Dzisiaj aż 13,496 dzieciaków dzięki wsparciu osób takich jak Ty znajdzie darmowe książki na Wolnych Lekturach.
Dołącz do Przyjaciół Wolnych Lektur i zapewnij darmowy dostęp do książek milionom uczennic i uczniów dzisiaj i każdego dnia!
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | arabski | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | bez liczby pojedynczej | botanika | celtycki | chemiczny | chiński | czasownik | czeski | dopełniacz | dawne | drukarstwo, drukowany | dziecięcy | ekonomiczny | filozoficzny | fizyka | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geografia, geograficzny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | hinduski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | ironicznie | islandzki | japoński | język, językowy, językoznawstwo | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | nieodmienny | niemiecki | norweski | obelżywie | poetyckie | pogardliwe | polski | polityczny | portugalski | pospolity | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przymiotnik | przysłowiowy | przysłówek | psychologia, psychologiczny | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | rzeczownik | rzymski | środowiskowy | staropolskie | starożytny | szwedzki | teatralny | techniczny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | zdrobnienie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 161842 przypisów.
staje, stajanie — dawna miara odległości (etymologicznie: dystans, po przebiegnięciu którego koń musi się zatrzymać i odpocząć). [przypis edytorski]
staje — staropolska miara długości: odległość, po przejechaniu której koń musi się zatrzymać na odpoczynek. [przypis edytorski]
staje — tu daw.: wystarcza. [przypis edytorski]
Staje widomie morowa dziewica (…) chustką skrwawioną powiewa — Lud prosty w Litwie wyobraża morowe powietrze w postaci dziewicy, której zjawienie się, opisane tu według powieści gminnej, poprzedza straszliwą chorobę. Przytoczę, w treści przynajmniej, słyszaną niegdyś w Litwie balladę. «We wsi zjawiła się morowa dziewica i według zwyczaju przeze drzwi lub okno wsuwając rękę, i powiewając czerwoną chustką, rozsiewała śmierć po domach. Mieszkańcy zamykali się warownie, ale głód i inne potrzeby wkrótce zmusiły do zaniedbania takowych środków ostrożności; wszyscy więc czekali śmierci. Pewny szlachcic, lubo dostatecznie opatrzony w żywność i mogący najdłużej wytrzymać to dziwne oblężenie, postanowił jednak poświęcić się dla dobra bliźnich, wziął szablę zygmuntówkę, na której było imię Jezus, imię Maryja, i tak uzbrojony otworzył okno domu. Szlachcic jednym zamachem uciął straszydłu rękę i chustkę zdobył. Umarł wprawdzie i cała jego rodzina wymarła, ale odtąd nigdy we wsi nie znano morowego powietrza.» Chustka owa miała być zachowana w kościele, nie pomnę jakiego miasteczka. Na Wschodzie, przed zjawieniem się dżumy, ma się pokazywać widmo na skrzydłach nietoperza i palcami wytykać skazanych na śmierć. Zdaje się, że imaginacja gminna w podobnych obrazach przedstawić chciała to przeczucie tajemne i tę dziwną trwogę, która zwykła poprzedzać wielkie nieszczęścia lub zgon, a którą nie tylko pojedyncze osoby, ale całe narody częstokroć podzielają. Tak w Grecji przeczuwano długie trwanie i okropne skutki wojny peloponeskiej, w państwie rzymskim upadek monarchii, w Ameryce przybycie Hiszpanów itd. [przypis autorski]
staj kilkoro — dziś popr.: staj kilka. [przypis edytorski]
