Przypisy

D. 19 lutego — przekreślono 29. [przypis redakcyjny]

Dąbrowa — mowa o Dąbrowie Górniczej; miasto to należało wówczas do zaboru rosyjskiego. [przypis redakcyjny]

dąć (daw.; tu 3 os., lm: dmąć) — dmuchać. [przypis redakcyjny]

dać drała — dać drapaka, uciec. [przypis redakcyjny]

dać [żywot] — umrzeć. [przypis redakcyjny]

Dacier Anna (1654–1720) — wsławiła się swym tłumaczeniem i objaśnieniami homeryckich epopei. [przypis redakcyjny]

Dacya — przez Dację rozumie tu Ariost Danię, a nie Dację w zwykłym znaczeniu, tj. dziś Rumunię i Siedmiogród. Jeszcze w XV w. pisze kancelaria papieska: „(…) in regno Dacie, Suetie, Norvegie”. (H. Ehrenberg, Urkunden und Aktenstücke auf Geschichte der in der heut. Prov. Posen vereinigten ehem. poln. Landestheile, Leipzig 1892, s. 15). [przypis redakcyjny]

Da czto wy, barynia… (ros.) — A cóż pani, do licha, przyczepiła się do moich spodni! Złe spodnie, i złe spodnie! Widzisz babę! Złe spodnie, no to złe, a co to ciebie, babo, obchodzi? [przypis redakcyjny]

Dafne — nimfa, zamieniona przez Apollina w wawrzyn (po gr. δάφνη). [przypis redakcyjny]

Dahaka (mit. st. irań.) — demon na usługach Arymana. [przypis redakcyjny]

dając (…) Cererę za Pluta — zamieniając zboże na pieniądze; Ceres, Cerera (mit.rzym): bogini płodności, rolnictwa i urodzaju; Plutos (mit.gr.): bóg bogactwa. [przypis redakcyjny]

Dając nam znaki dłonią odwróconą — Znak odwróconą dłonią wskazuje tym, którym się ten znak daje, ażeby nie szli wprost naprzód, lecz obchodząc dłuższą drogą, pewniej doszli do punktu, do którego iść zamierzyli. [przypis redakcyjny]

Dający na drogę czy ulicę — wychodzący, dający widok na drogę lub ulicę. [przypis redakcyjny]

Dajcie mi skrzydła Amfijona lotu — Amfion zbudował mury tebańskie i siedem bram tegoż miasta. W tej olbrzymiej pracy dopomagały jemu Muzy; w Muzach szukał natchnienia do pieśni, na której dźwięk same kamienie ruszały się z miejsca i wiązały się w mury. [przypis redakcyjny]

daj co przyczynie (starop.) — zrób co, zważaj na przyczynę. [przypis redakcyjny]

daj dwie na łęk (starop.) — daj, co masz dać, a prędzej. [przypis redakcyjny]

Dajęć przodek — przyznaję ci pierwszeństwo. [przypis redakcyjny]

Dajmonion (gr.) — wg gr. filozofa Sokratesa (469–399 p.n.e.) głos wewnętrzny pochodzenia boskiego, powstrzymujący człowieka przed niewłaściwymi czynami. [przypis redakcyjny]

Daj spokój tej purpurze! — Klitajmestra podstępnie namawia męża, by po purpurze wszedł do pałacu, gdyż wie, że w ten sposób ściągnie Agamemnon na siebie gniew bo­gów: dla Greków purpura była emblematem boskim, nosili ją bogowie i tylko wyjątkowo w ich zastępstwie królowie. Zdeptanie purpury nogami jest więc świętokradztwem. [przypis redakcyjny]

daj to — przypuściwszy. [przypis redakcyjny]

daj to, że (daw.) — przypuśćmy, że. [przypis redakcyjny]

Dałbym ci widzieć z naszych związków drzewa — To znaczy: używałbyś owoców naszej przyjaźni. O przyjaznych stosunkach Karola Martela z Dantem, biografowie jego nic nie wspominają. [przypis redakcyjny]

Dałeś… dowcipowi cechę — stempel, powagę, którą nadaje druk. [przypis redakcyjny]

dał nura — tu w znaczeniu: umarł. [przypis redakcyjny]

Dał ułomek kradzieży… — część zysku odstąpił plenipotentowi, który umożliwił mu przeprowadzenie zyskownego interesu. [przypis redakcyjny]

dał znać do sędziego marszałkowskiego — Marszałek miał prawo sądu w okolicy, gdzie przebywał król. [przypis redakcyjny]

Dalej (…) nic — nic więcej. [przypis redakcyjny]

dalej — tu: po jakimś czasie. [przypis redakcyjny]

