Przypisy

orz — tryb rozkazujący 2 os. lp od czas.: orać. [przypis edytorski]

orzucać — obrzucać. [przypis edytorski]

orzucić — obrzucić. [przypis edytorski]

orzucony — zarzucony, nakryty. [przypis edytorski]

orzydle (daw.) — część koszuli pod szyją, przód kołnierza. [przypis edytorski]

orzydle (gw.) — gardło. [przypis edytorski]

O ścianie nagiej, szarej, stromej, Spiętrzone wkoło skał rozłomy — inwersja: rozłomy skał o nagiej, szarej, stromej ścianie, spiętrzone wkoło. [przypis edytorski]

oścień — ostrze; włócznia lub trójząb; tu: tyrsos. [przypis edytorski]

oścień — rodzaj narzędzia: spiczasty kij do popędzania bydła a. ostre widły na długim trzonku używane przy połowie ryb. [przypis edytorski]

oścień — rodzaj ostrych metalowych widełek osadzonych na długim trzonku; prymitywne narzędzie, za pomocą którego łowiono ryby, nakłuwając je; obok kosy, oścień należy do atrybutów śmierci w tradycyjnych przedstawieniach. [przypis edytorski]

oścień — zaostrzone widełki osadzone na drewnianym trzonku, wykorzystywane do łowienia ryb. [przypis edytorski]

oścień — zaostrzony kij do popędzania bydła. [przypis edytorski]

oścież — dziś: na oścież. [przypis edytorski]

ośka — tu: część kieratu. [przypis edytorski]

oślepionego (…) losu ręce — ślepy los, traf. [przypis edytorski]

oślica Balaama — oślica, na której podróżował biblijny prorok Balaam i która przemówiła do niego ludzkim głosem, kiedy niewidzialny dla niego anioł zastąpił drogę (Lb 22–23). [przypis edytorski]

ośli most — zapewne aluzja do popularnej anegdoty: król Filip Macedoński na wiadomość, że pewne miasto jest nie zdobycia, miał zapytać, czy nie ma do niego ścieżki dość szerokiej, by zmieścił się osioł obładowany złotem. [przypis edytorski]

ośliniałych — oślinionych. [przypis edytorski]

oślizgła się — dziś: ześliznęła się. [przypis edytorski]

ośm (daw.) — dziś: osiem. [przypis edytorski]

ośm (daw.) — osiem. [przypis edytorski]

ośmdziesiąt — dziś: osiemdziesiąt. [przypis edytorski]

ośmdziesiąt — dziś popr.: osiemdziesiąt. [przypis edytorski]

ośmdziesiąty (przestarz. forma liczebnika) — dziś popr.: osiemdziesiąty. [przypis edytorski]

ośmdziesięcioletni (daw.) — dziś: osiemdziesięcioletni. [przypis edytorski]

ośmdziesięciu (daw.) — dziś: osiemdziesięciu. [przypis edytorski]

ośm — dziś: osiem. [przypis edytorski]

ośm — dziś popr.: osiem. [przypis edytorski]

ośm — dziś popr.: osiem (użyte dla rytmu). [przypis edytorski]

ośmiać się — uśmiechnąć się. [przypis edytorski]

ośmieliłem się spytać, iak się ten kray nazywał? a gdy mię nikt nie zrozumiał — dziś popr. pytajnik rozdzielający zdania składowe tego wypowiedzenia powinien zostać zastąpiony przecinkiem; tu: zachowano przykład daw. interpunkcji. [przypis edytorski]

ośmina — daw. miara objętości (także: achtel; korzec), używana np. do odmierzania zboża; równa 32 garncom (1 garniec w XIX w. był równy 4 litrom). [przypis edytorski]

ośmina — kiedyś: miara pojemności w Rosji. [przypis edytorski]

ośmionóg — dziś: ośmiornica. [przypis edytorski]

ośmionogie rumaki — w mit. nordyckiej spłodzony przez Lokiego koń boga Odyna, Sleipnir, miał osiem nóg. [przypis edytorski]

