Przypisy

tynglówka (daw.) — artystka-prostytutka pracująca w lokalu zw. tingel-tangel, tj. w podrzędnym lokalu rozrywkowym. [przypis edytorski]

tynglówka (daw.) — artystka-prostytutka pracująca w tingel-tangel, tj. w podrzędnym lokalu rozrywkowym. [przypis edytorski]

Ty nie jesteś mi już krajem (…) ale prawem — fragment poematu Przedświt Zygmunta Krasińskiego (w. 1114–1117), nieco przekształcony: w oryginale zamiast „Państwa zgonem” jest „(…) skonem”. [przypis edytorski]

Ty nie jesteś mi już krajem… — fragment Przedświtu Zygmunta Krasińskiego. [przypis edytorski]

tynktura (daw.) — lecznicza nalewka albo barwnik. [przypis edytorski]

tynktura — lecznicza nalewka na bazie spirytusu, sporządzona z ziół lub innych naturalnych składników. [przypis edytorski]

tynktura (z łac. tingere: barwić) — barwnik: substancja barwna, rozpuszczona w wodzie lub oleju, służąca do trwałego barwienia przedmiotów; tu: tynktura brązowa, po zastosowaniu której przedmiot wygląda jak wykonany z brązu. [przypis edytorski]

tyn — ogrodzenie. [przypis edytorski]

tyn — ogrodzenie z gałęzi a. pni drzewnych. [przypis edytorski]

tyn — wał obronny z częstokołem. [przypis edytorski]

tyny (daw.) — ogrodzenie, tu: mur. [przypis edytorski]

ty o to stoisz (daw.) — tobie na tym zależy. [przypis edytorski]

ty (…) panie (starop. forma) — te panie. [przypis edytorski]

typ lombrozowski — osoba wyglądająca jak degenerat. Określenie to pochodzi od doktryn włoskiego lekarza i kryminologa Cesare Lombroso. [przypis edytorski]

Typotherium (paleont.) — rodzaj prymitywnych ssaków kopytnych nieco podobnych do gryzoni, należących do wymarłego rzędu notoungulatów, żyjących w Ameryce Płd. ok. 1,2 mln–780 tys. lat temu; nazwa z połączenia zapewne pot. fr. type: typ, indywiduum, oraz gr. therion: bestia. [przypis edytorski]

Typowa sytuacja charakteru; por. s. 109 w. 19, s. 165 — autor w ten sposób opatrzył odsyłaczami wewnątrztekstowymi pierwodruk swej powieści; tu na odnośnej stronie znajdują się fragmenty zaczynające się od słów: „Na uspokojenie zaś osieroconych duchów, w przelocie myśli stworzył sobie wykręcik, że właśnie gdy wróci, podda się z tym większą ochotą dotychczasowej robocie” (rozdział VI) i „aby Angelika miała mauzoleum tylko w jego duszy, w jej najdalszych i najskrytszych grotach. (…) Miał swoje sanctissimum (…)” (rozdział VII). [przypis edytorski]

Ty przed ludem swym idziesz, jako słup przewodni… — w biblijnej Ks. Wyjścia Bóg prowadził Izraelitów idąc przed nimi w dzień jako obłok dymu, a w nocy jako słup ognia. Por.: Wj 13:17–22. [przypis edytorski]

typ — tu prawdop.: wzorzec. [przypis edytorski]

tyrać — harować. [przypis edytorski]

tyrada — długa wypowiedź, zwł. podniosła lub gwałtowna. [przypis edytorski]

tyrada — długi monolog, patetyczny lub gniewny. [przypis edytorski]

tyrada — długi, patetyczny lub gniewny monolog. [przypis edytorski]

tyrada — gniewny lub patetyczny monolog. [przypis edytorski]

tyrada — gwałtowna a. podniosła wypowiedź, krytykująca kogoś lub coś. [przypis edytorski]

tyrada (lit.) — długa przemowa bohatera. [przypis edytorski]

tyrada — patetyczny bądź gniewny monolog. [przypis edytorski]

tyrada — tu: długie przemówienie bohatera tekstu dramatycznego. [przypis edytorski]

tyraliera — rodzaj luźnego szyku bojowego tworzonego przez żołnierzy stojących w odstępach w jednej linii. [przypis edytorski]

tyraliera (wojsk.) — rozproszony, liniowy szyk bojowy piechoty. [przypis edytorski]

tyralierka — dziś: tyraliera, luźny szyk bojowy piechoty, tworzony przez żołnierzy stojących w odstępach w jednej linii. [przypis edytorski]

tyralier — żołnierz oddziału piechoty przemieszczającego w szyku rozproszonym, tworzącym pojedynczy szereg wzdłuż frontu, zwanym tyralierą. [przypis edytorski]

