Przypisy

Cortegiano, Ragionamento delle corti — Cortegiano (Dworzanin, 1508–1516): sławne dzieło Castiglionego, wpływowe w kręgach dworskich XVI w., zajmujące się etykietą, zachowaniem i moralnością; Ragionamento delle corti (Traktat o dworach, 1538): dialog autorstwa Aretina, wytykający wady pleniące się na dworach włoskich. [przypis edytorski]

Corte — miasto w centralnej części Korsyki; w latach 1755–1769 było stolicą jedynego niepodległego państwa korsykańskiego, Republiki Korsykańskiej. [przypis edytorski]

Corte Savella, Torre di Nonna — historyczne więzienia rzymskie. [przypis edytorski]

Cortez, Ferdynand , właśc. Hernán Cortés (ok. 1485–1547) — hiszpański konkwistador, zdobywca Meksyku; swoją samowolną akcję zbrojną przeciwko imperium Azteków rozpoczął na czele zaledwie kilkuset żołnierzy. [przypis edytorski]

Cortez, właśc. Hernán Cortés (ok. 1485–1547) — hiszpański konkwistador, w latach 1519–1521 zdobywca Meksyku. [przypis edytorski]

Cortez, właśc. Hernán Cortés (ok. 1485–1547) — hiszpański konkwistador, zdobywca Meksyku. [przypis edytorski]

Cortigiano (wł.: Dworzanin) — najsłynniejsze dzieło włoskiego dyplomaty i pisarza Baldassare Castiglionego (1478–1529), przekładane na różne języki i parafrazowane. [przypis edytorski]

cortijo (hiszp.) — wiejski dwór, posiadłość z domem i zabudowaniami gospodarczymi. [przypis edytorski]

corvo (port.) — wrona a. kruk. [przypis edytorski]

co rychlej (daw.) — jak najszybciej. [przypis edytorski]

Corydon — książka André Gide'a zawierająca cztery dialogi w obronie homoseksualizmu, w formie wzorowane na dialogach sokratejskich Platona, wyd. w 1924. [przypis edytorski]

co rzadka (daw.) — co rzadkie, co się rzadko zdarza. [przypis edytorski]

coś brakuje — dziś popr.: czegoś brakuje. [przypis edytorski]

coście (…) dopuścili — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: co [którzy] dopuściliście. [przypis edytorski]

coście widzieli (daw.) — konstrukcja z ruchoma końcówką czasownika; inaczej: co widzieliście. [przypis edytorski]

coście (…) wzieni (gw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, inaczej: co wzięliście; co pan wziął. [przypis edytorski]

coście ziemskie wzieni na się — co wzięliście na siebie ziemskiego (tj. należącego do spraw ziemskich). [przypis edytorski]

cościś (gw.) — coś. [przypis edytorski]

coś, co trwa wciąż i jest, słowo stężone w ciało. — w rękopisie ten wers brzmiał: coś, co trwa wciąż i jest, bo prawdą z pustki się stało — [przypis edytorski]

Coś ją osłaniał tarczą swej opieki — w wersji Felińskiego: „I tarczą swojej zasłaniał opieki”. [przypis edytorski]

coś jej brakuje — dziś popr.: czegoś jej brakuje. [przypis edytorski]

coś lo głupik desek (gw.) — że dla głupich desek. [przypis edytorski]

cośmy (…) czekali (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, dziś: co (…) czekaliśmy. [przypis edytorski]

Coś na kształt Danta tercetów niejasnych, do których trzeba dodawać komentarz — Dante Alighieri (1265–1321) w Boskiej Komedii zamieścił wiele niejasnych nawiązań do znanych sobie osób. [przypis edytorski]

coś podobnego byłoby okropnym — dziś raczej: coś podobnego byłoby okropne. [przypis edytorski]

coś pomyślał — dziś raczej: co pomyślałeś. [przypis edytorski]

coś tak jak u Eurypidesa: język nasz będzie mocny, lecz serce już nie tak — Eurypides, Hippolytos uwieńczony, w. 612: „język mój przysięgał, lecz nie moje serce”. [przypis edytorski]