Dalej żebrzące stado postaci bocianów — wrzaskliwe dzieci arabskie ubrane na biało i żebrzące po ulicach, przyrównuje poeta do bocianów. [przypis redakcyjny]

Daleko gorsi artyści z czasów już upadku sztuki (…) — Bellorii, Admiranda, tab. 11, 12. [przypis redakcyjny]

Dalinda — bohaterka noweli przez siebie opowiedzianej. [przypis redakcyjny]

Dali się w polu z baszą obaczyć Abazem — 29 października 1633 roku pod Kamieńcem Podolskim. [przypis redakcyjny]

dalmatyka (z łac.) — długi, biały strój wierzchni z rękawami u starożytnych Rzymian. [przypis redakcyjny]

dalsze Ci przyszlę moje zawiadomienia i prośby — Krasiński przywiózł ze sobą pierwsze trzy Psalmy Przyszłości do druku. [przypis redakcyjny]

dalszy ciąg Marynki — Kasia i Marynka, powieść Żmichowskiej, w którą weszło wiele z jej rozmów z Wandą. [przypis redakcyjny]

Damiata — miasto w dolnym Egipcie nad odnogą Nilową. [przypis redakcyjny]

Damiata — miasto w dolnym Egipcie nad odnogą Nilu. [przypis redakcyjny]

Damietta — miasto wschodnie, tu jest figurą bałwochwalstwa. Roma, Rzym, wzięta jest figurycznie [figuralnie; red. WL] za zwierciadło, w którym jak w ognisku odbijają najświetliściej promienie światła wiary chrześcijańskiej. [przypis redakcyjny]

Damned, cursed destiny, damned, damned (ang.) — Przeklęty, diabelski losie, przeklęty, przeklęty. [przypis redakcyjny]

damnificatio Reipublicae (łac.) — szkoda Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]

damnifikacja — uszczerbek, szkoda. [przypis redakcyjny]

damo, damo… — jest to refren ze starej ballady. [przypis redakcyjny]

Da Mohilevo — list pisany, rozumie się, z pod Mohilewa naddnieprzańskiego. [przypis redakcyjny]

Damon, Aryst — konwencjonalne imiona nadużywane przez bardzo częste powtarzanie w utworach literackich XVII i XVIII w., zwłaszcza w sielankach dworskich oraz w satyrach i komediach. [przypis redakcyjny]

dam sobie pociągnąć — dam więcej pieniędzy niż dotąd było umówione. [przypis redakcyjny]

Dańko z Jawura — utwór Żmichowskiej. [przypis redakcyjny]

Danae (…) W grobowej skryta komorze — Danae została zamknięta przez ojca Akryzjosa w podziemnym lochu, by nie urodziła złowróżbnego syna. Tu ją jednak zapłodnił złotym deszczem Zeus i urodziła słynnego Perseusza. [przypis redakcyjny]

Danaidy (mit. gr.) — córki Danaosa skazane na czerpanie wody sitem, zatem na pracę daremną i bez sensu. [przypis redakcyjny]

Danaowie — dawna epicka nazwa Greków. [przypis redakcyjny]

da na wymiot — ofiaruje niewielki dar w nadziei wielkiego rewanżu. [przypis redakcyjny]

Daniel Heinsius (1580–1655) — filolog holenderski; w znanej a wielokrotnie przedrukowywanej redakcji jego Orationes przytoczonego ustępu nie znajdujemy. [przypis redakcyjny]

Daniel stołem królewskim pomiata — Daniel prorok, będąc małym chłopięciem, przypuszczony był do stołu i wina królewskiego na dworze Nabuchodonozora. Ale on z trzema innymi spółdworzanami wina ze stołu królewskiego nie pijał, ażeby nieczystym napojem ust nie pokalać. Za co im Bóg w nagrodę dał bystry rozum i mądrość. Daniel zadziwiał szczególnie jasnym i proroczym snów wykładem. [przypis redakcyjny]

dank (daw.) — podziękowanie, wdzięczność. [przypis redakcyjny]

dank (daw.) — [tu:] chwała. [przypis redakcyjny]

dank (daw., z niem.) — [tu:] chwała. [przypis redakcyjny]

dank — [tu:] nagroda zwycięstwa. [przypis redakcyjny]

dank (z niem.) — nagroda zwycięstwa. [przypis redakcyjny]

Dano kaszę na koniec — kaszą zamykano niegdyś obiad. [przypis redakcyjny]

dano nam (…) zasług (…) za dwie (…) ćwierci (…) — wypłacono za dwa kwartały; jeździe wypłacano żołd co kwartał (ćwierć roku), piechocie co miesiąc. [przypis redakcyjny]

