Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | czeski | dawne | francuski | gwara, gwarowe | hiszpański | łacina, łacińskie | medyczne | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | portugalski | potocznie | przestarzałe | regionalne | rosyjski | rodzaj żeński | środowiskowy | staropolskie | ukraiński | włoski | wojskowy
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 2332 przypisów.
ultima ratio (łac.) — ostatni argument, środek ostateczny. [przypis edytorski]
ultima ratio theologorum (łac.) — ostateczny argument teologów. [przypis edytorski]
ultimarie (łac.) — po raz ostatni. [przypis redakcyjny]
Ultima Thule (łac.) — wg staroż. Greków wyspa położona na północ od Brytanii, uchodząca za kraniec świata, niekiedy identyfikowana z Islandią. [przypis edytorski]
Ultima Thule — legendarna wyspa daleko na północy, synonim krańca świata. [przypis edytorski]
ultimatum (z łac. ultimus: ostatni) — ostateczna propozycja, żądanie. [przypis edytorski]
ultimis diebus Octobris excepto legali impedimento (łac.) — w ostatnich dniach października, wyjąwszy prawną jaką przeszkodę. [przypis redakcyjny]
ultimo (łac.: ostatniemu a. ostatnim; wł.: ostatni) — ostatni, ostateczny. Kupiec odwołuje się najprawdopodobniej do handlowego obyczaju regulowania płatności ostatniego dnia każdego miesiąca. [przypis edytorski]
ultimo — ostatni dzień miesiąca, termin regulowania rachunków i innych należności. [przypis edytorski]
ultimum in linea domus regiae, domus Iagellonicae (łac.) — ostatniego z rodu w domu królewskim krwi jagiellońskiej. [przypis redakcyjny]
ultimum vale (łac.) — ostatnie pożegnanie. [przypis edytorski]
ultimum vale — Ostatnie pożegnanie przy pogrzebach. [przypis autorski]
ultimus domus Iagiellonicae pullus (łac.) — ostatnie domu Jagiellońskiego pisklę. [przypis redakcyjny]
ultissimum (łac.) — najbardziej ostateczne. [przypis edytorski]
ultramaryna — odcień koloru niebieskiego. [przypis edytorski]
ultramaryna — pigment mineralny (najczęściej kojarzony z kolorem niebieskim, jednak może mieć także barwę np. fioletową lub żółtą). Także określenie intensywnie niebieskiej barwy lub farby. [przypis edytorski]
ultramontański — związany z ultramontanizmem: poglądem głoszącym, że polityka lokalnych kościołów rzymskokatolickich powinna być podporządkowana decyzjom papieża (którego siedziba znajduje się stale w Watykanie, a więc „za górami”; stąd nazwa); ultramontanizm jest więc stanowiskiem oznaczającym usztywnienie doktryny Kościoła katolickiego oraz centralizację władzy kościelnej. [przypis edytorski]
ultramontanizm (z łac. ultramontanus: znajdujący się za górami) — pogląd głoszący, że polityka lokalnych kościołów rzymskokatolickich powinna być podporządkowana decyzjom papieża (którego siedziba znajduje się stale w Watykanie, a więc „za górami”; stąd nazwa); ultramontanizm jest więc stanowiskiem oznaczającym usztywnienie doktryny Kościoła katolickiego oraz centralizację władzy kościelnej. [przypis edytorski]
ultramontanizm (z łac. ultramontanus: znajdujący się za górami) — pogląd głoszący, że polityka lokalnych kościołów rzymskokatolickich powinna być podporządkowana decyzjom papieża (którego siedziba znajduje się stale w Watykanie, a więc „za górami”; stąd nazwa); ultramontanizm jest więc stanowiskiem oznaczającym usztywnienie doktryny kościoła katolickiego oraz centralizację władzy kościelnej; jego powstanie jako prądu myślowego wiąże się z wystąpieniem papieża Piusa VI potępiającym rewolucyjną Francję w 1791 r., a głównym teoretykiem ultramontanizmu był Joseph de Maistre (1753–1821); ultramontańska dusza przen.: dusza niezwykle religijna, dusza dewotki. [przypis edytorski]
ultra posse nemo obligatur (łac.) — nikt nie jest zobowiązany czynić więcej, niż może. [przypis edytorski]
ultra (pot.) — skrócone: ultrarojaliści, skrajnie reakcyjna część monarchistów działających podczas restauracji władzy Burbonów (1815–1830). [przypis edytorski]
