Przypisy

Polel — imię rzekomej postaci (bóstwa) z mitologii słowiańskiej; Lel i Polel mieli być synami Łady, boga wojny (w wersji męskiej) a. miłości i płodności (w wersji męskiej). [przypis edytorski]

polemark a. polemarch (gr.) — wódz naczelny. [przypis edytorski]

Pole Marsowe — równina poświęcona bogowi wojny Marsowi, poza tzw. murami serwiańskimi, otaczającymi dawniej Rzym; odbywały się na niej zaciągi wojskowe i zebrania wyborcze komicjów centurialnych. [przypis edytorski]

Pole Marsowe — równina w zakolu Tybru, poza tzw. murami serwiańskimi, otaczającymi dawniej Rzym, poświęcona bogowi wojny Marsowi; w okresie republiki miejsce zaciągów wojskowych i zebrań wyborczych, komicjów centurialnych; w okresie cesarstwa zabudowane obiektami reprezentacyjnymi i włączone w obręb murów miejskich. [przypis edytorski]

Pole marsowe — tereny o tej nazwie, niegdyś używane do ćwiczeń wojskowych, znajdują się m. in. w Rzymie i w Paryżu. Nazwa pochodzi od Marsa, rzymskiego boga wojny. [przypis edytorski]

Polen an der Arbeit — Polska w pracy, wyd. 1932. [przypis edytorski]

Polen kommt (niem.) — Polacy przyszli. [przypis edytorski]

polenta con u'celli — sycąca włoska potrawa ludowa, sporządzana pierwotnie z mąki kasztanowej, obecnie na ogół z mąki kukurydzianej lub kaszki kukurydzianej, niekiedy z dodatkiem sera i różnych sosów oraz warzyw, tu: z ptakami. [przypis edytorski]

polenta — potrawa włoska z mąki kukurydzianej. [przypis edytorski]

polepą — klepisko, podłoga ubita z gliny zmieszanej z sieczką. [przypis edytorski]

polepa (daw.) — gliniana podłoga. [przypis edytorski]

polepa — warstwa gliny lub gliny z sieczką kładziona jako uszczelnienie. [przypis edytorski]

polerowany (daw.) — wykwintny. [przypis edytorski]

polerowany — tu: obyczajny, wyrafinowany. [przypis edytorski]

polerowność — ogłada. [przypis edytorski]

polerowny — cechujący się ogładą towarzyską i wykształceniem. [przypis edytorski]

polerowny (daw.) — cywilizowany, pełen ogłady. [przypis edytorski]

polerowny (daw.) — cywilizowany. [przypis edytorski]

polerowny (daw.) — kulturalny, wyrafinowany. [przypis edytorski]

polerowny (daw.) — wykwintny. [przypis edytorski]

polerowny — wykwintny, dobrze wychowany, cechujący się ogładą towarzyską. [przypis edytorski]

Polesie — kraina geogr. i hist. leżąca głównie w granicach obecnej Białorusi i Ukrainy, częściowo na terenie Polski i Rosji. [przypis edytorski]

poleski — Polesie to kraina geograficzna i historyczna, obecnie znajdująca się w granicach Białorusi i Ukrainy. [przypis edytorski]

pole strasznej walki morderczej — mowa o napadzie na Mazury, którego dokonali Tatarzy w służbie polskiego hetmana Gosiewskiego; m.in. spalili Ełk (1656). [przypis edytorski]

poletę (gw.) — polecę. [przypis edytorski]

poletki — dziś popr.: poletka. [przypis edytorski]

poletko — małe pole. [przypis edytorski]

pole — tu: pole bitwy. [przypis edytorski]

polewanie Dodoli — Dodola a. Perperuna, żeńskie bóstwo nieba i pogody, czczone przede wszystkim przez Słowian płd.; polewanie Dodoli to obrzęd sprowadzania deszczu praktykowany na Bałkanach: jako symboliczną ofiarę bogini polewano wodą wybraną dziewczynę. [przypis edytorski]

polewany (starop.) — tu: szkliwiony (o glinianym garnku). [przypis edytorski]

polewka (daw.) — zupa, potrawa. [przypis edytorski]

pole wydarte — w domyśle: zaroślom leśnym. [przypis edytorski]