Tyran Biały — żartobliwe nawiązanie do Tyranta Białego, bohatera jednego z romansów rycerskich, którymi zachwycał się Don Kichot (Miguel de Cervantes, Don Kichot z La Manchy, ks. II, rozdz. V; ks. V, rozdz. I). [przypis edytorski]

tyranią — dziś popr. forma B. lp: tyranię. [przypis edytorski]

tyranie — dziś popr. M. lm: tyrani. [przypis edytorski]

tyran — jedynowładca; początkowo termin neutralny, określający formę sprawowania władzy, obok np. oligarchii czy demokracji. [przypis edytorski]

tyranki — rodzina ptaków z rzędu wróblowych zamieszkująca obie Ameryki; w jęz. angielskim zwyczajowo zwane tyrant flycatchers, tj. tyranami-muchołówkami (w polskiej terminologii muchołówki to nazwa odrębnej rodziny, zamieszkującej Eurazję i Afrykę). [przypis edytorski]

tyranna (starop. forma) — dziś popr. forma B.lp: tyrana. [przypis edytorski]

tyranna (starop. forma) — dziś popr. forma B.lp: tyrana (zdwojona spółgłoska „n” występowała zwykle w wyrazach zapożyczonych, jak w tym przypadku). [przypis edytorski]

tyranna (starop. forma) — dziś popr. forma D.lp: tyrana (zdwojona spółgłoska „n” występowała zwykle w wyrazach zapożyczonych, jak w tym przypadku). [przypis edytorski]

tyranny (starop. forma) — dziś B.lm: tyranów. [przypis edytorski]

tyranów dwóch ginących — przed Zeusem dzierżył pano­wanie najpierw Uranos, potem Kronos. [przypis edytorski]

tyran ów — mowa o Kaliguli. [przypis edytorski]

Tyran sycylijski — wg Żywota Lizandra (II 4) Plutarcha był nim Dionizjos I, tyran Syrakuz panujący w latach 405–367 p.n.e. [przypis edytorski]

tyran — tu: jedynowładca; w staroż. pierwotnie jako termin neutralny, określający formę sprawowania władzy, obok np. oligarchii czy demokracji; tyrana od króla odróżniało zdobycie władzy przez uzurpację, niezgodnie z prawem. [przypis edytorski]

Tyr — dziś: Sur, miasto portowe na wybrzeżu Morza Śródziemnego, w dzisiejszym Libanie. W starożytności jedno z największych fenickich miast kupieckich, słynne z wytwarzania drogocennego purpurowego barwnika (tzw. purpura tyryjska). Tyryjczycy prowadzili szeroko zakrojony handel morski, założyli wiele kolonii na wybrzeżach Morza Śródziemnego (m.in. Kartaginę). [przypis edytorski]

Tyr — dziś: Sur, miasto portowe na wybrzeżu Morza Śródziemnego, w dzisiejszym Libanie. W starożytności jedno z największych fenickich miast kupieckich, słynne z wytwarzania drogocennego purpurowego barwnika (tzw. purpura tyryjska). [przypis edytorski]

Tyr — dziś: Sur, miasto portowe na wybrzeżu Morza Śródziemnego, w dzisiejszym Libanie. W starożytności jedno z największych fenickich miast kupieckich, słynne z wytwarzania drogocennego purpurowego barwnika. Tyryjczycy prowadzili szeroko zakrojony handel morski, założyli wiele kolonii na wybrzeżach Morza Śródziemnego (m.in. Kartaginę). [przypis edytorski]