Dans ces temps, Sire, de miséricorde du Seigneur (…) de votre Majesté (fr.) — w tych czasach miłosierdzia bożego, Najjaśniejszy Panie, złagodniała twarda granica między żywymi i umarłymi i duchy zmarłych, pomiędzy innymi duch cesarza Aleksandra, otaczają tron Waszej Cesarskiej Mości. [przypis redakcyjny]

Dante Alighieri (1265–1321) — jeden z najwybitniejszych poetów włoskich, autor poematu Boska Komedia, przedstawiającego wizję wędrówki poety przez trzy światy pozagrobowe: Piekło, Czyściec i Raj. Danta — dziś popr.: Dantego. [przypis redakcyjny]

Dante (…) innej rany — Słowa Beatrycze. [przypis redakcyjny]

da pacem, Domine (łac.) — daj nam pokój, Panie. [przypis redakcyjny]

da Pan Bóg (daw.) — oby dał Pan Bóg, jeśli Pan Bóg pozwoli. [przypis redakcyjny]

da poborcą o ziemię — zaskarży i zwali poborcę. [przypis redakcyjny]

darda (daw.) — broń piechoty, włócznia, oszczep. [przypis redakcyjny]

darda (daw.) — włócznia. [przypis redakcyjny]

Dardanowie — lud w Mezji na Płw. Bałkańskim, na dzisiejszych terenach Serbii. [przypis redakcyjny]

darda (starop.) — broń piechoty: włócznia, oszczep. [przypis redakcyjny]

Daremnie wyciągam ku niej ramiona… — słowa te są parafrazą zwrotów biblijnych, a mianowicie słów Psalmów (Ps. 88:10) i Pieśni nad pieśniami (PnP 3:1). [przypis redakcyjny]

darmo — bez celu. [przypis redakcyjny]

Darmo do Samu z inszych państw kryształ przychodzi — w oryg. vasi, a więc gliniane naczynia, wazy, nie kryształ. W Samos wyrabiano wazy na wywóz; cały zwrot ma więc to samo znaczenie, co „sowy nieść do Aten” lub „krokodyle do Egiptu”. [przypis redakcyjny]

darmo — na darmo, daremnie, na próżno. [przypis redakcyjny]

Darmo nie upuszczając namniejszej godziny — pozwalając czasowi mijać bez rezultatu. [przypis redakcyjny]

darń — gęsto splecione rośliny na powierzchni ziemi. [przypis redakcyjny]

dar […] okazały, / Który dał Sylwestrowi Konstantyn wspaniały — mowa o darowiźnie Rzymu i okolicy papieżowi św. Sylwestrowi przez cesarza Konstantyna Wielkiego [rzekoma darowizna Konstantyna to fałszerstwo z VIII w., co udowodniono kilkadziesiąt lat przed powstaniem Orlanda]. [przypis redakcyjny]

darowałbym chętnie wstrętne wprowadzenie Harpii Wergiliuszowi; ale (…) cała wróżba kończy się wreszcie na grze słów — Harpie przepowiadały Eneaszowi i jego towarzyszom, że nie znajdą wprzódy pokoju, aż głodem dręczeni nie zjedzą stołów. Trojańczycy po wylądowaniu w kraju Latynów zjedli placki mączne, na których położyli byli mięso. [przypis redakcyjny]

darski (daw.) — dzielny, dziarski. [przypis redakcyjny]

darty orzeł — orzeł o dwóch głowach, dziobami odwróconych od siebie. [przypis redakcyjny]

darują (starop.) — opatrują darami. [przypis redakcyjny]

Dasz radę Słowackiemu — do monografii o Słowackim przygotowywał się Brzozowski już od 1908 r. Patrz Głosy wśród nocy, str. 84. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

data — dar. [przypis redakcyjny]

Data ta odpowiada ściśle dacie rozstania się Goethego z Charlottą Buff. [przypis redakcyjny]

dat pretium servata salus potiorque metallo est (łac.) — wartość nadaje dobro powszechne, nad kruszec droższe. [przypis redakcyjny]

Da treść dwudziestej z mojej pierwszej pieśni — Boska komedia składa się z trzech pieśni: pierwszą jest Piekło, drugą Czyściec, a trzecią Raj. [przypis redakcyjny]

Dat. (skrót od łac. datum) — dano (domyślnie: list posłańcowi). [przypis redakcyjny]

Daunowie — przedhistoryczny naród, mieszkający w późniejszej Apulii, w płd. Italii. [przypis redakcyjny]

Daura — córka Armina. [przypis redakcyjny]

