Przypisy

a kługer mensz (jid.) — mądry człowiek. [przypis edytorski]

aklamacja (z łac. acclamatio: okrzyk) — sytuacja, w której wszyscy się zgadzają, co wybrać, wszyscy głosują na to samo rozwiązanie. [przypis edytorski]

aklamacja (z łac.) — jednogłośne przyjęcie jakiejś decyzji, bez konieczności głosowania i liczenia głosów. [przypis edytorski]

a kluger mensz, erłycher mensz (jid.) — mądry człowiek, uczciwy człowiek. [przypis edytorski]

akmeizm (z gr. akmḗ: szczyt) — nurt w poezji rosyjskiej w latach 1912–1932, unikająca wieloznaczności odmiana klasycyzmu; akmeizm reprezentowali m. in. Nikołaj Gumilow, Osip Mandelsztam i Anna Achmatowa. [przypis edytorski]

akolita — pomocnik kapłana, posługujący podczas obrządków religijnych. [przypis edytorski]

akomodacja oka — dostosowanie się oka do ostrego widzenia przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach. [przypis edytorski]

akomodować (czemuś) (daw.) — dostosować się (do czegoś). [przypis edytorski]

akomodować się (daw.) — przystosowywać się. [przypis edytorski]

akomodować się — przystosowywać się. [przypis edytorski]

akomodować się (tu daw.) — zastosować się, wprowadzić w życie. [przypis edytorski]

akomodować się — tu: stosować się. [przypis edytorski]

akomodować się (z łac. accomodare: przystosować, poświęcić) — tu: przestawić się. [przypis edytorski]

akomodować (z łac.: przystosować) — tu: przypodobać się, dogadzać. [przypis edytorski]

akompaniament — muzyka towarzysząca (np. śpiewowi solisty, pokazom artystycznym itp.). [przypis edytorski]

akompaniament — muzyka towarzysząca śpiewowi, tańcom lub innym występom. [przypis edytorski]

A koń na baranie ogonem kiwa — dawniej struny skrzypiec wyrabiano z jelit baranich (dziś z metalu), a włosia końskiego używa się do dziś do budowy smyczka. [przypis edytorski]

akordalia (z fr.) — uzgodnienia, umowa; tu: umowa małżeńska, ślub. [przypis edytorski]

akordować (z fr. accorder) — przyznać, udzielić. [przypis edytorski]

akord — tu: norma pracy, od której zależy wysokość wynagrodzenia pracownika. [przypis edytorski]

akord (z fr.) — tu: zgoda. [przypis edytorski]

Akragas — dziś: Agrigento, miasto na płd. wybrzeżu Sycylii, w prowincji Agrigento. [przypis edytorski]

akr — anglosaska jednostka równa 0,4 hektara. [przypis edytorski]

akr — anglosaska miara powierzchni gruntów; 16 akrów to ok. 6,5 hektara. [przypis edytorski]

akr — anglosaska miara powierzchni gruntów; 250 akrów to ok. 100 hektarów. [przypis edytorski]

akr — anglosaska miara powierzchni gruntów równa ok. 0,4 hektara. [przypis edytorski]

A król Dawid zestarzał się był i miał wiele dni wieku… — 1 Krl, 1–4, w tłum. Jakuba Wujka. [przypis edytorski]

akromegalia — choroba wywołana nadmiarem hormonu wzrostu u osoby dorosłej, oprócz innych przypadłości objawia się rozrostem tkanek, więc i zmianą rysów twarzy. [przypis edytorski]

akromegalia (med.) (łac. acromegalia) — choroba spowodowana nadmiernym wydzielaniem hormonu wzrostu (somatotropiny) i przejawiająca się przerostem tkanek miękkich i kości różnych części ciała (dłoni, stóp, nosa, uszu, żuchwy, zewnętrznych narządów płciowych itp.). [przypis edytorski]

Akropola — dziś popr. w r.m.: Akropol. [przypis edytorski]

Akropola (z gr. rzecz. r.ż. akrópolis) — dziś popr. w r.m.: Akropol. [przypis edytorski]

Akropola (z gr. rzecz. r.ż. akrópolis) — dziś popr. w r.m.: Akropol, warownia na wysokim wzgórzu, w Atenach służąca również celom kultowym. [przypis edytorski]

akropola (z gr. rzecz. r.ż. akrópolis) — dziś popr. w r.m.: akropol, w staroż. Grecji warownia znajdująca się na wysokim wzgórzu, obejmująca część lub całość miasta. [przypis edytorski]

akropolis (gr.) — akropol; w staroż. Grecji warownia znajdująca się na wysokim wzgórzu, obejmująca część lub całość miasta. Akropol w Atenach oprócz tego, że pełnił funkcję obronną, służył celom kultowym; znajdował się tam także skarbiec państwowy. [przypis edytorski]

Akropolis (gr.) — akropol; w staroż. Grecji warownia znajdująca się na wysokim wzgórzu, obejmująca część lub całość miasta. W jęz. greckim akrópolis to rzeczownik rodzaju żeńskiego, stąd dalej w tekście: Akropola. [przypis edytorski]