ultra (pot.) — skrócone: ultrarojaliści, skrajnie reakcyjna część monarchistów francuskich. [przypis edytorski]
ultro (łac.) — dobrowolnie. [przypis redakcyjny]
ultro (łac.) — sam, z dobrej woli. [przypis redakcyjny]
ul — tu: więzienie, areszt. [przypis edytorski]
ultymatywnie — ostatecznie; jako ultimatum. [przypis edytorski]
ultymatywnie (z łac.) — przez postawienie ultimatum, ostatecznego żądania popartego groźbą. [przypis edytorski]
ulubieniec Jego na dzikiej Patmos — święty Jan, autor włączonej do Nowego Testamentu Apokalipsy. [przypis edytorski]
ulubienie — miłość. [przypis autorski]
ulubiona polskim budowniczym — dziś: ulubiona przez polskich budowniczych. [przypis edytorski]
ulubione dziełko Karola… faja… Stefana Batorego — Krzywosąd posiadał zbiory „pamiątek historycznych”, w dużej części związanych z dziejami Polski; zdradzają one nostalgiczny charakter i romantyczną manierę właściciela. [przypis edytorski]
ulubionego pisarza doktora Beckera — tytuły książek pokazują, że jest nim sam autor, Egon Erwin Kisch. [przypis edytorski]
u ludzi zaś pięknych i dobrych — swój ideał moralny człowieka określa Grek wyrazami „piękny i dobry” (kalos k'agathos), Rzymianin słowami „mąż dobry”, vir bonus; dzisiejszy Anglik słowem gentleman. [przypis tłumacza]
ulżą — tu: ułatwią. [przypis edytorski]
umajony — ozdobiony kwiatami. [przypis edytorski]
umarł 27 grudnia roku 1838 — Lista alfabetyczna oficerów. Z Archiwum Sztabu Głównego Nr 5, s. 27, w Bibliotece Polskiej w Paryżu. [przypis redakcyjny]
Umarła po dziewięciu latach panowania — rok 70 p.n.e. [przypis tłumacza]
umarłby z pocałunkiem Boga na twarzy — z pocałunkiem Boga umarł Mojżesz. [przypis tłumacza]
Umarłe ciało nazad wnieśli do komnaty — Widocznie poprzednio („ogromne drzwi budynku wywalając z trzaskiem”) Wacław wyniósł zwłoki Marii przed dom. [przypis redakcyjny]
umarłe (daw. nmos) — dziś: umarłych. [przypis edytorski]
umarłe krzesili (starop.) — wskrzeszali [zmarłych]. [przypis redakcyjny]
Umarł Filip? Nie, na Boga, ale choruje — Filip zachorował podczas wyprawy do Tracji; na wieść o tym Ateny rozpuściły pogotowie. [przypis tłumacza]
umarł hetman polny Sieniawski — w Lubowli na Spiszu. [przypis redakcyjny]
umarł osiemdziesięcioletnim starcem — dziś: umarł jako osiemdziesięcioletni starzec. [przypis edytorski]
umarł po trzydziestu trzech latach panowania — Graetz mniema (Geschichte der Juden III, 117), że Flawiusz w Starożytnościach XIII, X, 7, poprawia słusznie na 31 lat i że w XX, X, 3 zamiast 30 lat należy czytać 31 (zamiast τριάκοντα δέ ἐν ἔτεσι powinno być τριάκοντα δέ ἑνί ἔτεσι). [przypis tłumacza]
umarł we mnie dawny człowiek, a narodził się nowy — słowa te przypominają napis z Prologu III części Dziadów: Gustavus obit… Natus est Condratus. [przypis redakcyjny]
umarł we Wrocławiu (…) — 31 stycznia 1667. [przypis redakcyjny]
umarł w kwiecie wieku — tragiczny ten wypadek zdarzył się wkrótce po odjeździe Solona z Lidii, przed wojną i ową próbą wyroczni (według Herodota). Syn Krezusa Athys padł podczas polowania na dzika, ugodzony włócznią Adrestosa, który chybił zwierza. Adrestos był przybyszem z Frygii, przyjętym z łaski Krezusa, i pragnął mu się za jego opiekę wywdzięczyć. Jemu powierzył król bezpieczeństwo syna, którego śmierć sny mu przepowiadały, i właśnie ten, co go chronić obiecał, stał się przyczyną jego zguby. Na grobie królewicza popełnił Adrestos samobójstwo. [przypis tłumacza]
umarłych niechaj sobie grzebią umarli — sformułowanie zaczerpnięte z Biblii, por. Mt 8,22; Łk 9,60. [przypis edytorski]
umarły wał — wał utworzony z umarłych (poległych w walce z Kirkorem). [przypis edytorski]
umarli szybko jadą — niem. Die Toten reiten schnell; cytat z ballady preromantycznego poety Gottfrieda Augusta Bürgera Lenore (1772), opowiadającej o porwaniu tytułowej bohaterki przez jej zmarłego narzeczonego. [przypis edytorski]
