Przypisy

Björnson, Björnstjerne Martinius (1832–1910) — norweski pisarz, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1903 r.; autor opowiadań, powieści, wierszy i utworów scenicznych, m.in. opowiadań o tematyce wiejskiej Dziewczę ze Słonecznego Wzgórza (1857),Rybaczka (1868), cyklu dramatów nawiązujących do opowieści o Sigurdzie (Sigurd Slembe, 1862) oraz hymnu norweskiego (pierwotnie wiersza Ja, vi elsker dette Landet, tj. „Tak, kochamy ten kraj”, do którego muzykę w latach 60. XIX w. napisał kuzyn Björnsona, Rikard Nordraak). [przypis edytorski]

Björnson, Björnstjerne Martinius (1832–1910) — norweski poeta, prozaik i dramaturg, laureat Nagrody Nobla (1903); od komedii Nowożeńcy z 1865 roku dokonał się przełom w jego twórczości, odszedł od estetyki idealistyczno-romantycznej na rzecz realistyczno-społecznej. [przypis edytorski]

Björnson, Björnstjerne Martinius (1832–1910) — norweski poeta, prozaik i dramaturg, laureat Nagrody Nobla (1903); od komedii Nowożeńcy z 1865 roku dokonał się przełom w jego twórczości, odszedł od estetyki idealistyczno-romantycznej na rzecz realistyczno-społecznej. [przypis edytorski]

błąd (daw.) — tu: pogaństwo. [przypis edytorski]

błąd — tu: błądzenie. [przypis edytorski]

Błąd w druku; brak kropki na końcu zdania. [przypis edytorski]

Błąd w druku — zamiast fragmentu oznaczonego kolorem szarym powinien być inny tekst. [przypis edytorski]

Błąd w druku; zamiast znaku zapytania powinien być dwukropek. [przypis edytorski]

błądzęż — czy błądzę. [przypis edytorski]

błądzić na skazaniu (starop.) — wydawać błędny sąd, wydawać nieprawidłowy wyrok. [przypis edytorski]

Błądziłem jako owca zabłąkana, szukając Cię poza sobą, a Ty we mnie byłeś — Mowy tajemne z Bogiem (Soliloquia animae ad Deum), XXXI 1; anonimowe dzieło średniowieczne, złożone z 37 modlitw skomponowanych ze znacznie zmienionych tekstów biblijnych i patrystycznych, przez długi czas błędnie przypisywane Augustynowi, często wydawane razem z innymi dziełami podobnego pochodzenia jako Divi Augustini Meditationes, Soliloquia et Manuale. [przypis edytorski]

błagać kogo (starop.) — tu: przebłagiwać kogo a. co. [przypis edytorski]

błagać niebiosów — daw. forma; dziś popr. z B.: błagać niebiosa. [przypis edytorski]

błagać (starop.) — tu: przebłagiwać. [przypis edytorski]

„Błagonamierennyj” — ros. czasopismo dla niewymagających odbiorców, wydawane nieregularnie przez Aleksandra J. Izmajłowa w latach 1816–1826. [przypis edytorski]

błahocześciwy (z ukr.) — pobożny, prawowierny; prawosławny. [przypis edytorski]

błahoczestiwy (ukr. благочестивий) — pobożny. [przypis edytorski]

błahoczynny (ukr. благочинний) — godność w cerkwi prawosławnej, opiekun kilku parafii. [przypis edytorski]

błahonadieżny z ros. благонадежны — godni zaufania. [przypis edytorski]

błahy — nieistotny. [przypis edytorski]

błam — pęk zszytych futer zwierzęcych. [przypis edytorski]

błam — skóra, futro. [przypis edytorski]

błam — zszyte futerka na przykrycie lub do podszycia płaszcza; ognistemi błamy — dziś popr. forma N. lm: ognistymi błamami. [przypis edytorski]

błam — zszyte skóry do podszycia płaszcza. [przypis edytorski]

błam — zszyte skóry zwierząt futerkowych. [przypis edytorski]

błam — zszyte skóry zwierząt futerkowych, wykorzystywane do uszycia płaszcza bądź jego podbicia. [przypis edytorski]

błam — zszyte ze sobą skóry zwierząt futerkowych. [przypis edytorski]