stajnia Augiasza (mit. gr.) — zamieszkała przez 3000 wołów i nie czyszczona od 30 lat. Oczyszczenie jej było jedną z dwunastu legendarnych prac Herkulesa. [przypis redakcyjny]
stajnia Augiasza — nawiązanie do jednej z prac Heraklesa, który miał oczyścić stajnie króla Augiasza; przen.: coś brudnego i trudnego do uporządkowania. [przypis edytorski]
stajnie (daw.) — dziś forma Msc.lp: stajni. [przypis edytorski]
stajnie (daw.) — dziś forma N.lp: stajni. [przypis edytorski]
stajnie — dziś popr. forma D. lp: stajni. [przypis edytorski]
stajonko a. stajanie — większy obszar gruntu uprawnego. [przypis edytorski]
stałaby się (…) drażliwą (daw.) — dziś: stałaby się drażliwa. [przypis edytorski]
Stała jodłą wężowa — żona węża stała się jodłą. [przypis edytorski]
stała magnetyczna (…) została zmierzona przez pp. P. Curie i C. Chéneveau (…) — [por.] „Societé de Physique”, 8 kwietnia 1903. [przypis autorski]
stałam blisko Palli, z szacunku nie odważyłam się od niej odejść, ani podnieść na nią oczu — Dziewczęta, nawet królewskiego rodu, odnosiły się z wielkim szacunkiem do mężatek. [przypis autorski]
stała na swoim — popr.: obstawała przy swoim. [przypis edytorski]
stała Plancka (fiz.) — jedna z podstawowych stałych fizycznych, charakterystyczna dla mechaniki kwantowej, oznaczana literą . [przypis edytorski]
stała Plancka (fiz.) — jedna z podstawowych stałych fizycznych, charakterystyczna dla mechaniki kwantowej, oznaczana literą h. [przypis edytorski]
Stałem się bohaterem Listów szalonego człowieka — (właśc.: Listy człowieka szalonego, 1899) powieść A. Niemojewskiego z życia artystów. [przypis edytorski]
stał — mowa o husarzu. [przypis redakcyjny]
stało mi się — dziś: stało się dla mnie. [przypis edytorski]
stałość — spokój, niewzruszoność. [przypis edytorski]
stałością — spokój, niezmienność postawy i poglądów. [przypis edytorski]
stało — starop. forma zapisu (tu uwspółcześniona): sstało. [przypis edytorski]
stał się nawet od strasznego Janusza Radziwiłła zgubniejszym — mowa o tzw. rokoszu Lubomirskiego (1665–1666), wznieconym przez tego magnata politycznym i zbrojnym buncie szlachty przeciw dążeniom absolutystycznym Jana Kazimierza; konflikt zakończył się kompromisem: Lubomirski został wygnany, a król zrezygnował z wyznaczenia swojego następcy (tj. z elekcji vivente rege); w 1668 r. Jan Kazimierz abdykował. [przypis edytorski]
stalag — obóz jeniecki dla szeregowców i podoficerów [przypis edytorski]
stalaktyt — naciek wapienny w postaci sopla zwisającego ze stropu jaskini. [przypis edytorski]
stalaktyt — rodzaj nacieku skalnego. [przypis edytorski]
stal damasceńska — stal, z której od X do XVII w. produkowano broń białą, posiadającą niezwykłą w owych czasach jakość (dużą twardość przy jednoczesnej odporności na pęknięcia i ukruszenia); nazwa pochodzi od Damaszku w Syrii, w okolicach którego (między innymi) wytwarzano z tej stali szable i miecze; w Europie swą legendarną sławę stal damasceńska zyskała od czasów wypraw krzyżowych. [przypis edytorski]
staldas — trobesys gyvuliams laikyti, tvartas. [przypis edytorski]
stalić — hartować. [przypis edytorski]
Stalingrad to jedno z największych miast Rosji, leżące nad Wołgą, obecnie nosi nazwę Wołgograd (do roku 1925 Carycyn, od 10 kwietnia 1925 do 7 listopada 1961 Stalingrad). O kontrolę nad Stalingradem stoczona została jedna z najważniejszych bitew II wojny światowej. Była to jedna z najkrwawszych bitew w historii wojen, liczbę ofiar szacuje się na 2 miliony.