Poleżajew, Aleksandr Iwanowicz (1805–1838) — poeta rosyjski, romantyk; za napisanie autobiograficznego poematu satyrycznego Saszka (1825, wyd. 1861 w Londynie), w którym opisywał swoje życie studenckie, przymusowo wcielony do wojska. [przypis edytorski]

Polfernów [rodzony] (starop. forma) — D.lp: Polfernowy, Polferna [brat]. [przypis edytorski]

poliakai — lenkai. [przypis edytorski]

poliandria (z gr.) — wielomęstwo, małżeństwo jednej kobiety z więcej niż jednym mężczyzną jednocześnie. [przypis edytorski]

Polibiusz (ok. 200–ok. 118 p.n.e.) — historyk grecki, autor m.in. liczących 40 ksiąg Dziejów, opisujących historię powszechną w latach 264–146, wysoko ceniony za dbałość o prawdę i obiektywizm. [przypis edytorski]

Polibiusz z Megalopolis, gr. Polybios (ok. 200–ok. 118 p.n.e.) — najwybitniejszy historyk grecki epoki hellenistycznej, autor m.in. Dziejów w 40 księgach, obejmujących lata 264–146 p.n.e. i ukazujących wzrost potęgi Rzymu do rangi mocarstwa. [przypis edytorski]

polica (daw., gw.) — półka. [przypis edytorski]

polica (daw.) — półka (etymologia: pień drzewa rozłupany na pół). [przypis edytorski]

polica (daw.) — półka. [przypis edytorski]

polica (daw.) — polisa (lm: polisy), dokument potwierdzający zawarcie umowy ubezpieczeniowej. [przypis edytorski]

polica (gw.) — półka; tu pewnie parapet. [przypis edytorski]

polica — odkładnica; część pługa odkładająca skiby podcięte przez lemiesz. [przypis edytorski]

polica — zgrubienie od „półka”. [przypis edytorski]

policemeni (ang. policemen) — policjanci. [przypis edytorski]

police — półki. [przypis edytorski]

polichromia (z gr.) — tu: wielobarwność. [przypis edytorski]

Policiano, Antonio (1454–1494) — właśc. Angelo Ambrogini; włoski pisarz, wybitny humanista renesansowy, kanclerz Florencji, profesor; od czasów młodzieńczych przetłumaczył cztery księgi Iliady na łaciński heksametr, za co w 1470 roku otrzymał tytuł homericus adulescens, czyli homeryckiego młodzieńca. [przypis edytorski]

policijantas (lenk.) — policininkas. [przypis edytorski]

policmajster (ros. полицмейстер, z niem. Polizeimeister) — naczelnik policji w stolicy guberni lub innym większym mieście Rosji carskiej. [przypis edytorski]

policmajster (z niem.) — naczelnik policji. [przypis edytorski]

policya (daw.; śrdw. łac. policia, z gr. politeia) — państwo, ustrój państwowy. [przypis edytorski]

policzon — dziś: policzony. Jest to bardzo charakterystyczna dla Krasińskiego skrócona forma (np. zbawion zamiast: zbawiony itp.). [przypis edytorski]

Polidamos — syn Panthoosa. [przypis edytorski]

Polidamos — trojański doradca i wojownik. [przypis edytorski]

Polidamos — trojański wojownik i doradca. [przypis edytorski]

Polidamos — wojownik i doradca trojański. [przypis edytorski]

Polideuk — brat Kastora i Heleny, w wersji zlatynizowanej jego imię brzmi Polluks. [przypis edytorski]

Polidor — najmłodszy syn Priama i Hekuby. [przypis edytorski]

Polifem (mit. gr.) — cyklop, jednooki potwór żywiący się ludzkim mięsem. [przypis edytorski]

Polifem (mit. gr.) — jeden z Cyklopów, krwiożerczych jednookich olbrzymów, upity i oszukany przez Odyseusza, którego chciał zabić. [przypis edytorski]

