gr.) — nimfa, ukarana przez Zeusa utratą głosu, mogła tylko powtarzać cudze słowa. [przypis edytorski]

Echo — w mitologii gr. nimfa, która ukrywała przed Herą romanse Zeusa; za karę Hera ukarała ją w ten sposób, że odebrała jej możliwość mówienia własnymi słowami, przez co Echo musiała zacząć powtarzać cudze. [przypis edytorski]

echt (niem.) — prawdziwie. [przypis edytorski]

echt (niem.) — prawdziwy; prawdziwie. [przypis edytorski]

Ech, to jest manicheizm!, to arianizm!… — manicheizm: powstała w III w. w Persji uniwersalistyczna religia dualistyczna, silnie zwalczana przez chrześcijan i kapłanów zoroastryjskich; później epitetu „manicheizm” używano w chrześcijaństwie pod adresem różnych poglądów dualistycznych; arianizm: odłam wczesnego chrześcijaństwa uznający, że Chrystus nie jest równy Bogu Ojcu, potępiony w 325 na soborze nicejskim; pelagianizm: nurt wczesnego chrześcijaństwa uznający, że skutki grzechu pierwszej pary ludzkiej nie rozciągają się na resztę ludzkości, a łaska Boga nie jest konieczna dla zbawienia, potępiony w 431 na soborze efeskim; idealizm: pogląd uznający istnienie realnego świata niematerialnych idei, bytów duchowych oraz nierealność bądź wtórność świata materialnego wobec nich; spinozyzm: racjonalistyczna filozofia Spinozy, wg której istnieje jedna, wieczna i wszechogarniająca substancja, nazywana naturą lub Bogiem, zaś wolna wola jest złudzeniem; naturalizm: pogląd tłumaczący całość zjawisk rzeczywistości przyczynami naturalnymi; panteizm: pogląd utożsamiający Boga ze światem, z przyrodą; racjonalizm: pogląd uznający rozum za jedyne źródło poznania, odrzucający intuicję, objawienie itp.; spirytualizm: pogląd przyjmujący, że realnie istnieją wyłącznie byty duchowe (dusze); mistycyzm: występujący w różnych religiach nurt uznający możliwość bezpośredniego łączenia się duszy człowieka z Bogiem, Absolutem lub transcendentną rzeczywistością. [przypis edytorski]

echy — dziś popr. forma N.lm: echami. [przypis edytorski]

Eckermann, Johann Peter (1792–1854) — niemiecki pisarz i poeta, najbardziej znany z książki Rozmowy z Goethem (1836). [przypis edytorski]

Eckermann, Johann Peter (1792–1854) — poeta niemiecki, znany jako autor Rozmów z Goethem. [przypis edytorski]

Eckersberg — dziś: Okartowo. [przypis edytorski]

Eckersberg — dziś: Okartowo, wieś nad jeziorem Śniardwy w województwie warmińsko-mazurskim, powiat piski, gmina Orzysz. [przypis edytorski]

Eckhard von Hochheim, lepiej znany jako Mistrz Eckhart — (ok. 1260–ok. 1328) — teolog , filozof i mistyk, przedstawiciel mistyki nadreńskiej; oskarżony o herezję z powodu głoszenia tzw. religii serca, w której kontakt człowieka z Bogiem odbywa się przez kontemplację własnej duszy, będącej częścią Boga (przez co religia staje się zbędna); ówczesny papież Jan XXII wydał bullę potępiająca tezy z jego tekstów jako heretyckie. [przypis edytorski]

Eclipse (koń) (1764–1789) — słynny angielski koń wyścigowy, który wygrywał wszystkie gonitwy; szacuje się, że obecnie ponad 80% koni wyścigowych jest jego potomkami. [przypis edytorski]

ecrasez l'infâme (fr.) — zmiażdżcie hańbę. [przypis edytorski]

ecrasons l'infâme (fr.) — zniszczmy tę hańbę. [przypis edytorski]

Eczmiadzyn — ob. Wagharszapat, miasto w Armenii, nad granicą z Turcją, 18 km na zach. od Erywania; znajduje się w nim najstarsza i najważniejsza świątynia ormiańska, będąca jednocześnie najstarszą katedrą na świecie, zbudowana w 301–303 n.e., zaraz po tym, jak król Tiridates III jako pierwszy władca w historii przyjął chrześcijaństwo. [przypis edytorski]

Edda — cykl staroskandynawskich pieśni o początku świata, pochodzeniu, tradycjach i podbojach ludów Skandynawii; składa się z Eddy starszej pochodzącej z IX wieku i Eddy młodszej z XIII wieku. Spisanie tych tekstów miało być dziełem Islandczyka Snorriego Sturlusona. [przypis edytorski]

Edda — cykl staroskandynawskich pieśni o początku świata, pochodzeniu, tradycjach i podbojach ludów Skandynawii; składa się z Eddy starszej pochodzącej z IX wieku i Eddy młodszej z XIII wieku. Spisanie tych tekstów ma być dziełem Islandczyka Snorriego Sturlusona. [przypis edytorski]

Edda — najstarszy zabytek literatury skandynawskiej. [przypis edytorski]

Eddie Polo (1875–1961) — austriacko-amerykański aktor epoki niemego kina. [przypis edytorski]

Eddington, Arthur Stanley (1882–1944) — brytyjski astronom i fizyk, ceniony także jako autor książek popularnonaukowych. [przypis edytorski]

Eddington, Bohr, Planck i Einstein — wybitni fizycy 1. poł. XX w., zaangażowani w rozwój teorii względności i mechaniki kwantowej. [przypis edytorski]