Błaszki — miasto w woj. łódzkim, w pow. sieradzkim; ok. 35 km na płd.-wsch. od Żelazkowa. [przypis edytorski]

błatniak (z ros. блатной: karczemny, szemrany) — szubrawiec, aferzysta. [przypis edytorski]

bławat — cenna tkanina jedwabna, najczęściej błękitna. [przypis edytorski]

bławat (daw.) — błękitna jedwabna tkanina. [przypis edytorski]

bławat — kosztowna tkanina jedwabna, zazwyczaj błękitna. [przypis edytorski]

bławatne towary (daw.) — tkaniny; różnokolorowe, służące na ubrania materiały. [przypis edytorski]

bławatnik — kupiec handlujący materiałami. [przypis edytorski]

bławatny (daw.) — tu: sklep z tkaninami. [przypis edytorski]

bławatny — wykonany z bławatu, tj. z drogiej, jedwabnej tkaniny, zazwyczaj błękitnej. [przypis edytorski]

bławat — rodzaj tkaniny jedwabnej. [przypis edytorski]

Bławatska, Helena Pietrowna (1831–1891) — rosyjska spirytystka i teozofka, współzałożycielka Towarzystwa Teozoficznego (1875), propagującego światopogląd łączący w sobie różne idee wywodzące się z gnostycyzmu, neoplatonizmu i buddyzmu. [przypis edytorski]

Bławatska, Helena Pietrowna (1831–1891) — rosyjska spirytystka i teozofka, współzałożycielka Towarzystwa Teozoficznego (1875), propagującego światopogląd łączący w sobie różne idee wywodzące się z gnostycyzmu, neoplatonizmu i buddyzmu. [przypis edytorski]

bławaty i bisiory — delikatne, kosztowne tkaniny. [przypis edytorski]

bławaty i złociste lamy — drogie, ozdobne tkaniny; bławat: błękitny jedwab; lama: tkanina przetykana nitkami złota lub srebra. [przypis edytorski]

bławić się — niebieszczyć się, błękitnieć. [przypis edytorski]

bławy — bladoniebieski, modrawy (por. bławatek). [przypis edytorski]

bławy (daw.) — bladoniebieski, modrawy. [przypis edytorski]

błaźnica (daw.) — młoda kobieta, podlotek. [przypis edytorski]

błaźnica (daw., reg.) — pieszczotliwie: młódka, panienka. [przypis edytorski]

Błazeńskich z Krety pieśni — Eurypides posługiwał się nowinką, której twórcami mieli być Kreteńczycy: stosował monodie, solowe pieśni śpiewane przez aktorów. [przypis edytorski]

błazeństwo — tu: rzecz licha, miernej wartości. [przypis edytorski]

błazeństwy — daw. forma N.lm; dziś: błazeństwami. [przypis edytorski]

Błazen książęcy wszedł także pierwszy itd. — w rękopisie cały fragment znajduje się na marginesie. [przypis edytorski]

błędna samotność — w oryg. niem. in seiner Seele war es finster: mroczno było w jego duszy; pominięto w tłumaczeniu następne zdanie, w oryg. niem. Eine fressende Verzweiflung brachte ihn dem Wahnsinn nahe ([Czuł] żrące zwątpienie, które doprowadzało go niemal do obłędu; red. WL). [przypis edytorski]

błędnemi oczy — dziś popr.: błędnymi oczami. [przypis edytorski]

błędne wędrówki tych gwiazd — niewielkie światełko na niebie poruszające się względem ogółu gwiazd Grecy nazywali ἀστὴρ πλανήτης (astēr planētēs): gwiazdą wędrującą lub błąkającą się, od czego pochodzi dzisiejsze słowo „planeta”. [przypis edytorski]