Coś tam w kółko powtarza: „Bilet, bilet”. — ros. билет (czyt. biliet) może znaczyć zarówno bilet, jak i legitymacja. [przypis edytorski]

cośwa wama raili — cośmy wam raili; raić — polecać, rekomendować, swatać. [przypis edytorski]

coś (…) wiatry wypuścił na Fryga — chodzi o wichry, które Odyseusz dostał zamknięte w worku, rozwiązanym przedwcześnie przez jego towarzyszy, przez co okręt Odysa został znów wypchnięty na morze. [przypis edytorski]

cosas de Costaguana (hiszp.) — sprawy Costaguany. [przypis edytorski]

cosecans —jedna z funkcji trygonometrycznych, odwrotność sinusa. [przypis edytorski]

cosecha (hiszp., r.ż.) — zbiór, żniwa. [przypis edytorski]

co się było stało (daw.) — forma daw. czasu zaprzeszłego; znaczenie: co się stało (dawniej, przedtem). [przypis edytorski]

co się ich najduje (starop.) — ile ich jest. [przypis edytorski]

co się ma choro (starop. konstrukcja) — czuje się chory, jest chory; źle się miewa. [przypis edytorski]

Co się mścisz nad ostatnim tego domu węgłem,/ Gdzie kto usty przysięga sercem nieprzysięgłem — — podobnie niżej, X 516. [przypis edytorski]

co się na powietrzu spala jak garść lnu — por. Dziadów część II Adama Mickiewicza; spalona przez Guślarza prowadzącego obrzęd Dziadów garść kądzieli (przędzy lnianej) staje się znakiem przywołującym duchy nieobciążone grzechami, lecz niemogące trafić do nieba: „Podajcie mi garść kądzieli / Zapalam ją […] Niech się na powietrzu spali”. [przypis edytorski]

co się stało onym swowolnym synom (…) Heli biskupa — postacie biblijne, dwaj synowie kapłana Helego, którzy cudzołożyli w Namiocie Spotkania i zabrali Arkę Przymierza na bitwę z Filistynami, zakończoną ich śmiercią i utratą Arki (1 Sm 2; 4). [przypis edytorski]

Co się Sychimitom z Jeroboamem przydało i wszyscy poginęli z obu stron — przydać się (daw.): przydarzyć się. Skarga streszcza Sm 9, ale pomieszał Jeroboama, pierwszego króla północnego Królestwa Izraela, którego stolicą było Sychem i o którym wspomina w kazaniu piątym, ze znacznie wcześniejszym sędzią o przydomku Jeroboal (Jerubbaal), bardziej znanym pod imieniem Gedeon, a tego z kolei z jego synem Abimelekiem. Po śmierci ojca Abimelek zyskał poparcie swoich krewnych w Sychem, za ich pieniądze najął awanturników i „zabił bracią swą, syny Jerobaalowe” (Sdz 9, 5, tłum. Wujka), po czym został przez mieszkańców Sychem obwołany królem Izraela. Kiedy po trzech latach wybuchł bunt, Abimelek zniszczył Sychem i wymordował wszystkich jego mieszkańców; sam poległ podczas próby zdobycia kolejnego miasta. [przypis edytorski]

co się tycze — dziś popr.: co się tyczy. [przypis edytorski]

co się tyczyło Sieciecha i królowej — wzmianka ta wskazuje, że w planach Sieciecha odsunięcia od władzy synów Władysława Hermana uczestniczyła Judyta Maria, żona księcia (przez kronikarza zwana konsekwentnie królową, jako wdowa po Salomonie królu Węgier); być może zamierzał ją po śmierci Władysława Hermana poślubić i objąć tron z pominięciem Bolesława i Zbigniewa. [przypis edytorski]

co się u nas popularnie nazywa „propagandą Boya” — chodzi o planowaną rozrodczość, stosowanie środków antykoncepcyjnych. [przypis edytorski]

co się zowie — w całym tego słowa znaczeniu. [przypis edytorski]

cosik (gw.) — coś. [przypis edytorski]

cosik (gw.) — coś; tu: czemuś. [przypis edytorski]

cosik (gw.) — coś; tu Msc.lp: czymś. [przypis edytorski]

