Przypisy

Sapiens, ubicunque est, peregrinatur; fatuus, semper exulat (łac.) — Mądry wszędzie jest podróżnikiem, głupiec zawsze wygnańcem. [przypis edytorski]

sapientem solum felicem esse (łac.) — tylko mądry jest szczęśliwy; tylko mądry potrafi być szczęśliwy. [przypis edytorski]

sapientia (łac.) — mądrość. [przypis edytorski]

sapienti sat (łac.) — mądremu wystarczy; fragm. z Persa Plauta: dictum sapienti sat est: mądremu wystarczy to, co powiedziano. [przypis edytorski]

sapienti sat (łac.) — mądremu wystarczy; mądrej głowie dość dwie słowie. [przypis edytorski]

sapienti sat (łac.) — mądremu wystarczy; odpowiednik przysłowia: „mądrej głowie dość dwie słowie”. [przypis edytorski]

sapienti sat (łac.) — mądremu wystarczy. [przypis edytorski]

sapienti sat (łac.) — sentencja łac. mądremu wystarczy, w znaczeniu: „mądrej głowie dość dwie słowie”. [przypis edytorski]

sarkoma (łac.) — mięsak; nienabłonkowy nowotwór złośliwy wywodzący się z tkanki łącznej, mięśni, kości lub innych tkanek miękkich. [przypis edytorski]

sarmenticii i semaxii (łac.) — tu: żywe pochodnie. [przypis edytorski]

sartor (łac.) — krawiec. [przypis edytorski]

Satiros Faunosque (łac.) — Satyrowie i Fauny. [przypis edytorski]

satis est (łac.) — wystarczy. [przypis edytorski]

satis (łac.) — starczy. [przypis edytorski]

satis (łac.) — wystarczy. [przypis edytorski]

Satis quod sufficit (łac.) — Dostateczne, czego wystarcza. [przypis edytorski]

sator, arepo, tenet, opera, rotas (łac.) — słowa z najstarszego, znanego z czasów rzymskich, tzw. kwadratu magicznego; sator: siewca; arepo: słowo nieznane, być może nazwa własna; tenet: trzyma, prowadzi; opera: tu: uważnie; rotas: koła. [przypis edytorski]

satura Menippea (łac.) — satyra menippejska a. menippea; gatunek literatury satyrycznej, o nazwie ukutej od imienia gr. cynika Menipposa; menippea charakteryzuje się połączeniem pierwiastków fantastycznych i realizmu, prozy i wiersza, a także spajaniem różnych form stylistycznych; jej bohaterem jest najczęściej mędrzec. [przypis edytorski]

saxa loquuntur (łac.) — kamienie mówią. [przypis edytorski]

scandala (łac.) — skandal, zgorszenie. [przypis edytorski]

scansores (łac.) — ptaki z dwoma palcami z przodu i dwoma z tyłu; klasa historyczna, obecnie rozdzielona pomiędzy kilka różnych rzędów. [przypis edytorski]

Scarabeus caput hominis (łac.) — skarabeusz głowa ludzka. [przypis edytorski]

sceptrum a. sceptr (starop., z łac.) — berło. [przypis edytorski]

sceptrum (łac.) — berło. [przypis edytorski]

sceptrum (starop.; z łac.) — berło. [przypis edytorski]

scholar (z łac.) — uczeń. [przypis edytorski]

scienda ex probatissimis authoribus (łac.) — wiadomości z licznych wypróbowanych autorów. [przypis edytorski]

scientia (łac.) — wiedza, nauka; a Deo oznacza natomiast „od Boga”, z czego widać, że Ubu zna znaczenie sentencji, lecz nie rozumie poszczególnych słów. [przypis edytorski]

scientia (łac.) — wiedza, nauka. [przypis edytorski]

Scito te ipsum… (łac.) — znaj samego siebie (tytuł rozprawy Abelarda). [przypis edytorski]

Sclavoni gens Scytica Justiniani tempore in Illiricum irruere, multasque strages ediderunt (łac.) — Słowianie, naród scytyjski, w czasach Justyniana wtargnęli do Illirii i dokonali wielu rzezi. [przypis edytorski]

sclavus (łac.) — niewolnik. [przypis edytorski]

sclavus Mariae (łac.) — sługa (dosł. niewolnik) Marii. [przypis edytorski]

sclavus saltans (łac.) — niewolnik tańczący. [przypis edytorski]

scriba (z łac.) — pisarz. [przypis edytorski]

scriptae duodecim (łac.) — dosł. 12 linii, gra podobna do warcabów. [przypis edytorski]

scriptor, scriptoris (łac.) — pisarz; tu M. lm scriptores: pisarze. [przypis edytorski]

seccare (łac.) — naprzykrzać się, zaczepiać. [przypis edytorski]

secretarius (łac.) — sekretarz. [przypis edytorski]

secundo (łac.) — po drugie. [przypis edytorski]

secundo (łac.) — po drugie. [przypis edytorski]

secundo voto (łac.) — z drugiego małżeństwa. [przypis edytorski]

secundum artem (łac.) — zgodnie ze sztuką. [przypis edytorski]

secundum Joannem (łac.) — według Jana; zapewne fragment liturgicznej formuły: Sequentia sancti Evangelii secundum Joannem (słowa Ewangelii według świętego Jana) albo też odniesienie do muzycznej Pasji wg św. Jana (łac. Passio secundum Joannem) autorstwa Johanna (Jana) Sebastiana Bacha, ulubionego kompozytora Gałczyńskiego. [przypis edytorski]