błędnie, bez związku — w oryg. niem. wirr durcheinander: bez ładu i składu. [przypis edytorski]

błędnie — w oryg. niem. irr(e), tu: jak szalony. [przypis edytorski]

błędnik (daw.) — tu: błądzący, wyznający błędne poglądy. [przypis edytorski]

błędnik — dziś: labirynt. [przypis edytorski]

błędnik — tu: labirynt. [przypis edytorski]

błędni (starop.) — błądzący; tu: koczowniczy. [przypis edytorski]

błędno — dziś popr.: błędnie. [przypis edytorski]

błędny (daw.) — błądzący, podróżujący bez wyraźnego celu (por.: błędny rycerz). [przypis edytorski]

błędny (daw.) — błądzący, podróżujący bez wyraźnego celu. [przypis edytorski]

błędny ognik — bladoniebieski płomyk pojawiający się po zmierzchu na bagnach i torfowiskach. [przypis edytorski]

błędny (starop.) — tu: błądzący (w ciemności). [przypis edytorski]

błędny (starop.) — tu: zbłąkany; błądzący, zagubiony. [przypis edytorski]

błędny (starop.) — tu: zmieniający się, zmienny. [przypis edytorski]

błędny — tu: wędrowny; błądzący, przemieszczający się z miejsca na miejsce. [przypis edytorski]

błędom — tu: błądzeniu. [przypis edytorski]

błędu się strzegąc, wpadamy w wadę — kolejne odwołanie do idei licencji (dozwolonego artyście wykroczenia przeciw regułom językowym). Błąd jest tu określeniem dotyczącym poprawności językowej, wada natomiast dotyczy jakości artystycznej. [przypis edytorski]

błędu z roku 1870 — w wojnie francusko-pruskiej, w bitwie pod Gravelotte (18 sierpnia 1870) francuski marszałek François Achille Bazaine mimo przewagi na polu bitwy nie podjął decyzji o ataku na wyczerpane wojska pruskie i wycofał się do Metzu, co doprowadziło do okrążenia jego armii; spiesząca jej na pomoc druga, stutysięczna armia francuska została okrążona w bitwie pod Sedanem (1–2 września 1870), wskutek czego cesarz Napoleon III skapitulował i oddał się wraz z armią do niewoli, co stało się bezpośrednią przyczyną jego detronizacji oraz proklamowania III Republiki. [przypis edytorski]

błędy (daw.) — błądzenie, włóczęga. [przypis edytorski]

błędy (daw.) — tu: błądzenie, tułaczka. [przypis edytorski]

błędy — dziś popr. forma N.lm: błędami. [przypis edytorski]

błędy — tu: grzechy. [przypis edytorski]

błękit metylowy (chem.) — błękit anilinowy, barwnik stosowany do wybarwiania preparatów biologicznych; tu zapewne raczej: błękit metylenowy (chlorek metylotioniny), po rozpuszczeniu w wodzie dający niebieski roztwór działający silnie antyseptycznie, stosowany do odkażania skóry i ran, daw. także doustnie w stanach zapalnych i zakażeniach układu moczowego. [przypis edytorski]

błękitna bogini — Atena, bogini mądrości i sprawiedliwej wojny, w Iliadzie sprzyjająca Grekom. [przypis edytorski]

błękitna bogini — Atena. [przypis edytorski]

błękitna krew — nawiązanie do poetyckiego przekonania, że osoby z rodzin arystokratycznych (królowie, książęta, hrabiowie itp.) mają krew błękitną, a nie czerwoną jak zwykli ludzie. [przypis edytorski]

Błękitna Księga — tu: książka z nazwiskami i adresami ważnych osób, takich jak osobistości rządowe. [przypis edytorski]

błękitne dźwięki — przykład synestezji, środka stylistycznego popularnego w poezji Młodej Polski, polegającego na przypisywaniu jednemu zmysłowi wrażeń charakterystycznych dla drugiego. [przypis edytorski]