Umarli trwają krótko, krótko… — Wiktor Hugo, À un voyageur (Do podróżnego) z tomu poezji Wiktora Hugo Les Feuilles d'automne (Liście jesienne, 1831). [przypis edytorski]
umartwić — tu: uczynić coś martwym, unieruchomić, wlepić, ustalić. [przypis redakcyjny]
umartwienie — tu: zmartwienie. [przypis edytorski]
umarty (gw.) — umarły. [przypis edytorski]
umarzać (starop.) — uśmiercać, zabijać. [przypis edytorski]
umarzły [śnieg] (starop.) — zmarzły. [przypis redakcyjny]
umaszczenie — barwa sierści zwierzęcia. [przypis edytorski]
umbaja — wielka trąba z kła słoniowego. [przypis autorski]
Umbelliferae (biol.) — baldaszkowate (selerowate), rodzina bylin, rzadziej krzewów, obejmująca ok. 4 tys. gatunków. [przypis edytorski]
Umbilicus Orbis terrarum (łac.) — pępek całego świata (dosł.: kręgu ziemi); na Forum Romanum w Rzymie stał okrągły, ceglany monument, zwany Umbilicus urbis Romae (pępek miasta Rzymu), wyznaczający centrum miasta; w tym samym miejscu znajdowała się podziemna struktura o nazwie Mundus (świat), uważana za wejście do podziemnej krainy zmarłych. [przypis edytorski]
umbra — barwnik brunatnoczerwony. [przypis edytorski]
Umbra benedicentis Maledictus adumbratur (łac.) — Cień (ręki) błogosławiącego rysuje (postać, kontur) Przeklętego (tj. szatana Bafometa) [Przypis autora]. [przypis autorski]
umbraculum (łac.) — rodzaj ekranu, którym przesłania się monstrancję z Najświętszym Sakramentem w czasie kazania. [przypis redakcyjny]
umbra — daw. abażur. [przypis edytorski]
umbra (daw.) — abażur. [przypis edytorski]
umbra (łac.) — cień; duch (zmarłego). [przypis edytorski]
umbrela (daw.) — osłona dająca cień; tu: abażur. [przypis edytorski]
umbrelką — zasłona na lampę. [przypis redakcyjny]
umbrelka — daszek chroniący przed światłem. [przypis edytorski]
umbrelka — osłona dająca cień: parasolka, tu: abażur. [przypis edytorski]
umbrelka — osłona dająca cień; zasłona na lampę. [przypis edytorski]
umbrelka — parasolka. [przypis edytorski]
umbrella — parasolka. [przypis edytorski]
Umbria — region w środkowych Włoszech. [przypis edytorski]
Umbry — Umbrowie, mieszkańcy starożytnej Umbrii w środkowej Italii nad Morzem Adriatyckim, na zachód od Etrurii (Toskanii). [przypis redakcyjny]
um (daw.) — rozum. [przypis edytorski]
umęczon (daw.) — skrócona forma imiesłowu przymiotnikowego r.m.; dziś: umęczony. [przypis edytorski]
u męki Boskiej — tj. pod figurą ukrzyżowanego Chrystusa. [przypis edytorski]
umerlaków — dziś popr.: umarlaków. [przypis edytorski]
Umhu! — daw. dźwiękonaśladowczy wyraz oznaczający potwierdzenie; dziś raczej: mhm. [przypis edytorski]
umiąca — dziś popr.: umiejąca. [przypis edytorski]
umią — dziś popr. 3.os.lm: umieją. [przypis edytorski]
umią — dziś popr. forma 3 os. lm cz.ter.: umieją. [przypis edytorski]
umią — dziś popr.: umieją. [przypis edytorski]
umią — niedbałość mowy codziennej, p. wyżej. [przypis tłumacza]
umiarkowanie [temperantia], trzeźwość [sobrietas], czystość [castitas] — Zob. Przyp. do Tw. 56. [przypis redakcyjny]
umię — dziś popr.: umiem. [przypis edytorski]
umieć alfę z betą — być uczonym; znać język grecki. [przypis redakcyjny]
umieć się znaleźć — umieć się zachować. [przypis edytorski]
umiecież — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż. [przypis edytorski]
Umieją… kornet czynić kapeluszem — modą ówczesną kobiety nosiły kornety, rodzaj wysokich czepców, kapelusze natomiast spotykało się tylko u mężczyzn. [przypis redakcyjny]
umiejętnik — inteligent, człowiek wykształcony. [przypis edytorski]
umiejętność łączenia w jednej duszy (…) świętym ogniem, przy którym można jeszcze upiec niejedną pieczeń — S. Brzozowski, My młodzi, „Głos” 1902, nr 50. [przypis autorski]