Ośmiu chłopców, którzy śpią przy oknach, będą dyżurnymi okien — dziś. popr.: Ośmiu chłopców (…) będzie dyżurnymi okien. [przypis edytorski]

ośmkroć sto (daw.) — osiemset. [przypis edytorski]

ośm krzyżyków — 80 lat. [przypis edytorski]

ośm krzyżyków — osiemdziesiąt lat. [przypis edytorski]

ośmnaście (daw.) — dziś: osiemnaście. [przypis edytorski]

ośmnaście — dziś popr.: osiemnaście. [przypis edytorski]

ośmnaście (starop.) — osiemnaście. [przypis edytorski]

ośmnastą laty — dziś: osiemnastoma laty. [przypis edytorski]

ośmnasta — dziś popr.: osiemnasta. [przypis edytorski]

ośmnastoletni (daw.) — dziś: osiemnastoletni. [przypis edytorski]

ośmnastu (daw.) — dziś: osiemnastu. [przypis edytorski]

ośmnasty — dziś popr.: osiemnasty [przypis edytorski]

ośmset — dziś: osiemset. [przypis edytorski]

ośmset (przest.) — osiemset. [przypis edytorski]

ośm (starop. forma) — osiem. [przypis edytorski]

ośm (starop.) — osiem. [przypis edytorski]

ośnik — dziś narzędzie do strugania i korowania drewna, wyposażone w dwie rękojeści i stalowe ostrze. [przypis edytorski]

O. Ś. — Ojca Świętego. [przypis edytorski]

ośpica (gw.) — ospa. [przypis edytorski]

Oświadczenia — poniższe oświadczenia dotyczące składanych meldunków i raportów z pracy Organizacji Wojskowej w Oświęcimiu, jak zaświadcza w publikacji w „Biuletynie Towarzystwa Opieki nad Oświęcimiem” (1991/ z. 12) Adam Cyra, zostały napisane własnoręcznie na oryginale Raportu W. [przypis edytorski]

oświadczyć (starop. forma) — tu: poświadczyć. [przypis edytorski]

Oświata ludowa — Towarzystwo Oświaty Ludowej, towarzystwo społecznikowskie, utworzone w 1872 roku. [przypis edytorski]

oświata (starop.) — światło, jasność, która umożliwia widzenie. [przypis edytorski]

oświaty kaganiec — cytat z utworu Juliusza Słowackiego (1809–1849) pt. Testament mój. [przypis edytorski]

Oświęcim a. Auschwitz — miasto powiatowe w województwie małopolskim. Tytułowy Auschwitz to zarówno niemiecka nazwa miasta, jak i zlokalizowanego tutaj nazistowskiego obozu koncentracyjnego. W czasie II wojny światowej znajdował się tu kompleks państwowych niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych oraz ośrodek zagłady Żydów. Został on utworzony w czasie drugiej wojny światowej na obrzeżach Oświęcimia. Początkowo obejmował obóz Auschwitz I, później także obóz Auschwitz II-Birkenau, a następnie Auschwitz III-Monowitz i blisko 50 podobozów (na Górnym Śląsku, w Małopolsce Zachodniej i w Czechach). Spośród ponad miliona ofiar Auschwitz Żydzi stanowili około 900 tysięcy. Auschwitz I, pierwszy z wielu obozów koncentracyjnych kompleksu, został założony przez Niemców w czerwcu 1940 r. na przedmieściu Oświęcimia, w pobliżu dużej węzłowej stacji kolejowej. W sierpniu 1940 r. uruchomiono pierwsze krematorium. Budynek ten stał się pierwszą z komór gazowych obozu. Auschwitz II-Birkenau, zaplanowany jako obóz dla sowieckich jeńców, stał się obozem koncentracyjnym dla więźniów różnych narodowości i ośrodkiem zagłady. Budowę obozu rozpoczęto w październiku 1941 r. w pobliżu wsi Brzezinka. Auschwitz III-Monowitz był jednym z podobozów Auschwitz; powstał w październiku 1942 r. na terenie wsi Monowice. W styczniu 1945 r. większość więźniów przeniesiono do Gliwic, a następnie do obozów Buchenwald i Mauthausen. Podobóz Auschwitz III-Monowitz był pierwszym wyzwolonym przez Armię Czerwoną — 27 stycznia 1945 r. przed południem. Po kilku godzinach wyzwolono Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau. [przypis edytorski]