Tyrezjasz (Teiresias; od teirea: dziwy) — imię to dosłownie znaczy: tłumacz znaków i dziwów, nosił je słynny ślepy wróżbita tebański. [przypis edytorski]

Tyr — miasto w staroż. Fenicji, konkurujące z Sydonem o pierwszeństwo i znaczenie; staroż. Tyr i Sydon to dziś Sour i Saida w Libanie. [przypis edytorski]

Tyrol a. Tirolo, a. Dorf Tirol — miejscowość w regionie Trydent-Górna Adyga, w prowincji Bolzano. [przypis edytorski]

Tyrolczycy — mieszkańcy regionu Tyrol w Alpach Wschodnich, w dolinie górnego Innu, górnej Adygi oraz górnej Drawy. [przypis edytorski]

Tyro (mit. gr.) — matka dwóch synów Posejdona: Peliasa i Neleusa. [przypis edytorski]

Tyrrell, George (1861–1909) — teolog irlandzki, jezuita, jeden z głównych przedstawicieli modernizmu katolickiego, ekskomunikowany w 1908. [przypis edytorski]

tyrreńskie wody — Morze Tyrreńskie; u zach. wybrzeży Italii. [przypis edytorski]

tyrreński — tu: etruski. [przypis edytorski]

Tyrrenia — kraina hist. w starożytnej Italii, w środkowej części Płw. Apenińskiego nad M. Tyrreńskim, pokrywająca się ze współczesną Toskanią i północnym Lacjum. [przypis edytorski]

Tyrrenia — kraina hist. w starożytnej Italii, w środkowej części Płw. Apenińskiego nad M. Tyrreńskim, pokrywająca się ze współczesną Toskanią i północnym Lacjum. [przypis edytorski]

tyrs — drążek z szyszką u góry, opleciony bluszczem; odznaka szalejących czcicielek Bachusa, bachantek. [przypis edytorski]

tyrs — laska opleciona winoroślą i bluszczem, atrybut Dionizosa. [przypis edytorski]

tyrs — laska zwieńczona szyszką, jaką dzierżył Dionizos i jego towarzyszki bachantki (menady). [przypis edytorski]

tyrs — laska zwieńczona szyszką, jaką dzierżył Dionizos i jego towarzyszki bachantki. [przypis edytorski]

tyrs (mit. gr.) — laska Bachusa, opleciona bluszczem i winoroślą. [przypis edytorski]

tyrsos a. tyrs — laska, atrybut Dionizosa. [przypis edytorski]

Tyr — staroż. miasto-państwo w Fenicji, słynne z produkcji purpury tyryjskiej, rzadkiego i kosztownego barwnika w odcieniach od różowego do ciemnego fioletu, otrzymywanego ze ślimaków morskich; ob. Sur w Libanie. [przypis edytorski]

Tyr — starożytne miasto Fenicjan, obecnie miasto i port Sur w południowym Libanie na wybrzeżu Morza Śródziemnego; ważny ośrodek handlowy, powstały ok. 2750 r. p.n.e. [przypis edytorski]

Tyr — starożytne miasto Fenicjan, obecnie: miasto Sur w Libanie. [przypis edytorski]

Tyr — starożytne miasto fenickie na wybrzeżu Morza Śródziemnego, obecnie w Libanie. [przypis edytorski]

Tyr, Sydon — potężne miasta fenickie na wsch. wybrzeżu Morza Śródziemnego (dziś: obecnie Sour i Saida w Libanie). [przypis edytorski]

Tyrsys, Filida — konwencjonalne imiona bohaterów sielanek sentymentalnych opiewających miłość pasterską. [przypis edytorski]

Tyrteusz a. Tyrtajos (VII w. p.n.e.) — poeta grecki (pochodzący ze Sparty, Miletu a. Aten), jego poezje zagrzewały Spartan do walki; wg legendy został przysłany przez Ateny jako jedyne wsparcie dla Sparty w wojnie z Meseńczykami; od jego imienia wywodzi się nazwa poezji tyrtejskiej, czyli poezji patriotycznej wzywającej do walki, oraz określenie: postawa tyrtejska, oznaczające gotowość oddania życia za ojczyznę. [przypis edytorski]