Secundum magnam misericordiam Tuam (łac.) — „według Twego wielkiego miłosierdzia”; fragment pieśni religijnej Miserere, opartej na biblijnym Psalmie 50., do której ok. 1630 r. muzykę skomponował Gregorio Allegri (1582–1652). [przypis edytorski]

secundum ordinem (łac.) — w dalszej kolejności. [przypis edytorski]

Securae sunt nostrae vitae… (łac.) — Bezpieczne są nasze życia, jesteśmy bowiem sodomitami, tylko od ognia zginiemy, tralalali. [przypis edytorski]

Sed alia tempora (łac.) — Lecz czasy inne. [przypis edytorski]

Sedens in coelis ridet (łac.) — Ten, który zasiada w niebiosach, śmieje się (o naigrawaniu się Boga z ludzkich uzurpacji i buntów przeciw niemu i jego wybrańcowi na tronie; cytat z łacińskiego przekładu biblijnego Psalmu II, 4); Dawid mówi tak w psalmie: autorstwo utworów zgromadzonych w Księdze Psalmów przypisuje się biblijnemu Dawidowi, królowi Izraela. [przypis edytorski]

sedes (z łac. sedeo, sedere: siedzieć) — tu w znaczeniu ogólnym, bliskim łacińskiemu źródłu słowa: miejsce, na którym się siedzi. [przypis edytorski]

Sed iam nox humida… Incipiam (łac.) — tymczasem już noc wilgotna zasnuwa niebo i spadające gwiazdy namawiają do snów, ale jeśli tak wielka chęć poznać nasze przygody, zaczynam (cytat z Eneidy Wergiliusza; tłum. W.L.). [przypis edytorski]

Sed libera nos a malo (łac.) — Ale zbaw (dosł. uwolnij) nas ode złego. [przypis edytorski]

sedukować (z łac.) — oszukiwać; kusić, uwodzić. [przypis edytorski]

sekcjonować (daw., z łac. sectio, krojenie) — wykonywać operację chirurgiczną lub sekcję zwłok. [przypis edytorski]

sekcjonować (daw., z łac. sectio: krojenie) — wykonywać operację chirurgiczną lub sekcję zwłok. [przypis edytorski]

sekrecja (z łac.; biol.) — wydzielanie; wydzielina. [przypis edytorski]

sekrecja (z łac.) — wydzielanie. [przypis edytorski]

sekundant (z łac.) — pośrednik i świadek uczestnika pojedynku; przed walką ustalał jej warunki z sekundantem przeciwnika i pilnował ich przestrzegania, m.in. w przypadku pojedynku na broń palną odmierzał krokami ustaloną odległość, w jakiej mają stanąć uczestnicy, żeby do siebie strzelać. [przypis edytorski]

sekundować (z łac.) — pomagać, towarzyszyć. [przypis edytorski]

sekundować (z łac. secundare) — wspierać, pomagać; wtórować. [przypis edytorski]

sekundować (z łac. secundo, secundare) — pomagać, towarzyszyć; ochraniać, bronić. [przypis edytorski]

sella curulis (łac.) — krzesło kurulne, składany taboret o wygiętych, nożycowych nogach; w starożytnym Rzymie przysługiwało królom, a w okresie republiki wyższym urzędnikom. [przypis edytorski]

semina (łac.) — ziarna. [przypis edytorski]

semper fidelis (łac.) — zawsze wierny. [przypis edytorski]

Semper novarum rerum cupidus (łac.) — zawsze pożądający nowych rzeczy. [przypis edytorski]

semper virens (łac.) — wiecznie zielona; stale świeża, młodzieńcza. [przypis edytorski]

senatores (łac.) — senatorowie. [przypis edytorski]

senatus consilia (łac.) — rady senatu (M. lm). [przypis edytorski]

senatus consulta (łac.) — uchwały senatu. [przypis edytorski]

