Przypisy

błędu z roku 1870 — w wojnie francusko-pruskiej, w bitwie pod Gravelotte (18 sierpnia 1870) francuski marszałek François Achille Bazaine mimo przewagi na polu bitwy nie podjął decyzji o ataku na wyczerpane wojska pruskie i wycofał się do Metzu, co doprowadziło do okrążenia jego armii; spiesząca jej na pomoc druga, stutysięczna armia francuska została okrążona w bitwie pod Sedanem (1–2 września 1870), wskutek czego cesarz Napoleon III skapitulował i oddał się wraz z armią do niewoli, co stało się bezpośrednią przyczyną jego detronizacji oraz proklamowania III Republiki. [przypis edytorski]

błędy (daw.) — błądzenie, włóczęga. [przypis edytorski]

błędy (daw.) — tu: błądzenie, tułaczka. [przypis edytorski]

błędy — dziś popr. forma N.lm: błędami. [przypis edytorski]

błędy — tu: grzechy. [przypis edytorski]

błękit metylowy (chem.) — błękit anilinowy, barwnik stosowany do wybarwiania preparatów biologicznych; tu zapewne raczej: błękit metylenowy (chlorek metylotioniny), po rozpuszczeniu w wodzie dający niebieski roztwór działający silnie antyseptycznie, stosowany do odkażania skóry i ran, daw. także doustnie w stanach zapalnych i zakażeniach układu moczowego. [przypis edytorski]

błękitna bogini — Atena, bogini mądrości i sprawiedliwej wojny, w Iliadzie sprzyjająca Grekom. [przypis edytorski]

błękitna bogini — Atena. [przypis edytorski]

błękitna krew — nawiązanie do poetyckiego przekonania, że osoby z rodzin arystokratycznych (królowie, książęta, hrabiowie itp.) mają krew błękitną, a nie czerwoną jak zwykli ludzie. [przypis edytorski]

Błękitna Księga — tu: książka z nazwiskami i adresami ważnych osób, takich jak osobistości rządowe. [przypis edytorski]

błękitne dźwięki — przykład synestezji, środka stylistycznego popularnego w poezji Młodej Polski, polegającego na przypisywaniu jednemu zmysłowi wrażeń charakterystycznych dla drugiego. [przypis edytorski]

Błękitne dzwonki Szkocji (ang. Blue Bells of Scotland) — popularna ballada szkocka, opublikowana po raz pierwszy w 1801 r. [przypis edytorski]

Błękitne niebo — popularne przedwojenne tango Blauer Himmel (1936) niem. kompozytora J. Rixnera, śpiewane w Polsce ze słowami Mariana Hemara jako To samo niebo, znane też pod tytułem Błękit nieba. [przypis edytorski]

błękitnokrwiści — szlachetnie urodzeni; ci, w których żyłach płynie „błękitna krew”. [przypis edytorski]

Błękitny Brzeg — dziś: Lazurowe Wybrzeże (fr. Côte d'Azur), wschodnia część wybrzeża francuskiej Prowansji, rozciągająca się od miejscowości Cassis aż po granicę włoską. [przypis edytorski]

błękity Niebios i wód brzegi, i Alp szczyty i widnokrąg cały świata, i przycisnąć świat jak brata chciał do swej piersi… — parafraza fragm. poematu Krasińskiego Przedświt. [przypis edytorski]

Błeszyński, Hipolit (1766–1824) — polski oficer, uczestnik wojny polsko-rosyjskiej 1792, od 1794 generał-adiutant wojsk saskich, adiutant króla Saksonii Fryderyka Augusta I. [przypis edytorski]

Błociszewski, Sylwester (1840–1875) — polski szlachcic, uczestnik powstania styczniowego, po jego upadku aresztowany i uwięziony w cytadeli poznańskiej. [przypis edytorski]

błocko — błoto. [przypis edytorski]

błoga — tu: błogosławiona, czyli zbawiona. [przypis edytorski]

błogonadieżny (z ros. благонадежный) — godny zaufania; pewny. [przypis edytorski]

Błogosław ci Bóg, abyś patrzył na dobre Jerozolimy po wszytkie dni wieku twego — Ps 127, 5. [przypis edytorski]

błogosławiącymi ramiony — dziś popr. N.lm: (…) ramionami. [przypis edytorski]

błogosławieństwo szeechajanu (z hebr. szeechajanu: że dożyłem) — krótka modlitwa, odmawiana na rozpoczęcie ważniejszych świąt, w której dziękuje się Bogu, że pozwolił nam dożyć tego dnia. [przypis edytorski]

błogosławieństwy (daw.) — dziś popr. forma N. lm: błogosławieństwami. [przypis edytorski]

błogosławieństwy i dzięki — dziś popr. forma N. lm: błogosławieństwami i dziękami (podziękowaniami). [przypis edytorski]

błogosławiona Salomea (ok. 1211–1268) — córka księcia Leszka Białego, żona Kolomana Halickiego, po jego śmierci w walce z Tatarami wstąpiła do zakonu klarysek. [przypis edytorski]

błogosławionego biskupa z Genewy, który bez skrupułów oszukiwał w grze — Franciszek Salezy, właśc. François de Sales (1567–1622): biskup Genewy, święty Kościoła katolickiego (kanonizowany w 1665), doktor Kościoła (od 1877); w książce Filotea. Wprowadzenie do życia pobożnego (1609) potępiał grę w karty i w kości, jednak wytykano, że za młodu był karciarzem, i wspominano, że zwykł oszukiwać w grze (por. korespondencja Elżbiety Charlotty z Palatynatu, żony księcia Orleanu). [przypis edytorski]