Tyrteusz a. Tyrtajos — żyjący w VII w. p.n.e. poeta grecki, jego poezje zagrzewały Spartan do walki; od jego imienia wywodzi się nazwa poezji tyrtejskiej, czyli poezji patriotycznej wzywającej do walki, oraz określenie: postawa tyrtejska, oznaczające gotowość oddania życia za ojczyznę. [przypis edytorski]

Tyrteusz a. Tyrtajos — żyjący w VII w. p.n.e. poeta grecki (pochodzący ze Sparty, Miletu a. Aten), jego poezje zagrzewały Spartan do walki; wg legendy został przysłany przez Ateny jako jedyne wsparcie dla Sparty w wojnie z Meseńczykami; od jego imienia wywodzi się nazwa poezji tyrtejskiej, czyli poezji patriotycznej wzywającej do walki, oraz określenie: postawa tyrtejska, oznaczające gotowość oddania życia za ojczyznę. [przypis edytorski]

Tyrteusz a. Tyrtajos — żyjący w VII w. p.n.e. poeta grecki (pochodzący ze Sparty, Miletu a. Aten), jego poezje zagrzewały Spartan do walki; wg legendy został przysłany przez Ateny jako jedyne wsparcie dla Sparty w wojnie z Meseńczykami; od jego imienia wywodzi się nazwa poezji tyrtejskiej, czyli poezji patriotycznej wzywającej do walki, oraz określenie: postawa tyrtejska, oznaczające gotowość oddania życia za ojczyznę. [przypis edytorski]

Tyrteusz — grecki poeta z VII wieku p.n.e. Swoimi utworami pobudzał męstwo Spartan w czasie wojny, którą prowadzili z Meseńczykami. [przypis edytorski]

Tyrteusz (VII w. p.n.e.) — grecki poeta, śpiewak, od jego imienia wywodzi się nazwa poezji patriotycznej wzywającej do walki, określanej jako poezja tyrtejska. [przypis edytorski]

Tyrteusz (z łac.), dziś częściej: Tyrtajos (VII w. p.n.e.) — poeta grecki, pełniący rolę spartańskiego „poety państwowego”, nawołujący Spartan do wierności państwu i jego instytucjom oraz walki o ojczyznę na śmierć i życie; wg staroż. legendy niezbyt inteligentny, a przy tym kulawy nauczyciel Tyrtajos został przysłany przez Ateny jako jedyne wsparcie dla Sparty w wojnie z Meseńczykami; jego elegie wojenne zagrzewały Spartan do boju, dzięki czemu odnieśli zwycięstwo (zob. np. Pauzaniasz, Wędrówki po Helladzie IV 15.6). [przypis edytorski]

Ty ruskij? (…) Zwitki? (mieszanka ros. i ukr.: звідки, zwidki) — Jesteś Rosjaninem? Skąd? [przypis edytorski]

tyryjczycy i sydończycy — mieszkańcy Tyru i Sydonu, najważniejszych miast-państw staroż. Fenicjan, położonych na wybrzeżu Morza Śródziemnego, w ob. Libanie. [przypis edytorski]

tyryjski — fenicki a. punicki; od gł. miasta fenickiego, Tyru. [przypis edytorski]

tyryjski — pochodzący z miasta Tyr; fenicki. [przypis edytorski]

tyryncki — od miasta argiwskiego Tyryns, gdzie miał się wychowywać Herkules. przez bożka (…) tyrynckiego (…) uwiedziona: tj. przez Herku­lesa. [przypis edytorski]

Tyś był wojownikiem szkoły Katona — tzn. na wzór Katona Starszego (234–149 p.n.e.), znanego z surowości obyczajów rzymskiego męża stanu, mówcy i zdolnego wodza, który przeprowadził m.in. bezwzględną kampanię wojenną w Hiszpanii. Życiorys Katona, podobnie jak życiorys Koriolana, znajduje się w Żywotach sławnych mężów Plutarcha, jednak Szekspir, który czerpał z tego dzieła, zapomniał, że Katon żył prawie trzysta lat później niż Koriolan. [przypis edytorski]

tyś — dziś: ty jesteś. [przypis edytorski]