Senatus populusque romanus (łac.) — senat i lud rzymski. [przypis edytorski]

senat (z łac. senex: starzec) — jedna z najważniejszych i najtrwalszych instytucji politycznych starożytnego Rzymu; pierwotnie rada królewska składająca się z naczelników rodów, w okresie republiki: faktycznie główny organ rządzący, złożony z byłych urzędników państwowych. [przypis edytorski]

senectus ipsa est morbus (łac.) — sama starość chorobą (Terencjusz, Phormio, akt IV, scena I). [przypis edytorski]

senectus (łac.) — doświadczenie życiowe. [przypis edytorski]

sensat (daw., z łac.) — człowiek rozumny (por. sens). [przypis edytorski]

sensat (daw., z łac. sensatus: rozumny) — osoba mądra, poważna i ciesząca się poważaniem. [przypis edytorski]

sensim (łac.) — stopniowo, powoli. [przypis edytorski]

sensorium (łac.) — ośrodek nerwowy, do którego trafiają zewnętrzne wrażenia, zanim zostaną poddane postrzeganiu, siedziba odczucia. [przypis edytorski]

sensorium (z łac.) — ogół wrażeń zmysłowych. [przypis edytorski]

sensu stricto (łac.) — w ścisłym znaczeniu. [przypis edytorski]

sensytyw (z łac.) — osoba nadwrażliwa. [przypis edytorski]

sentencja (z łac.) — maksyma, sąd. [przypis edytorski]

sentencja (z łac.) — zdanie, szczególnie: zwięźle i trafnie sformułowana ogólna myśl o charakterze filozoficznym, moralnym itp. [przypis edytorski]

september (łac.) — wrzesień. [przypis edytorski]

septemtrion (łac.) — Wielki Wóz, konstelacja gwiazd wyznaczająca kierunek północny; także ogólnie: północ globu. [przypis edytorski]

Septentrionowie (z łac. septentrio, septentrionis: wielka niedźwiedzica, północ) — ludzie z północy; kolejne omowne określenie Rosjan, o wojnie z którymi Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską. [przypis edytorski]

Septentrionowie (z łac. septentrio, septentrionis: wielka niedźwiedzica, północ) — ludzie z północy; omowne określenie Rosjan, o wojnie z którymi Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską. [przypis edytorski]

Sepulchri immemor struis domos (łac.) — budujesz domy na zapomnianym grobie. [przypis edytorski]

Serapejon (gr.) a. Serapeum (łac.) — świątynia Serapisa, grecko-egipskiego bóstwa, powstałego w IV w. p.n.e. przez połączenie cech Ozyrysa, Apisa i Zeusa. Serapejon w Aleksandrii był największą i najwspanialszą świątynią hellenistyczną w mieście; zawierał wielki zbiór ksiąg, część Biblioteki Aleksandryjskiej. W 391 r. biskup Teofil, korzystając z dekretów Teodozjusza I, prowadził tłumy chrześcijan przeciwko świątyniom pogańskim, dążąc do ich zlikwidowania i przejęcia. Mimo oporu pogan Serapejon został zdobyty i zniszczony. [przypis edytorski]

serenissime (łac.) — najjaśniejszy (panie). [przypis edytorski]

serenissimus (łac.) — jaśnie oświecony, najjaśniejszy (panie); tu: forma W.lp: serenissime. [przypis edytorski]

serenissimus rex Sueciae (łac.) — najjaśniejszy król Szwecji. [przypis edytorski]

Sericum (z łac. sericum: jedwab) — kraina w środkowej Azji. [przypis edytorski]

serpens (łac.) — wąż. [przypis edytorski]

servare (łac.) — zwracać na coś uwagę, strzec; pilnować; zachować w całości, ustrzec, uchronić. [przypis edytorski]

servibilis (łac.) — usłużny. [przypis edytorski]

servire Deo regnare est (łac.) — służba Bogu jest tym samym, co władanie. [przypis edytorski]

servus (łac.) — sługa, niewolnik; służebny, niewolniczy. [przypis edytorski]

serwitut (z łac.) — powinność, zobowiązanie; obowiązek wynikający z posiadania czegoś wraz z płynącymi z tego konsekwencjami. W daw. Polsce uprawnienia chłopów do korzystania z dworskich łąk, pastwisk i lasów (tj. prawo do korzystania z drzewa opałowego, chrustu, runa leśnego oraz prawo wypasu). Reforma uwłaszczeniowa chłopów (Galicja 1848, Królestwo Polskie 1864) przyznawała właścicielom ziemskim prawo własności do terenów obciążonych serwitutami, ale bez zgody wsi nie mogli nią swobodnie dysponować (np. sprzedać ziemię a. wyciąć las); natomiast prawo chłopów do użytkowania terenów serwitutowych zostało potwierdzone, ale decyzję o sposobie jego egzekwowania pozostawiono właścicielom, co dawało im możliwość wywierania nacisku na wieś. W tej sytuacji szlachta dążyła do układu z wsią w sprawie serwitutów: za uzyskanie zgody chłopów na zniesienie obciążenia serwitutami jakiegoś terenu, wynagradzała ich innymi gruntami. [przypis edytorski]

serwitut (z łac.) — przen. obowiązek wynikający z posiadania czegoś wraz z płynącymi z tego konsekwencjami. [przypis edytorski]

serwitut (z łac.) — przen. powinność, zobowiązanie. [przypis edytorski]