Błogosławione oczy… — zob. Łk 10, 23 i dalej. [przypis edytorski]

błogosławiony Hraban Maur (ok. 780–856) — mnich benedyktyński, kronikarz i poeta z czasów dynastii Karolingów. [przypis edytorski]

błogotwórczy (neol.) — zapewniający szczęście. [przypis edytorski]

Błok, Aleksander (1880–1921) — rosyjski poeta i dramaturg, przedstawiciel symbolizmu. [przypis edytorski]

Błok, Aleksandr (1880–1921) — rosyjski poeta i dramatopisarz, przedstawiciel europejskiego symbolizmu. W swojej twórczości poruszał tematy mistyczne i historiozoficzne. Autor między innymi cyklu Wiersze o Pięknej Damie, dramatu Buda jarmarczna i niedokończonego poematu Odwet. Wiersz Kroki komandora napisał w 1912. Aleksandr Błok jest właściwym autorem Kroków komandora, a Jerzy Liebert przełożył wiersz z rosyjskiego na polski. [przypis edytorski]

Błok, Aleksandr (1880–1921) — rosyjski poeta i dramatopisarz, przedstawiciel europejskiego symbolizmu. W swojej twórczości poruszał tematy mistyczne i historiozoficzne. Autor między innymi cyklu Wiersze o Pięknej Damie, dramatu Buda jarmarczna i niedokończonego poematu Odwet. Aleksandr Błok jest właściwym autorem tego utworu, a Jerzy Liebert tłumaczem. [przypis edytorski]

błoń a. błonie (daw.) — łąka, pastwisko; rozległa przestrzeń porosła trawą. [przypis edytorski]

błoń a. błonie — duża przestrzeń porośnięta trawą; pastwisko, łąka. [przypis edytorski]

błoń a. błonie — rozległa łąka, pusta przestrzeń pokryta trawą. [przypis edytorski]

Błoński, Jan (1931–2009) — historyk literatury i wpływowy krytyk, badacz poezji Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego, twórczości St. I. Witkiewicza i literatury współczesnej, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. [przypis edytorski]

błona migawkowa a. przesłona migawkowa (biol.) — półprzezroczysta błona, która może być nasuwana na oko w celu ochrony gałki ocznej i zwilżania rogówki; występuje u wielu kręgowców lądowych. [przypis edytorski]

błona — w średniowieczu szkło było bardzo drogie, więc mniej zamożni ludzie wstawiali w okna pęcherze rybie lub zwierzęce. [przypis edytorski]

błonica — choroba zakaźna atakująca gardło lub krtań; błonica krtani występuje najczęściej u dzieci, objawia się utrudniającą oddychanie opuchlizną; przy braku odpowiedniej pomocy prowadzi do uduszenia się. [przypis edytorski]

błonie — duża łąka, równina porośnięta trawą. [przypis edytorski]

błonie — duża przestrzeń porośnięta trawą; pastwisko, łąka. [przypis edytorski]

błonie — duża przestrzeń, równina pokryta trawą. [przypis edytorski]

błonie — duża przestrzeń, trawiasta równina; łąka. [przypis edytorski]

błonie — łąka, pastwisko. [przypis edytorski]

błonie — łąka, polana, pastwisko. [przypis edytorski]

błonie — łąka. [przypis edytorski]

błonie — równina porośnięta trawą. [przypis edytorski]

błonie — rozległy obszar porośnięty trawą; łąka, pastwisko. [przypis edytorski]

błonie — trawiasta równina. [przypis edytorski]

błony do kodaka — błony fotograficzne do aparatu firmy Kodak. [przypis edytorski]

błony — dziś popr. forma N. lm: błonami; dawniej, zamiast szkła, w okna wstawiano przejrzyste błony zrobione z pęcherzy pławnych ryb. Produkcja szkła okiennego została udoskonalona w XIV w. (sto lat po opisywanych tu wydarzeniach), ale jeszcze do XIX w. szyby w oknach stanowiły towar luksusowy. [przypis edytorski]

błoty czarnemi i ciemnemi bory — dziś popr. forma N. lm: czarnymi błotami i ciemnymi borami. [przypis edytorski]

błoty — dziś popr. forma N. lm: błotami. [przypis edytorski]

błoty (starop. forma) — błotami; błoto, tu: bagno. [przypis edytorski]

bł. p. — skrót od: błogosławionej pamięci. [przypis edytorski]