Tyś jej nie widział, odkąd w cenie tak strasznie spadła. — w późn. wyd. popr. tłumaczenie na: „Tyś jej nie widział, odkąd się tak strasznie zmieniła”. [przypis edytorski]

Tyś jest przymierza łukiem po potopach — wg Księgi Rodzaju (Rdz 9) po potopie Bóg zawarł z Noem, jego potomkami i wszystkimi żywymi stworzeniami przymierze, obiecując, że nie ześle już więcej potopu. Na znak przymierza Bóg rozciągnął między obłokami łuk, czyli tęczę. [przypis edytorski]

Tyśmienica — dopływ Wieprza. [przypis edytorski]

Tyś mnie oszukał, Łuczniku! Ze wszystkich bogów najgorszy!… — Iliada XXII 15–20, Achilles do Apolla, który przybrał postać Agenora, jednego z dowódców trojańskich, żeby uciekając, odciągnąć go od Trojan, którzy umykali za mury miejskie. [przypis edytorski]

tyś — skrót od: ty jesteś. [przypis edytorski]

Tysbe i Piram — Piram i Tysbe to historia o nieszczęśliwej miłości, znana z Metamorfoz Owidiusza. Kochankowie pochodzili z dwóch rywalizujących ze sobą rodów, a rozmawiali ze sobą poprzez szparę w murze. W drodze na umówione spotkanie wskutek nieszczęśliwego zbiegu okoliczności oboje zaczęli myśleć, że drugie zostało zabite przez lwa. Każde z rozpaczy popełniło samobójstwo. [przypis edytorski]

tysiąc funtów — około 500 kilogramów. [przypis edytorski]

tysiącgłowny — dziś popr.: tysiącgłowy. [przypis edytorski]

Tysiąc i jeden dni — fr. Les mille et un jours, zbiór opowiadań wzorowanych na modelu baśni Tysiąca i jednej nocy, opublikowany w 5 tomach w l. 1710–1712 przez francuskiego orientalistę François Pétis de la Croix jako tłumaczenie z perskiego. Jedno z nich opowiada o księżniczce Turandot, która swoim zalotnikom zadawała zagadki, a kiedy nie potrafili ich rozwiązać, kazała ścinać im głowy, aż wreszcie książę Kalaf podał poprawne odpowiedzi. Na podstawie tego opowiadania włoski dramaturg Carlo Gozzi napisał sztukę La Turandotte (1762), z której powstały liczne tłumaczenia i przeróbki sceniczne oraz operowe. [przypis edytorski]

Tysiąc i jedna noc a. Baśnie z tysiąca i jednej nocy — zbiór baśni, podań, legend, anegdot i opowieści, spisanych w języku średnioarabskim, pochodzących z IX–X wieku. [przypis edytorski]

Tysiąc i jedna noc, własc. Baśnie z tysiąca i jednej nocy — zbiór około 300 baśni i anegdot zamkniętych w kompozycyjną ramę legendy o sułtanie Szachrijarze i jego żonie Szeherezadzie, która co noc opowiadała małżonkowi jakąś historię, aby uniknąć niezasłużonej kary śmierci. Baśnie pochodzą z IX–X w. i są osnute na dawnych podaniach arabskich, legendach staroindyjskich, epopejach perskich i przypowieściach babilońsko-asyryjskich. [przypis edytorski]

Tysiąc nocy — częściej: Baśnie z tysiąca i jednej nocy, zbiór około 300 baśni i opowieści wschodnich, głównie arabskich i perskich, zamkniętych w kompozycyjną ramę legendy o sułtanie Szachrijarze i jego żonie Szeherezadzie, która co noc opowiadała małżonkowi jakąś historię, aby uniknąć niezasłużonej kary śmierci. [przypis edytorski]

tysiąców (daw. forma) — dziś D.lm: tysięcy. [przypis edytorski]

tysiąców (daw. forma) — dziś: tysięcy. [przypis edytorski]

tysiąców — dziś popr. forma D. lm: tysięcy. [przypis edytorski]

tysiąców — dziś popr.: tysięcy. [przypis edytorski]

tysiąców — dziś: tysięcy. [przypis edytorski]