Polifem (mit. gr.) — jeden z Cyklopów, krwiożerczych jednookich olbrzymów; uwięził w swojej jaskini Odyseusza i jego towarzyszy, zamykając wejście wielkim głazem, po czym kolejno ich pożerał; upity i oślepiony przez Odyseusza. [przypis edytorski]

Polifem (mit. gr.) — syn Posejdona, jeden z Cyklopów, oślepiony przez Odyseusza, którego więził w swojej jaskini na Sycylii. [przypis edytorski]

polifonia — tu: wielość stylów. [przypis edytorski]

poligamia (z gr.) — związek małżeński z wieloma osobami w tym samym czasie; tu w potocznym znaczeniu, zawężona do: związek mężczyzny z dwiema lub więcej kobietami (poligynia). [przypis edytorski]

poligamia — związek małżeński z wieloma osobami, tu: wielożeństwo, małżeństwo mężczyzny z dwiema lub więcej kobietami. [przypis edytorski]

Polignac, Edmond de (1834–1901) — francuski książę, kompozytor; znajomy Prousta. [przypis edytorski]

Polignot (gr. Polygnotos) z Tazos (V w. p.n.e.) — pierwszy klasyk malarstwa greckiego; wprowadził tetrachromię, tj. technikę czterech barw (czarnej, białej, czerwonej, żółtej); malował wielkie kompozycje o tematyce mitologicznej, niekiedy historycznej; zdobił budynki publiczne w Atenach ok. 470 p.n.e. [przypis edytorski]

polihistor — człowiek wszechstronnie wykształcony. [przypis edytorski]

polihistor — uczony, człowiek posiadający wiedzę z wielu dziedzin. [przypis edytorski]

Polihymnia (mit. gr.) — muza poezji lirycznej i muzyki. [przypis edytorski]

Polihymnia (mit. gr.) — muza poezji lirycznej i muzyki. [przypis edytorski]

Polikarp ze Smyrny (69–155) – biskup, męczennik i święty. [przypis edytorski]

polikier (daw., gw. środ.) — policjant. [przypis edytorski]

Poliklet (V w. p.n.e.) — rzeźbiarz grecki okresu klasycznego, twórca kanonu proporcji ciała ludzkiego. [przypis edytorski]

Poliklet z Argos, gr. Polyklejtos (V w. p.n.e.) — rzeźbiarz grecki okresu klasycznego, twórca kanonu proporcji ciała ludzkiego. [przypis edytorski]

Polikrates — tyran Samos od 537 do 522 p.n.e. [przypis edytorski]

Polikrates — tyran wyspy Samos w latach 537–522 p.n.e., bohater ballady F. Schillera Pierścień Polikratesa. Uważany za uosobienie przekonań o przewrotności fortuny, przez kilka lat był niezwykle szczęśliwym władcą, wygrywał wojny i zawierał korzystne sojusze, a w końcu został podstępnie i hańbiąco zamordowany przez namiestnika perskiego. Według legendy próbował przekupić los, wrzucając w morze ulubiony, kosztowny pierścień, ale bogowie zwrócili mu jego ofiarę: pierścień odnalazł się w brzuchu ryby. [przypis edytorski]

Polikrates (VI w. p.n.e.) — tyran wyspy Samos w latach 537–522 p.n.e; uosobienie przekonań o zmienności losu: zbudował potężną flotę, jego pomyślne dla rozwoju wyspy panowanie było pełne sukcesów; mimo utraty dominacji na morzu przetrzymał oblężenie przez wspierające opozycję wojska Sparty i Koryntu; w końcu, skuszony przez namiestnika perskiego wielkimi pieniędzmi za współpracę wojskową, popłynął do niego na spotkanie i został zamordowany (Herodot, Dzieje III 39–60, 120–126). [przypis edytorski]