błyśnie (…) zorze — dziś: błyśnie zorza. [przypis edytorski]

błyskawicą wystrzeliła z ziemi — w oryg. niem. mowa jest o Ostapie, który nagle został wyniesiony do góry. [przypis edytorski]

blacha — zbroja. [przypis edytorski]

blachem (starop.) — dziś r.ż. w formie N.lp: (pod) blachą; tu: pod zbroją. [przypis edytorski]

blachman — bielmo. [przypis edytorski]

blachman (z niem. Blachmal: płaska plama, szumowiny na srebrze) — bielmo. [przypis edytorski]

blach (starop.) — dziś r.ż.: blacha. [przypis edytorski]

blach wytrzymał (starop. forma) — dziś r.ż.: blacha wytrzymała, zniosła (ugodzenie strzały). [przypis edytorski]

blachy żelaznemi — dziś popr. forma N. lm: żelaznymi blachami. [przypis edytorski]

Blackbirds — przebojowa amerykańska rewia muzyczna wystawiona po raz pierwszy na Broadwayu w 1928, gdzie stała się najdłużej granym widowiskiem z udziałem wyłącznie czarnych wykonawców; w 1929 odniosła sukces również w Moulin Rouge w Paryżu. [przypis edytorski]

Blackfeld, Ludwik — prawdopodobnie postać fikcyjna. [przypis edytorski]

Black Fleet (ang.) — Czarna Flota. [przypis edytorski]

Blackfriars — nazwa stosowana w odniesieniu do wielu miejsc w Anglii, niegdyś związanych z obecnością zakonu dominikanów (ang. friar: brat zakonny); Blackfriars w Londynie to dzielnica w centrum miasta (City of London), w której usytuowany był kiedyś klasztor dominikanów. [przypis edytorski]

blada Dyjanna — Diana (odpowiednik Artemidy z mit. gr.), bogini Księżyca; w Endymionie jednak zakochała się Selene. [przypis edytorski]

blada (…) królowa nocy — księżyc. [przypis edytorski]

bladéj — daw. forma z é (tzw. e pochylonym), tu: wymawianym jak y. [przypis edytorski]

Blade kłosy na odłogu (…) Że już dosyć strat — dwie pierwsze strofy wiersza Cypriana Kamila Norwida, opublikowanego w partyturowej edycji dwu pieśni, opracowanych na głos i fortepian, wyd. przez przez Kazimierza Lubomirskiego; na przełomie XIX i XX w. tekst pieśni popularny, choć funkcjonował jako anonimowy. [przypis edytorski]

bladnie — dziś: blednie. [przypis edytorski]

bladnie — dzis: blednie. [przypis edytorski]

bladość śmiertelna — w oryginale była tu mowa o siwiźnie (łac. canities). [przypis edytorski]

blad' (ros., wulg.) — kurwa. [przypis edytorski]

bladszy — dziś popr. forma: bledszy. [przypis edytorski]

Bladyna — inna forma imienia córki, Balladyny, używana przez matkę-wdowę. [przypis edytorski]

blady — w innym tłumaczeniu: pobladły (z przejęcia i strachu). [przypis edytorski]

blady — w innym wydaniu: pobladły. [przypis edytorski]

blaga — kłamstwo. [przypis edytorski]

blagaslovik — palaimink. [przypis edytorski]

blaga (z fr. blague: dowcip, żart) — zmyślenie, bujda, oszustwo. [przypis edytorski]

blaga — zmyślenie, bujda, kłamstwo. [przypis edytorski]

blagę Bergsona (…) o tym sphexie — Bersgon rozważa zachowanie błonkówki Sphex w książce Creative Evolution (1907). [przypis edytorski]

blagier — osoba mówiąca rzeczy niepokrywające się z prawdą w celu wywarcia na kimś wrażenia. [przypis edytorski]

blagować — kłamać, zmyślać. [przypis edytorski]

blague (fr.) — żart, dowcip. [przypis edytorski]

Blaine, James Gillespie (1830–1893) — amerykański polityk, jeden z najważniejszych przywódców Partii Republikańskiej w okresie po wojnie secesyjnej. [przypis edytorski]

blaivykštė — błędny ognik. [przypis edytorski]

Blajz — w oryginale ang.: Bleise. [przypis edytorski]

Blake, William (1757–1827) — angielski poeta, malarz, rytownik doby romantyzmu; zaliczany do tzw. poetów wyklętych. [przypis edytorski]

Blake, William (1757–1827) — angielski poeta, pisarz, rytownik, malarz, drukarz i mistyk. [przypis edytorski]

Blakulla — wg szwedz. wierzeń ludowych miejsce zlotów czarownic. [przypis edytorski]

blamanż — danie deserowe, rodzaj galaretki ze słodzonego mleka zagęszczonego żelatyną i przyprawionego migdałami. [przypis edytorski]

blamaż — kompromitacja. [przypis edytorski]

blamaż (z fr.) — kompromitacja; ośmieszenie się. [przypis edytorski]

blamować — ośmieszać, kompromitować. [przypis edytorski]