David d'Angers, Jean Pierre (1788–1856) — rzeźbiarz fr., znakomity portrecista; wykonał m.in. znany z licznych reprodukcji medalion z podobizną Mickiewicza. [przypis redakcyjny]

dawać nurka — wyrażenie myśliwskie: ustępować, cofać się przed niebezpieczeństwem; tu: spuszczać z tonu. [przypis redakcyjny]

dawać wdzięk — dodawać uroku. [przypis redakcyjny]

dawając żartowi (starop.) — [mówiąc tak] na żart, żartem. [przypis redakcyjny]

dawić (daw.) — dusić. [przypis redakcyjny]

dawić — [tu:] dławić. [przypis redakcyjny]

Dawid, Feldman, Kucharski — redaktor „Głosu” i „Przeglądu społecznego”. Wilhelm Feldman, znany redaktor „Krytyki”. Kucharski był redaktorem Biblioteki samokształcenia, w której Brzozowski współpracował. Ostry i obelżywy epitet, poprzedzający nazwisko Kucharskiego, uważaliśmy za odpowiednie pominąć. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

Dawid Hume który spośród wszystkich filozofów najbardziej się przybliżył do tego zadania — Hume w ten sposób streszcza swój wykład dotyczący zasady przyczynowości czyli „koniecznego powiązania ze sobą” pewnych objawów: „Każde wyobrażenie jest odbiciem jakiegoś poprzedniego wrażenia lub czucia, a gdzie nie możemy odnaleźć wrażenia, możemy być pewni, że tam nie ma wcale wyobrażenia. We wszystkich poszczególnych wypadkach działania ciał lub umysłów nie ma nic, co by wywoływało jakieś wrażenie siły lub koniecznej łączności, a zatem nie może też poddawać wyobrażenia o nich. Atoli kiedy ukazuje się kilka jednostajnych wypadków, a zawsze za tym samym przedmiotem idzie ten sam skutek; wówczas zaczynamy urabiać sobie pojęcie przyczyny i łączności. Wtedy czujemy nowe czucie czy wrażenie, to jest nałogową łączność w myśli lub wyobraźni między pewnym przedmiotem a jego zwykłym towarzyszem; a czucie to jest źródłem tego wyobrażenia, którego poszukujemy [tj. pojęcia przyczynowości]. Albowiem gdy wyobrażenie to powstaje z pewnej liczby podobnych do siebie wypadków, a nie z jednego poszczególnego wypadku, musi zatem powstawać z tej cechy, jaką się pewna liczba wypadków różni od każdego wypadku poszczególnego. Ależ owa nałogowa łączność, czyli przejście przez wyobraźnię jest jedyną cechą, jaką się one różnią od siebie. W każdym innym szczególe są sobie równe. Pierwszy wypadek ruchu, udzielonego przez zderzenie się dwu kul bilardowych, jaki widzieliśmy, jest zupełnie podobny do każdego wypadku, jaki nam następnie widzieć się zdarzy, z tym tylko wyjątkiem, że za pierwszym razem nie mogliśmy wywnioskować jednego skutku z drugiego, a możemy zrobić to teraz po długim szeregu jednostajnego doświadczenia”. („Every idea is copied from some preceding impression or sentiment; and where we cannot find any impression, we may be certain there is no idea. In all single instances of the operation of bodies or minds, there is nothing that produces any impression, nor consequently can suggest any idea of power on necessary connection. But when many uniform instances appear, and the same object is allways followed by the same event, we then begin to entertain the notion of cause and connection. We then feel a new sentiment or impression, to wit, a customary connection in the thought or imagination between one object and its usual attendant; and this sentiment is the original of that idea which we seek for. For as this idea ariaes from a number of similar instances, and not from any single instance; it must arise from that circumstance, in which the number of instances differ from every individual instance. But this customary connection or transition of the imagination is the only circumstance in which they differ. In every other particular the are alike”); por. Hume: Enquiry concerning human understanding, oddział VII, sekcja 2 pod sam koniec. W wyd. Essays literary, moral and political, Londyn, Ward. Lock et Co. b. r. s. 355. [przypis redakcyjny]

Dawid Strauss — autor dzieła naukowego o życiu Chrystusa. [przypis redakcyjny]

Dawid, Władysław — przyjaciel autora, znany filozof i pedagog warszawski, były wydawca i redaktor tamtejszego „Głosu”, później „Przeglądu społecznego” i „Społeczeństwa”, których Brzozowski był jednym z najpłodniejszych współpracowników. Wspomina też o nim kilkakrotnie w różnych miejscach niniejszego Pamiętnika. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

Dawne Rzymianki słynące prostotą lubiły napój ze zdrojowej wody — Walerius i Maximus mówi, że w czasie, kiedy w Rzymie starożytnym dobre obyczaje panowały, matrony rzymskie brzydziły się winem, ażeby nie zgrzeszyć niepowściągliwością. [przypis redakcyjny]

dawniej miałam Julię — Baranowską [przypis redakcyjny]