Oświęcim — Auschwitz-Birkenau, zespół niemieckich nazistowskich obozów pracy i obozów zagłady, miejsce ludobójstwa Żydów i innych narodów. [przypis edytorski]

Oświęcim — miasto w historycznej Małopolsce, istniejące co najmniej od XII w. (prawa miejskie 1272), położone w centrum Kotliny Oświęcimskiej, między Pogórzem Karpackim a Wyżyną Śląską, o dogodnym usytuowaniu hydrologicznym (przy ujściu rzeki Soły do Wisły, potoki Macocha i Młynówka, kilkanaście stawów i jezioro Kruki na obszarze miasta), mające dogodne połączenia kolejowe, drogowe i wodne z okolicznymi regionami. [przypis edytorski]

Oświęcim — miasto w województwie małopolskim, siedziba władz powiatu oświęcimskiego; w latach 1940–1945 działał tutaj zespół niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych. [przypis edytorski]

Oświęcim — miasto w województwie małopolskim, siedziba władz powiatu oświęcimskiego; w latach 1940–1945 działał tutaj zespół niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych. [przypis edytorski]

Oświęcim obóz — chodzi o działający w latach 1940–1945 w Oświęcimiu (niem. Auschwitz) i pobliskich miejscowościach zespół niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych i obóz zagłady. [przypis edytorski]

Oświęcim — tu: zespół obozów KL Auschwitz; w skład tego zespołu nazistowskich obozów pracy i zagłady wchodziły KL Auschwitz I (Stammlager), KL Birkenau (Auschwitz II) i KL Monowitz (Auschwitz III). Obozy działały w l. 1940–1945 w Oświęcimiu (niem. Auschwitz) i pobliskich miejscowościach Brzezinka (niem. Birkenau) i Monowice (niem. Monowitz). Początkowo obóz był miejscem osadzania więźniów politycznych, przede wszystkim z Polski, ale także z Niemiec, Czech, Jugosławii, a od 1941 jeńców radzieckich. Od pierwszej połowy 1942 r. stał się miejscem masowej eksterminacji ok. 1 miliona Żydów z całej Europy i około 23 tysięcy Romów. W obozie zginęło także kilkanaście tysięcy jeńców radzieckich, pochodzących z Białorusi, Rosji i Ukrainy, a także 10–15 tys. więźniów innych narodowości, prześladowanych m.in. ze względu na wyznanie (świadkowie Jehowy), działalność polityczną czy orientację seksualną. [przypis edytorski]

O! święta ziemio polska! arko ludu! — Juliusz Słowacki, Lilla Weneda, akt III, scena 5. [przypis edytorski]

o świętym Janie — w czerwcu. [przypis edytorski]

o świętym Marcinie — na świętego Marcina; święto obchodzone 11 listopada. [przypis edytorski]

oświeceńszy — dziś: bardziej oświecony. [przypis edytorski]

oświecenia — tu: oświetlenia. [przypis edytorski]

oświecenie — tu: oświata. [przypis edytorski]

oświecił — oświetlił. [przypis edytorski]

oświeconej od — dziś: oświeconej przez. [przypis edytorski]

oświecon — skrócone od: oświecony. [przypis edytorski]

oświeconym — tu: oświetlonym. [przypis edytorski]

o świerzbie, jej etiologii — dziś popr. forma w r.m.: ten świerzb, o jego etiologii. [przypis edytorski]

oświetlać — dziś: naświetlać; wyjaśniać. [przypis edytorski]