Umiejętność wszystkich apriorycznych zasad zmysłowości nazywam Estetyką transcendentalną — sami tylko Niemcy używają obecnie wyrazu Estetyka na oznaczenie tego, co inne narody mianują Krytyką smaku. Powodem ku temu była zawodna nadzieja, powzięta przez wybornego analityka Baumgartena, że ocena krytyczna Piękna da się podprowadzić pod zasady rozumowe, a jej prawidła podnieść do znaczenia umiejętności. [Aleksander Bogumił Baumgarten (1714–1762), filozof ze szkoły Wolffa, pierwszy wprowadził nazwę Estetyki (Aestethica, 1750–58) na oznaczenie umiejętności zajmującej się pięknem, które określił jako zmysłowo oglądaną i unaocznioną doskonałość. Przymiotnik grecki αἰσθητικός oznaczał: wrażliwy, czujący; lub też dostrzegalny i w tym drugim znaczeniu=αἰσθητός. Przeciwieństwo αἰσθητά i νοητά jest przeciwieństwem między zmysłowymi wrażeniami a pojęciami, wytworzonymi przez umysł. Propozycja Kanta nie przyjęła się. Estetyką najprzód w Niemczech, a potem i w całym ukształconym świecie zwano tylko naukę o pięknie. Sam zresztą Kant w Krytyce Rozwagi (Kritik der Urtheilkraft) niejednokrotnie nazywał sądy o pięknie sądami estetycznymi; przyp. red.] Usiłowanie to jednak daremne. Wzmiankowane bowiem prawidła, czyli sprawdziany, są ze względu na swe najgłówniejsze źródła empirycznymi tylko, nie mogą więc nigdy służyć za określone prawa a priori, którymi by miał się kierować nasz sąd o rzeczach smaku, raczej ten drugi jest właściwym kamieniem probierczym trafności pierwszych. Z tego powodu dobrze by było, albo nazwę tę znowu przywrócić, zachowując ją tej nauce, która jest prawdziwą umiejętnością (przez co zbliżyłoby się się bardziej i do języka i do rozumienia Starożytnych, u których bardzo był sławny podział poznania na αἰσθητά καί νοητά), albo też podzielić się tą nazwą z filozofią spekulatywną i brać Estetykę w znaczeniu już to transcendentalnym, już to psychologicznym. [W I wyd. nie było drugiego projektu do nazwy Estetyki (albo); przyp. tłum.]. [przypis autorski]
umiejętny (daw.) — tu: praktyczny [przypis edytorski]
umiejscowienie Kasprowicza w dokonanym przez „Głos” odrodzeniu aktywizmu politycznego (…) Było tych związków więcej niż tylko te, do których pozytywiści się przyznawali: „postęp, gloryfikacja pracy, sprawiedliwość społeczna, utylitaryzm, kult przyrody, uczucia humanitarno-socjalne” — [por.] P. Czarnecki, Młody Kasprowicz a grupa warszawskiego „Głosu”, Poznań 1935, s. 72. [przypis autorski]
umiejscowienie „Pałuby” i „Próchna” w dynamice wewnętrznej epoki Młodej Polski — słówko o poprzednikach. Pałubę zestawiał z Próchnem jeden jedyny St. Lack (O doktrynerach, „Nowe Słowo” 1903, nr 17), jednakże na terenie dalekim od obchodzących nas tu rozważań. Temat tej rozprawy migawkowo wskazany został przez K. L. Konińskiego (Katastrofa wierności. Uwagi o „Pałubie” K. Irzykowskiego, „Przegląd Współczesny” 1931, nr 109), gdzie autor wśród możliwych a pominiętych przez siebie przekrojów Pałuby wymienił: „»Pałuba« jako reakcja na Młodą Polskę”. Koniński wspomina również o możliwym „opracowaniu filologicznym” Pałuby, rozumiejąc przez to chyba przyjęcie przez krytykę. Częściowym, w miarę konieczności dowodu, spełnieniem tego postulatu pragną być poniższe uwagi. [przypis autorski]
umieli sprawiać zimno (…) płyn w naczyniu i latem zamrażali — zwracano uwagę, że o podobnych sekretach u Łotwy i Litwinów opowiadają w XVII wieku Fabricius i Praetorius; lecz podobieństwo to całkiem przypadkowe: „płanetnicy” w najgorętszą porę sprowadzają grady i lody wedle ogólnoeuropejskiego przesądu; że zaś w oczach Praetoriusa jakiś Ragniczanin ziółkiem nieznanym kipiątek zamroził, i to zwykła sztuczka czarnoksiężników, wrzuceniem (zimnych) kamieni do zimnej wody war wywołujących i, odwrotnie, wrzątek mrożących; wreszcie długie leżenie zwłok, przed uroczystym pogrzebem, zachowywane nieraz na Litwie i rusi, nie do sztucznego oziębiania ciał się odnosi. [przypis redakcyjny]
umiem ja, jako, kiedy kogo sądzić (starop.) — wiem jak i kiedy kogoś [należy] sądzić [osądzać]. [przypis edytorski]