Akropolis (gr. rzecz. r.ż.) — Akropol, warownia na wysokim wzgórzu, w Atenach służąca również celom kultowym. [przypis edytorski]

Akropolis wzniesione ku pamięci Abrahama Lincolna — mauzoleum Lincolna w Waszyngtonie, odsłonięte w 1922: zbudowany na planie prostokąta budynek, otoczony kolumnami doryckimi, przypominający wyglądem klasyczną grecką świątynię (taką jak Partenon na ateńskim Akropolu), z wielkim posągiem Abrahama Lincolna we wnętrzu. [przypis edytorski]

Akropol — w staroż. Grecji warownia, cytadela z pałacami i świątyniami, znajdująca się na wysokim wzgórzu, obejmująca część lub całość miasta; w okresie hellenistycznym niezamieszkała część, służąca celom publicznym, kultowym i reprezentacyjnym. [przypis edytorski]

akropol — w staroż. Grecji warownia, cytadela z pałacami i świątyniami, znajdująca się na wysokim wzgórzu, obejmująca część lub całość miasta; w okresie hellenistycznym niezamieszkała część, służąca celom publicznym, kultowym i reprezentacyjnym. [przypis edytorski]

akrostych — wiersz, w którym początkowe litery, sylaby lub słowa wersów tworzą dodatkowo pewien wyraz, frazę lub zdanie. [przypis edytorski]

akrostych — wiersz, w którym początkowe litery, sylaby lub słowa wersów tworzą dodatkowo pewien wyraz, frazę lub zdanie. [przypis edytorski]

akrotas — (lenk. okręt) laivas. [przypis edytorski]

akrybia — sumienność. [przypis edytorski]

Akrysios (mit. gr.) — mąż Eurydyki, ojciec Danae. [przypis edytorski]

Aksakow, Aleksander (1832–1903) — rosyjski pisarz i spirytysta. [przypis edytorski]

Aksakow, Iwan Siergiejewicz (1823–1886) — rosyjski publicysta i poeta, jeden z ideologów słowianofilstwa. [przypis edytorski]

Aksakow, Konstantin Siergiejewicz (1817–1860) — rosyjski publicysta, krytyk literacki, publicysta; jeden z głównych ideologów słowianofilstwa. [przypis edytorski]

aksamit — miękka, krótko strzyżona tkanina. [przypis edytorski]

aksamit — miękka tkanina charakteryzująca się krótkim, strzyżonym włosem. [przypis edytorski]

Aksel a. Axel — pseudonim artystyczny Ignacego Balińskiego (1862–1951), pisarza związanego z endecją. [przypis edytorski]

akselbant — sznur galowy, ozdobny pleciony sznur naramienny, będący częścią stroju wojskowego. [przypis edytorski]

akselbant (wojsk.) — naramienny sznur przy mundurze oficerskim lub galowym. [przypis edytorski]

akselbant — zdobny pleciony sznur naramienny, będący częścią stroju, głównie wojskowego. [przypis edytorski]

Aksel — szwedz. poemat miłosny Esaiasa Tegnéra (1782–1846), wydany w 1822. [przypis edytorski]

Aksios a. Wardar — rzeka płynąca przez Macedonię i wpadająca do Morza Egejskiego w pobliżu Salonik. [przypis edytorski]

aksjologia — dział filozofii, zajmujący się wartościami, m. in. wartościami moralnymi, ale też np. estetycznymi. [przypis edytorski]

aksjoma (daw.) — aksjomaty. [przypis edytorski]

aksjomat — w matematyce: niepodważalne założenie. [przypis edytorski]

aksjomat (z gr. ἀξίωμα) — pewnik, podstawowe założenie; w tradycyjnej logice matematycznej i filozofii (za Euklidesem): zdanie przyjmowane za prawdziwe, którego, w obrębie danej teorii, nie dowodzi się. [przypis edytorski]

aksjomat (z gr.) — pewnik, niewzruszona zasada. [przypis edytorski]

aksjom (daw.) — aksjomat: pewnik, niewzruszona zasada; aksjoma: daw. M. lm, dziś: aksjomaty. [przypis edytorski]

aksjom (daw.) — aksjomat: pewnik, niewzruszona zasada. [przypis edytorski]

aksjom (daw.) — aksjomat: pewnik, niewzruszona zasada. [przypis edytorski]

aksjom — dziś: aksjomat, tj. zasada. [przypis edytorski]

aksolotl — meksykański płaz ogoniasty, charakteryzujący się bladą skórą. [przypis edytorski]

aksolotl — wodna, larwalna forma ambystomy meksykańskiej, płaza ogoniastego charakteryzującego się neotenią, czyli zdolnością larw do rozmnażania się płciowego; w środowisku naturalnym ambystomy nie przekształcają się w dorosłą postać lądową; po raz pierwszy w postać lądową przekształciła aksolotla polska uczona, biolog Laura Kaufman (w 1917); w wyniku przeobrażenia u aksolotli następują zmiany w budowie ciała, m.in. stopniowy zanik skrzeli. [przypis edytorski]

akstinas — prk.: nenuorama. [przypis edytorski]