O, Świetlano moja,/ Bogdajbyś nie znała/ Onych strasznych snów — fragm. ostatniej zwrotki ballady Żukowskiego Swietlana (1813). [przypis edytorski]

oświetlone jaskrawym światłem gazu — na przełomie XIX i XX w. w dużych miastach Polski miejsca publiczne oświetlano zasilanymi z gazowni lampami gazowymi, emitującymi silne światło dzięki rozgrzewaniu do białości siatki żarowej płomieniem spalanego gazu. [przypis edytorski]

oświetlonymi gazem ulicami — pod koniec XIX w. w dużych miastach używano zasilanych z gazowni lamp gazowych, emitujących silne światło dzięki rozgrzewaniu do białości siatki żarowej płomieniem spalanego gazu; oświetlano nimi ulice i budynki publiczne. [przypis edytorski]

oświtnąć (daw.) — zaświtać, rozwidnić się. [przypis edytorski]

osądzić na gardło — skazać na karę śmierci. [przypis edytorski]

o sądziech — dziś popr. forma Msc.lm: o sądach. [przypis edytorski]

Osądziła nas wartych — osądziła, że jesteśmy warci. [przypis edytorski]

osacznik — człowiek idący w obławie podczas polowania. [przypis edytorski]

osaczone (…) żołnierze — dziś popr. osaczonych żołnierzy. [przypis edytorski]

osada (daw.) — załoga. [przypis edytorski]

osada — tu: drzewce, na którym osadzone są widły. [przypis edytorski]

osada — tu: oprawa klejnotu. [przypis edytorski]

osada — tu: załoga. [przypis edytorski]

osada — tu: załoga wioślarzy. [przypis edytorski]

osada — załoga wioślarska łodzi. [przypis edytorski]

osadnicy holenderscy — pierwszymi osadnikami na terenach znajdujących się dziś w obrębie Nowego Jorku (dokładniej: Manhattanu) byli Holendrzy, którzy założyli tu swoją faktorię handlową w 1624 r., odkupując ziemię od plemienia Delawarów (właśc. Lenni Lenape); powstałe wówczas miasteczko nazwano Nowy Amsterdam (w 1626 r.); w 1664 r. Holendrzy, w zamian za wyspę Run na indonezyjskim morzu Banda, przekazali kontrolę nad miastem Anglikom, a na cześć księcia Yorku Jakuba II, któremu król Anglii Karol II Stuart przyznał te ziemie, miasto przemianowano na Nowy Jork. [przypis edytorski]

osadnika, co mu kula wraża przeszła centymetr nad sercem i krzyż walecznych otrzymał — nawiązanie do zjawiska osadnictwa wojskowego na kresach wschodnich, dotyczącego ponad 7 tys. zasłużonych żołnierzy z legionów walczących o niepodległość Polski w czasie I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej, przeprowadzonego według ustaw z 1920 r. Duża część osadników została w 1940 r. wywieziona w głąb Związku Radzieckiego, wielu z nich zginęło, niektórzy trafili do Armii Andersa lub Armii Berlinga. [przypis edytorski]

osadnik — w oryginale: metoikos, słowo oznaczające cudzoziemca osiedlającego się w Atenach, niemającego pełni praw obywatelskich. [przypis edytorski]

osadzisty — dziś: przysadzisty. [przypis edytorski]

osadzony (starop.) — wsparty, utwierdzony. [przypis edytorski]

Osagowie — Indianie z Ameryki Płn. z rodziny Dakotów, posądzani o kanibalizm. [przypis edytorski]

osamiały — dziś popr. forma: osamotniały; tu: forma skrócona dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]