Niemiecka ofensywa na Stalingrad rozpoczęła się w sierpniu 1942 r. Bombardowania Luftwaffe doprowadziły do zniszczenia znacznej części miasta, następnie bitwa przerodziła się w walki miejskie, podczas których obie strony nadsyłały posiłki do miasta. W połowie listopada Niemcy zepchnęli radzieckich obrońców do czterech wąskich przyczółków wzdłuż zachodniego brzegu Wołgi, przejmując kontrolę nad 90 proc. powierzchni Stalingradu. Dopiero w listopadzie Armia Czerwona zdołała odciąć wspierające Niemców armie rumuńskie, węgierskie i włoskie. Hitler nakazał jednak swojej armii trwać na miejscu i nie próbować wyrwania się z okrążenia; zamiast tego podjęto próby zaopatrywania jej drogą powietrzną i przełamania pierścienia okrążenia z zewnątrz. Ciężkie walki trwały jeszcze do lutego 1943 r., gdy siły Osi w Stalingradzie, wyczerpawszy swoje zapasy amunicji i żywności, poddały się. Bitwa stalingradzka spowodowała wycofanie znacznych sił niemieckich z Europy Zachodniej, które miały uzupełnić straty wojskowe na froncie wschodnim.
[przypis edytorski]
Stalingrad właśc. Wołgograd — rosyjskie miasto obwodowe, nad dolną Wołgą, które od 1925 do 1961 r. nosiło nazwę Stalingrad. Od lipca 1942 do lutego 1943 r. trwała tutaj walka, zakończona zwycięstwem Rosjan nad Niemcami. [przypis edytorski]
staliśmy się przeciwnikami Boga — Dzieła, t. X, s. 56. [przypis autorski]
stalka a. stalówka — element pióra, blaszka dotykająca bezpośrednio papieru podczas pisania. W I połowie XX w. dzieci w szkołach uczyły się pisać piórem złożonym z drewnianej obsadki i metalowej stalówki, którą zanurzało się co chwilę w kałamarzu pełnym atramentu. Stalówki szybko się zużywały i trzeba było je często wymieniać. Długopis został wynaleziony w 1938 r., a do powszechnego użytku wszedł znacznie później. [przypis edytorski]
stalka a. stalówka — w czasach, w których powstała ta książka, pisano piórem, przy czym tzw. wieczne pióra były drogie, więc dzieci w szkołach używały zwykle pióra składającego się z podłużnej drewnianej obsadki z zamocowaną metalową stalówką, którą maczało się co chwilę w kałamarzu z atramentem. Długopis został wynaleziony w 1938 r., a do powszechnego użytku wszedł znacznie później. [przypis edytorski]
stalka a. stalówka — w czasach, w których powstała ta książka, pisano piórem, przy czym tzw. wieczne pióra były drogie, więc dzieci w szkołach używały zwykle pióra składającego się z podłużnej drewnianej obsadki z zamocowaną metalową stalówką, którą maczało się co chwilę w kałamarzu z atramentem. Długopis został wynaleziony w 1938 r., a do powszechnego użytku wszedł znacznie później. [przypis edytorski]
stalka (daw. pot.) — stalówka, element pióra do pisania. [przypis edytorski]
stalka (daw. pot.) — stalówka. [przypis edytorski]
stalka (daw.) — przedmiot zrobiony ze stali; tu prawdopodobnie: stalówka (część pióra osadzana na obsadce i po zanurzeniu w atramencie służąca do pisania). [przypis edytorski]
stalka (daw.) — stalówka. [przypis edytorski]
stalla — zdobiona ławka w prezbiterium, blisko ołtarza, przeznaczona głównie dla duchownych. [przypis edytorski]
stalla (z łac.) — ozdobna ława w kościele. [przypis edytorski]
stalle — drewniane lub kamienne ławki ustawione w prezbiterium. [przypis edytorski]
stalle — ławki ustawione najbliżej ołtarza, po jego bokach, w prezbiterium; poszczególne siedziska były od siebie oddzielone, posiadały wysokie oparcie, niekiedy z baldachimem (lub rodzajem daszka) oraz klęczniki zabudowane z przodu; często wszystkie elementy stall były bogato rzeźbione, a niekiedy ozdobione malowidłami; stalle służyły wyższym przedstawicielom władzy duchownej lub świeckiej, względnie zakonnikom; najczęściej budowano je w kościołach katedralnych, klasztornych i kolegiatach, w okresie od średniowiecza do baroku. [przypis edytorski]