Cosi viaggino I ricchi (wł.) — więc podróżują bogaci. [przypis edytorski]

co słusza — co należy, co słuszne. [przypis edytorski]

co słusze (daw.) — co wypada; co jest obowiązkiem. [przypis edytorski]

Co słuszna rycerskiemu pokazał człowieku — szyk przestawny: pokazał, jakie jest właściwe postępowanie człowieka rycerskiego. [przypis edytorski]

Co słyszę — słowa te w pierwotnej wersji, w której główna bohaterka nosiła imię Karyna, poprzedzał fragment: „Karyna milczy. Przymkniona powieka;/ Pochyłe czoło, w którem się przebija / Jakaś myśl jeszcze ciemna i daleka: / W niepewnych rysach wschodzi i przemija, / I znowu wschodzi, całą twarz obleka;/ Dojrzewa zamiar, staje się wyrokiem./ Już umyśliła: przystąpiła krokiem, / Skinęła czołem i źrenicą błyśnie: / Ach, od tej myśli, państwa los zawiśnie!”. [przypis edytorski]

cospetto! (wł.) — do licha! [przypis edytorski]

co sroższe (starop. forma) — co groźniejsze; najgroźniejsze. [przypis edytorski]

Costa Rici — według dzisiejszej ortografii: Kostaryki. [przypis edytorski]

Cosway, Richard (1742–1821) — angielski malarz portretowy, znany ze swoich miniatur. [przypis edytorski]

co temu winno — dziś: co temu winne. [przypis edytorski]

Co też i Arystoteles w swoich o rzeczypospolitej księgach czynić każe — Arystoteles, Polityka, ks. 7. [przypis edytorski]

co to będzie za flota (…), i że król buduje ono warowne miejsce Władysławów — w latach 1632–1634 w ramach przygotowań do wojny ze Szwecją Komisja Okrętów Królewskich na polecenie króla Władysława IV zorganizowała nową eskadrę okrętów. Na Półwyspie Helskim zaplanowano system fortyfikacji broniących wybrzeża, m.in. dwie twierdze: Władysławowo oraz Kazimierzowo. [przypis edytorski]

co tobie boli — daw. konstrukcja z C.; dziś z D: co ciebie boli. [przypis edytorski]

co tobie (…) boli (reg.) — co cię boli; co ci dolega. [przypis edytorski]

Co to jest prawda? — słowa, jakie miał wypowiedzieć Piłat w rozmowie z Jezusem (J 18, 38). [przypis edytorski]

Co to jest trochej, a co jamb — w iloczasowej metryce antycznej trochej to stopa (sekwencja sylab) złożona z dwóch sylab: długiej i krótkiej, natomiast jamb ma przeciwny układ sylab: krótka z długą. W wierszach polskich odpowiednikiem sylaby długiej jest sylaba akcentowana, zaś krótkiej nieakcentowana. [przypis edytorski]

co to jest wiedza i niewiedza, co winno być celem nauki; co jest męstwo, umiarkowanie i sprawiedliwość… — zajmowanie się głównie etyką, jak Sokrates. [przypis edytorski]

Co to są palmety, co mówi o nich botanika — z opisu podanego przez autora wynika, że „palmeta” to występująca wyłącznie na pustyni Mohave jukka krótkolistna (Yucca brevifolia), zwana też drzewem Jozuego (Joshua tree), największy przedstawiciel rodziny agawowatych na świecie; mimo że nie jest prawdziwym drzewem, dorasta nawet do 12 metrów wysokości i 3,5 m w obwodzie. [przypis edytorski]

co to wiesz (starop.) — [tu:] który wiesz. [przypis edytorski]