Aksyna — w innym oprac. tegoż tłumaczenia: Marina. [przypis edytorski]

aktainis — ko nors aštuntadalis. [przypis edytorski]

Aktajon a. Akteon (mit. gr.) — myśliwy, który przypadkiem zobaczył Artemidę w kąpieli, za co bogini zamieniła go w jelenia; zginął rozszarpany przez własne psy. [przypis edytorski]

Akta Sanctae Sedis — oficjalny organ prasowy Watykanu, wychodzący od r. 1865, w 1908 r. zastąpione przez „Acta Apostolicae Sedis”. [przypis edytorski]

„Aktas pirmas” — šitą veikalą lenkiškai parašė Julius Slovackis, sulietuvino V. Kudirka. [przypis edytorski]

Akt dodatkowy odjął mu wszelki żal — Akt dodatkowy do konstytucyj Cesarstwa, wydany przez Napoleona w 1815 r. [przypis edytorski]

aktem erekcyjny (z łac.) — akt założycielski. [przypis edytorski]

Akteon (mit. gr.) — młody myśliwy, który za podpatrywanie kąpiącej się nago bogini Artemidy został przez nią zamieniony w jelenia i zginął rozszarpany przez własne psy. [przypis edytorski]

Akteon (mit. gr.) — myśliwy, który zobaczył przypadkiem boginię łowów, Artemidę, w kąpieli; za to świętokradztwo został zamieniony przez w jelenia, rozszarpały go jego własne psy. [przypis edytorski]

Akteon (mit. gr.) — myśliwy; smutny był jego koniec: Akteon zobaczył przypadkiem boginię łowów, Artemidę, w kąpieli; za to świętokradztwo został zamieniony w jelenia i zginął rozszarpany przez własne psy. [przypis edytorski]

Akteon (mit. gr.) — myśliwy zamieniony w jelenia i rozszarpany przez psy za podglądanie Artemidy i jej nimf w kąpieli. [przypis edytorski]

Akteon (mit. gr.) — myśliwy; zobaczył przypadkiem boginię łowów, Artemidę, w kąpieli; za to świętokradztwo został zamieniony w jelenia i zginął rozszarpany przez własne psy. [przypis edytorski]

Akteon (mit. gr.) — myśliwy z Teb, przypadkowo zobaczył Artemidę w kąpieli (w mit. rzym. Diana), za to świętokradztwo został zamieniony w jelenia i rozszarpany przez własne psy. [przypis edytorski]

Akteon — myśliwy z mitologii gr., rozszarpany przez psy dziewiczej Diany, bogini łowów, po tym jak podglądał ją w kąpieli. [przypis edytorski]

Akteon — w mit. gr. młody myśliwy, który podglądał Artemidę w kąpieli. Za karę został zamieniony w jelenia, a wtedy rozszarpały go własne psy. [przypis edytorski]

akt erekcyjny — dokument ustanawiający fundację kościoła bądź instytucji. [przypis edytorski]

a któregom wyparł z siodła, ledwom go ugodził — informacja o zwycięstwie Zawiszy z Janem, księciem Aragonii, jest autentyczna, jednak w rzeczywistości nastąpiło ono w 1415, więc już po wojnie polsko-krzyżackiej. [przypis edytorski]

a którzy nie chcą robić, ci też (jako Paweł święty powiada) niechby nie jedli — por. 1 Tes 3, 10. [przypis edytorski]

aktów — dziś popr. forma D. lm: akt. [przypis edytorski]

aktów — dziś popr. w tym znaczeniu: akt. [przypis edytorski]

aktów — dziś w tym znaczeniu („dokumenty”) D.lm: akt. [przypis edytorski]

A któż Tobie podobny Panie (…) znosisz nieprawości i mijasz grzech tych ostatków ludu twego… — Mi 7, 18–19. [przypis edytorski]

A kto cię postawił panem i sędzią nad nami? — Dz 7, 27. [przypis edytorski]

aktorat (daw.) — pozew. [przypis edytorski]

Aktoris — tj. Eurynome, córka Aktora. [przypis edytorski]

aktorka — sukcesorka; jedyna dziedziczka majątku. [przypis edytorski]

aktorowie — dziś: aktorzy. [przypis edytorski]

aktorowie — dziś popr.: aktorzy. [przypis edytorski]

aktorowie — dziś popr. forma M. lm: aktorzy. [przypis edytorski]

aktorskiem — dziś popr.: aktorskim. [przypis edytorski]

aktor — tu określenie strony procesu. [przypis edytorski]

aktualny pułkownik — tu zapewne: faktycznie dowodzący oddziałem, nie tylko posiadający stopień oficerski. [przypis edytorski]

aktuariusz (z łac.) — urzędnik mający pieczę nad aktami, pisarz sądowy. [przypis edytorski]