stalle — ozdobne ławy kościelne z wysokimi oparciami, ustawiane wzdłuż ścian blisko głównego ołtarza, przeznaczone dla dostojników, zwł. duchownych, a. dla zakonników. [przypis edytorski]
stalle — zdobione ławki w prezbiterium, blisko ołtarza, przeznaczone głównie dla duchownych. [przypis edytorski]
stallów — dziś popr. forma D.: stalli a. stall. [przypis edytorski]
stallum (łac.) — miejsce, krzesło. [przypis redakcyjny]
stalna Fryzów stopa — podkowa koni fryzyjskich. [przypis redakcyjny]
stalne — stalowe, [przypis redakcyjny]
stalnyčia (sl.) — stalčius. [przypis edytorski]
stalny (daw.) — stalowy. [przypis edytorski]
stalny — dziś popr.: stalowy. [przypis edytorski]
stalny — dziś: stalowy. [przypis edytorski]
stalny — stalowy. [przypis edytorski]
stalny — tu: stały, niezłomny. [przypis edytorski]
stalówka a. stalka — element pióra, blaszka dotykająca bezpośrednio papieru podczas pisania. W I połowie XX w. dzieci w szkołach uczyły się pisać piórem złożonym z drewnianej obsadki i metalowej stalówki, którą zanurzało się co chwilę w kałamarzu pełnym atramentu. Stalówki szybko się zużywały i trzeba było je często wymieniać. Długopis został wynaleziony w 1938 r., a do powszechnego użytku wszedł znacznie później. [przypis edytorski]
stalówka a. stalka — przed II wojną światową pisano piórem, przy czym tzw. wieczne pióra były drogie, więc dzieci w szkołach używały zwykle pióra składającego się z podłużnej drewnianej obsadki z zamocowaną metalową stalówką, którą maczało się co chwilę w kałamarzu z atramentem. Długopis został wynaleziony w 1938 r., a do powszechnego użytku wszedł znacznie później. [przypis edytorski]
stalówka — w czasach, w których powstała ta książka, pisano piórem, przy czym tzw. wieczne pióra były drogie, więc dzieci w szkołach używały zwykle pióra składającego się z podłużnej drewnianej obsadki z zamocowaną metalową stalówką, którą maczało się co chwilę w kałamarzu z atramentem. Długopis został wynaleziony w 1938 r., a do powszechnego użytku wszedł znacznie później. [przypis edytorski]
stalony (daw.) — wzmocniony stalą. [przypis edytorski]
stalony [miecz] (starop.) — stalowy. [przypis edytorski]
stalony (starop. forma) — stalowy, ze stali. [przypis edytorski]
stalony (starop.) — stalowy. [przypis edytorski]
stalony (starop.) — stalowy, ze stali. [przypis edytorski]
stalony (starop.) — tu: stalowy. [przypis edytorski]
staloryt — rycina wykonana techniką, polegającą na wygrawerowaniu rysunku na płycie stalowej. [przypis edytorski]
stalować — zlecać wykonanie czegoś, zamawiać coś. [przypis edytorski]
stalowany — tu: załatwiony. [przypis edytorski]
stalugi — dziś popr.: sztalugi. [przypis edytorski]
stalyčia (lenk.) — sostinė. [przypis edytorski]
stambułka — fajka turecka, lulka. [przypis edytorski]
stambułka — fajka turecka. [przypis edytorski]
stambułka — fajka turecka. [przypis redakcyjny]
Stambuł — największe i najludniejsze miasto w Turcji; dawniej Konstantynopol, a wcześniej Bizancjum. [przypis edytorski]
stambulskie oddycha gorycze — pali tytoń. [przypis redakcyjny]
stambus — (kitur) standus, čia: stambus, nerupus, nesmulkus). [przypis redakcyjny]
Stamma, Philipp (ok. 1705–ok. 1755) — syryjski szachista mieszkający we Francji i Anglii; autor książki Essai sur le jeu des echecs (Szkic o grze w szachy, 1737). [przypis edytorski]
Stammgast (niem.) — stały gość. [przypis edytorski]
Stampa, Gaspara (1523–1554) — poetka włoska. [przypis edytorski]