Błękitne dzwonki Szkocji (ang. Blue Bells of Scotland) — popularna ballada szkocka, opublikowana po raz pierwszy w 1801 r. [przypis edytorski]

Błękitne niebo — popularne przedwojenne tango Blauer Himmel (1936) niem. kompozytora J. Rixnera, śpiewane w Polsce ze słowami Mariana Hemara jako To samo niebo, znane też pod tytułem Błękit nieba. [przypis edytorski]

błękitnokrwiści — szlachetnie urodzeni; ci, w których żyłach płynie „błękitna krew”. [przypis edytorski]

Błękitny Brzeg — dziś: Lazurowe Wybrzeże (fr. Côte d'Azur), wschodnia część wybrzeża francuskiej Prowansji, rozciągająca się od miejscowości Cassis aż po granicę włoską. [przypis edytorski]

błękity Niebios i wód brzegi, i Alp szczyty i widnokrąg cały świata, i przycisnąć świat jak brata chciał do swej piersi… — parafraza fragm. poematu Krasińskiego Przedświt. [przypis edytorski]

Błeszyński, Hipolit (1766–1824) — polski oficer, uczestnik wojny polsko-rosyjskiej 1792, od 1794 generał-adiutant wojsk saskich, adiutant króla Saksonii Fryderyka Augusta I. [przypis edytorski]

Błociszewski, Sylwester (1840–1875) — polski szlachcic, uczestnik powstania styczniowego, po jego upadku aresztowany i uwięziony w cytadeli poznańskiej. [przypis edytorski]

błocko — błoto. [przypis edytorski]

błoga — tu: błogosławiona, czyli zbawiona. [przypis edytorski]

błogonadieżny (z ros. благонадежный) — godny zaufania; pewny. [przypis edytorski]

Błogosław ci Bóg, abyś patrzył na dobre Jerozolimy po wszytkie dni wieku twego — Ps 127, 5. [przypis edytorski]

błogosławiącymi ramiony — dziś popr. N.lm: (…) ramionami. [przypis edytorski]

błogosławieństwo szeechajanu (z hebr. szeechajanu: że dożyłem) — krótka modlitwa, odmawiana na rozpoczęcie ważniejszych świąt, w której dziękuje się Bogu, że pozwolił nam dożyć tego dnia. [przypis edytorski]

błogosławieństwy (daw.) — dziś popr. forma N. lm: błogosławieństwami. [przypis edytorski]

błogosławieństwy i dzięki — dziś popr. forma N. lm: błogosławieństwami i dziękami (podziękowaniami). [przypis edytorski]

błogosławiona Salomea (ok. 1211–1268) — córka księcia Leszka Białego, żona Kolomana Halickiego, po jego śmierci w walce z Tatarami wstąpiła do zakonu klarysek. [przypis edytorski]

błogosławionego biskupa z Genewy, który bez skrupułów oszukiwał w grze — Franciszek Salezy, właśc. François de Sales (1567–1622): biskup Genewy, święty Kościoła katolickiego (kanonizowany w 1665), doktor Kościoła (od 1877); w książce Filotea. Wprowadzenie do życia pobożnego (1609) potępiał grę w karty i w kości, jednak wytykano, że za młodu był karciarzem, i wspominano, że zwykł oszukiwać w grze (por. korespondencja Elżbiety Charlotty z Palatynatu, żony księcia Orleanu). [przypis edytorski]

Błogosławione oczy… — zob. Łk 10, 23 i dalej. [przypis edytorski]

błogosławiony Hraban Maur (ok. 780–856) — mnich benedyktyński, kronikarz i poeta z czasów dynastii Karolingów. [przypis edytorski]

błogotwórczy (neol.) — zapewniający szczęście. [przypis edytorski]