POL. — I'll speak to him again. What do you read, my lord… HAM. — Words, words, words! (ang.) — POLONIUSZ: Pomówię z nim znowu. Co czytasz, mój panie? HAMLET: Słowa, słowa, słowa. [przypis edytorski]

polimeryzacja (chem.) – reakcja, w wyniku której wiele małych cząsteczek tego samego związku, zwanych monomerami, łączy się w dużą cząsteczkę, polimer. [przypis edytorski]

Polinezyjczycy — rdzenni mieszkańcy Polinezji, wsch. części Oceanii, czyli wysp na Pacyfiku położonych na wsch. i płn. wsch. od Australii. [przypis edytorski]

Polinik (mit. gr.) — syn Edypa i Jokasty, brat Ismeny, Antygony i Eteoklesa; z gr. (Пολυνείκης: Polyneíkēs) jego imię znaczy: „wielce kłótliwy”, po odejściu ojca, Edypa, na wygnanie umówił się z bratem, Eteoklesem, że na zmianę rok po roku będą rządzić Tebami, kiedy Eteokles nie dotrzymał umowy i wygnał go z miasta, udał się na dwór króla Argos, ożenił jego córką Argeją i zorganizował wyprawę siedmiu przeciw Tebom, aby zdobyć Teby i odzyskać prawa do tronu; zginął w pojedynku z bratem Eteoklesem pod murami miasta; jako zdrajcy odmówiono mu pochówku. Zgodnego z nakazami obyczaju i religii pogrzebu brata dokonała jego siostra, Antygona wbrew zakazowi Kreona. [przypis edytorski]

Polinko! — w oryg.: Алина!, tj. Alino! [przypis edytorski]

Poliocertes a. Poliorketes (z gr.) — ten, który oblega miasta, zwycięzca oblężeń. [przypis edytorski]

Poliocertes właśc. Poliorketes (z gr.) — ten, który oblega miasta, zwycięzca oblężeń. [przypis edytorski]

polip (biol.) — osiadła forma życiowa parzydełkowców, morskich jamochłonów; przytwierdzone do jednego miejsca polipy bezustannie poruszają długimi parzydełkami i chwytają nimi drobne żyjątka, które pochłaniają. [przypis edytorski]

Polipojt — wojownik, Lapita z Tesalii. [przypis edytorski]

polipowy — tu: przypominający potworną, chorobliwą narośl. [przypis edytorski]

polip — w oryginale ἀνόστεος, dosł.: bezkostny; trudno powiedzieć, o jakie stworzenie chodzi Hezjodowi. [przypis edytorski]

polipy — osiadła forma życiowa parzydełkowców. Morskie, skałotwórcze polipy koralowe żyją zwykle kolonijnie, na niewielkich głębokościach, przytwierdzone do dna; wiele gatunków wytwarza wapienne szkieleciki, z których powstają rafy i wyspy koralowe. [przypis edytorski]

Polissena [Sforza], Ginewra d'Este — dwie pierwsze żony Sigismonda. [przypis edytorski]

polis — staroż. gr. miasto-państwo o charakterystycznej kulturze politycznej, niekiedy, jak w przypadku Aten, rządzone demokratycznie. [przypis edytorski]

polista sukienka — z obszernymi połami. [przypis edytorski]

Poliszynel — jedna z charakterystycznych postaci włoskiej komedii dell'arte, zwykle występująca z kogucim piórem, charakteryzująca się złośliwością, nieuprzejmością i egoizmem. [przypis edytorski]

poliszynel — postać z commedia dell'arte, złośliwy gbur, prześmiewca. [przypis edytorski]

Poliszynel — postać z fr. teatru lalkowego, zdradzająca sekrety, zwł. te od dawna znane. [przypis edytorski]

poliszynel — postać z komedii dell’arte. W wielkiej tajemnicy opowiada publiczności sekrety pozostałych postaci, nieświadomy tego, że widzowie i tak zdążyli się już o nich dowiedzieć. Stąd powiedzenie „tajemnica poliszynela”. [przypis edytorski]

poliszynel — postać z włoskiej commedia dell'arte, złośliwy gbur, prześmiewca, zwykle przedstawiany jako garbus z kogucim piórem na kapeluszu. [przypis edytorski]