stamped, popr.: stampede (ang.) — popłoch, nagła panika w stadzie zwierząt. [przypis edytorski]
stamtąd przez przełęcz — może to być przełęcz, przez którą prowadzi droga z miasta Argos do Kleonaj (na południe od Koryntu), lub przełęcz przy Tenei (na południowy wschód od Kleonaj), na drodze z Koryntu do Myken. [przypis tłumacza]
stańczycy — konserwatywne stronnictwo w Galicji reprezentujące program ugodowy wobec Austrii, skierowany przeciwko ruchowi wyzwoleńczemu. [przypis edytorski]
stańczycy — konserwatywne stronnictwo w Galicji reprezentujące program ugodowy wobec Austrii, skierowany przeciwko ruchowi wyzwoleńczemu. [przypis redakcyjny]
stańczycy — krakowscy konserwatyści z przełomu XIX i XX w., skupieni wokól czasopisma „Teka Stańczyka”. [przypis edytorski]
stańczyk — członek konserwatywnego stronnictwa w Galicji, reprezentującego program ugodowy wobec Austrii, sprzeciwiającego się ruchom wyzwoleńczym, niepodległościowym; na przełomie XIX i XX w. krakowscy konserwatyści skupieni byli wokół czasopisma „Teka Stańczyka”. [przypis edytorski]
Stańczyk — nadworny błazen (trefniś) trzech ostatnich Jagiellonów, wcześnie już wsławiony ostrym i trafnym dowcipem w tradycji rósł w znaczenie jako bystry a odważny mędrzec zatroskany o los Polski. Postać jego malował kilka razy Matejko, m.in. na obrazie Hołd pruski, wcześniej: Stańczyk (na dworze królowej Bony). Tu chodzi zapewne o ten obraz. Podobno reprodukcja Stańczyka Matejki wisiała nad biurkiem Starzewskiego w redakcji „Czasu”. Postacią Stańczyka dla własnych celów politycznych posłużyli się twórcy obozu konserwatystów krakowskich: J. Szujski, S. Tarnowski, S. Koźmian, L. Wodzicki, pisząc Tekę Stańczyka, opublikowany w 1869 r. pamflet na dążności niepodległościowe, powstańcze i demokratyczne, w duchu zachowawczym. Stąd nazywano konserwatystów galicyjskich „stańczykami”; „Czas” był ich organem. [przypis redakcyjny]
Stańczyk (ok. 1480–1560) — błazen na dworze kilku polskich królów z dynastii Jagiellonów; przypisuje się mu cięty dowcip i polityczną mądrość. [przypis edytorski]
Stańczykowie — Jan Szczęsny Stańczyk (herbu trzy Trąby, przydomku Osuchowicz) miał dwie córki, jedną Elżbietę, która wyszła za Jerzego księcia Giedroycia i drugą, która była za Marcinem Szewkowskim w r. 1581. (z papierów kiernowskiego kościoła). Sławny więc trefniś Zygmunta I był nie tylko szlachcicem, ale szlachcicem nie lada, kiedy ród jego koligacił się z książęty. [przypis autorski]
stańczyk — tu: błazen. [przypis edytorski]
Stań, obernysia, hlań, zadywysia, kotory wojujesz (…) — zacytowane ułamki wyjęte są ze współczesnej pieśni zapisanej w Latopiscu, czyli Kroniczce Joachima Jerlicza. Wydawca przypuszcza, że pieśń ułożył sam Jerlicz, ale niczym przypuszczenia nie popiera. Chociaż z drugiej strony polonizmy, których się autor pieśni dopuścił, zdradzają jego narodowość. [przypis autorski]
Stań tu waszmość — staropolska pieśń pijacka: „Stań tu waszmość za koleją — i przypatrz się jak tu leją…” [przypis redakcyjny]
stańże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że; znaczenie: stań wreszcie, stań koniecznie. [przypis edytorski]
stanąć (daw.) — wystarczyć. [przypis edytorski]
stanąć dęba — sprzeciwić się, stawić zdecydowany opór. [przypis edytorski]
stanąć dęba — unosić się, stojąc na tylnych nogach. [przypis edytorski]
stanąć na czole — dziś: stanąć na czele; objąć przywództwo a. wieść prym. [przypis edytorski]
stanąć na wstręcie (daw.) — przeszkodzić. [przypis edytorski]
stanąć na wstręcie komuś (daw.) — przeszkodzić komuś. [przypis edytorski]
stanąć na wstręcie — przeszkodzić. [przypis edytorski]