Co to znaczy Nostromo? — po włosku nostromo oznacza bosmana, a chociaż pochodzi od katalońskiego nostramo, nostre amo: nasz pan, to przypomina wł. nostro uomo: nasz człowiek. [przypis edytorski]

co — tu dziś popr.: coś. [przypis edytorski]

co — tu dziś popr.: czego. [przypis edytorski]

co — tu: jak. [przypis edytorski]

co — tu: którym. [przypis edytorski]

co tu ma do czynienia — co tu robi. [przypis edytorski]

co tydzień dawał pięćdziesiąt groszy — za ówczesne 50 gr można było kupić więcej, niż dzisiaj, a 12 zł, o których mowa niżej, stanowiło pokaźną sumę nie tylko dla dziecka. [przypis edytorski]

co tygodnia — dziś raczej: co tydzień. [przypis edytorski]

Co tyle wody dał mi żłopać — aluzja do popularnej metody torturowania podejrzanych. [przypis edytorski]

co tyle wody dał mi żłopać — aluzja do popularnej metody torturowania podejrzanych. [przypis edytorski]

co tylko — dopiero co, niedawno. [przypis edytorski]

co tylko sił mu staje (daw.) — co tylko sił mu starczy. [przypis edytorski]

co tylko — tylko co; właśnie, niedawno. [przypis edytorski]

Co uczyniłem synowi Priama — Achilles zabił w walce Hektora, syna Priama, po czym wlókł jego zwłoki za rydwanem. [przypis edytorski]

Co uczyniliście dla jednego z maluczkich, mnie uczyniliście — Mt 25,40. [przypis edytorski]

cou de cygne et les épaules d'albâtre (fr.) — szyję łabędzią i alabastrowe ramiona. [przypis edytorski]

Coudenhove-Kalergi, Richard (1894–1972) — polityk austriacki, głosił idee zjednoczenia państw Europy, założyciel Ligi Paneuropejskiej. [przypis edytorski]

Coudenhove-Kalergi, Richard Nikolaus Eijiro (1894–1972) — polityk austriacki, twórca paneuropeizmu, autor książki Pan-Europe (wyd. Wiedeń 1923) oraz wydawca pisma „Paneuropa”, na łamach którego propagował utworzenie jednego państwa europejskiego. Urodzony w Tokio, był synem Japonki Mitsu Aoyamy i arystokraty austriackiego, Henryka Jana Marii Coudenhove-Kalergi, dyplomaty austro-węgierskiego, jego prababką ze strony ojca była słynna muza romantyków, Maria Kalergis. [przypis edytorski]

couleur (fr.) — kolor. [przypis edytorski]

couleur locale (fr.) — koloryt lokalny. [przypis edytorski]

country (ang.) — kraj; wieś. [przypis edytorski]

county (ang.) — okręg, hrabstwo. [przypis edytorski]

coup d'état (fr.) — przewrót. [przypis edytorski]

coup d'état (fr.) — zamach stanu, przewrót. [przypis edytorski]

coup de force (fr.) — nagły atak; gwałtowny akt przemocy. [przypis edytorski]

coup de foudre (fr.) — miłość od pierwszego wejrzenia. [przypis edytorski]

coup de grace (fr.) — dosł. cios łaski, cios miłosierdzia; śmiertelny cios dobijający kogoś nadmiernie cierpiącego lub ciężko rannego; coups (lm. od coup): ciosy. [przypis edytorski]

coup du théâtre właśc. coup de théâtre (fr.) — dosł. cios (sztych) teatralny; przen. nagłe a. nieoczekiwane zdarzenie w sztuce, teatralny trik dający dramatyczny efekt. [przypis edytorski]

coupé d'amour (fr.) — przedział miłości. [przypis edytorski]

coupé (fr.) — przedział kolejowy. [przypis edytorski]

coupé (fr.) — przedział. [przypis edytorski]

coupé (fr.) — przedział w wagonie kolejowym. [przypis edytorski]

coupé — tu: przedział. [przypis edytorski]

Couperin, François (1668–1733) — francuski kompozytor. [przypis edytorski]