Przypisy

feldfebel — niemiecki podoficerski stopień wojskowy, odpowiednik polskiego sierżanta, w formacjach Waffen SS Oberscharführer. [przypis edytorski]

feldfebel (niem.) — niemiecki podoficerski stopień wojskowy, odpowiednik polskiego sierżanta. [przypis edytorski]

feldfebel — podoficer w dawnym wojsku polskim. [przypis edytorski]

feldfebel (z niem.) — stopień podoficerski, sierżant. [przypis edytorski]

Feldgesangbuch für die evangelischen Mannschaften des Heeres (niem.) — Ewangelicki śpiewnik polowy dla wojska. [przypis edytorski]

feldgrau — dosł. „polowa szarość”, kolor mundurów armii niemieckiej. [przypis edytorski]

feldgrau (niem.) — „polowa szarość”, kolor mundurów armii niemieckiej. [przypis edytorski]

feldgrau (z niem.) — jednolity z tłem krajobrazu kolor mundurów polowych: szarawy, zgniłozielony. [przypis edytorski]

feldgrau (z niem.) — kolor charakterystyczny dla mundurów polowych, szarozielony. [przypis edytorski]

Feldhorn, Juliusz (1901–1943) — nauczyciel, historyk literatury, poeta, pisarz i tłumacz. Pochodził z zasymilowanej żydowskiej rodziny. Ukończył Uniwersytet Jagielloński (doktorat z filozofii obronił w 1927). Uczył polskiego w Prywatnym Gimnazjum Koedukacyjnym Żydowskiego Towarzystwa Szkoły Ludowej i Średniej w Krakowie. Współpracował z „Gazetą Literacką” (1926–1927) i „Miesięcznikiem Żydowskim” (1931–1935). Podobno odrzucił propozycję katedry uniwersyteckiej, ponieważ warunkiem jej objęcia było przejście na katolicyzm. Po wybuchu wojny brał udział w kampanii wrześniowej jako żołnierz Wojska Polskiego. Po klęsce przedostał się do Lwowa, gdzie już przebywała jego żona Stella Landy (także nauczycielka i tłumaczka) z córką Marią. Do wkroczenia Niemców oboje pracowali jako nauczyciele. Uciekając przed uwięzieniem w getcie lub śmiercią, ukrywali się na aryjskich papierach w Nowym Wiśniczu, a następnie w Swoszowicach (dziś dzielnica Krakowa). W sierpniu 1943 r. (na skutek denuncjacji lub przypadku) został aresztowany i wraz z żoną oraz grupą innych osób rozstrzelany w Wieliczce. Autor kilku zbiorów poetyckich (Domy, 1922; Wczoraj — dziś — jutro, 1928; W ogrodzie brata Chryzostoma, 1932), powieści (Cienie nad kołyską, pod pseud. Jan Las), artykułów m.in. na temat motywów żydowskich w literaturze polskiej i światowej, powieści popularnonaukowych dla młodzieży (Wieści płyną w świat, 1938). Przetłumaczył z oryginału Pieśń nad pieśniami, Czarodziejską górę, przygody Arsène'a Lupina; przekładał utwory m.in. Boccaccia, Dantego, Tołstoja i Puszkina. Zarys historii sztuki, napisany jeszcze przed wojną, został wydany w 1961 pt. Dzieła i twórcy. [przypis edytorski]

feldjeger (daw.) — żołnierz batalionu strzelców albo kurier wojskowy. [przypis edytorski]

feldjeger — żołnierz austro-węgierskiej formacji strzelców. [przypis edytorski]

feldjegier a. feldjeger — dosł.: strzelec polny, w carskiej Rosji kurier wojskowy, także żołnierz żandarmerii, dokonujący aresztowań i eskortujący więźniów. [przypis edytorski]

Feldman, Ferdynand (1862–1919) — aktor. [przypis edytorski]

Feldman, Wilhelm (1868–1919) — historyk literatury, krytyk i pisarz pochodzenia żydowskiego. [przypis edytorski]

Feldman, Wilhelm (1868–1919) — krytyk i historyk literatury polskiej, publicysta, redaktor miesięcznika krakowskiego „Krytyka”, a także dramaturg i prozaik; autor Współczesnej literatury polskiej. [przypis edytorski]

Feldman, Wilhelm (1868–1919) — krytyk literacki i poeta, działacz społeczny, zwolennik ruchu asymilacyjnego Żydów. [przypis edytorski]

Feldman, Wilhelm (1868–1919) — pochodzący z rodziny żydowskiej krytyk i historyk literatury. [przypis edytorski]

Feldman, Wilhelm (1868–1919) — polski wydawca i krytyk literacki. [przypis edytorski]

Feldman, Wilhelm (1868–1919) — publicysta, krytyk i historyk literatury, a także dramatopisarz i prozaik; autor m.in. monografii Współczesna literatura polska (1902). [przypis edytorski]

Feldman, Wilhelm (1868–1919) — publicysta, krytyk i historyk literatury, autor monografii Współczesna literatura polska (1902); dramatopisarz i prozaik; do istotnych jego publikacji nalezą także artykuły naukowo-publicystyczne: Współczesna krytyka literacka w Polsce (Lwów 1905); Stronnictwa i programy polityczne w Galicji 1846–1906 (Kraków 1906–1907); Dzieje polskiej myśli politycznej w okresie porozbiorowym (Kraków, 1913–1920). [przypis edytorski]

Feldpolizei (niem.) — policja polowa. [przypis edytorski]

feldspat — polska nazwa to skaleń; najpospolitsza grupa minerałów skorupy ziemskiej. [przypis edytorski]

feldszpat — kalcyt. [przypis edytorski]

feler (pot.) — wada, usterka. [przypis edytorski]

felezować (gw.) — wywoływać imiennie, sprawdzać obecność. [przypis edytorski]

felibr — członek Związku Felibrów, stowarzyszenia utworzonego podczas spotkania prowansalskich poetów w 1854, mającego na celu odrodzenie i ochronę języka i literatury prowansalskiej; określenie félibre zaproponował Mistral, pochodzenie tego słowa jest niejasne. [przypis edytorski]

felicem (…) nuntium (łac. forma B.lp) — szczęśliwą wiadomość. [przypis edytorski]

Felice via! (wł.) — Szczęśliwej drogi! [przypis edytorski]

felichitta (z wł. felicità) — szczęście. [przypis edytorski]

Feliciano de Silva (1491–1554)— popularny pisarz hiszp.; autor „sequeli” powieści rycerskich, m. in. Amadisa z Grecji. [przypis edytorski]

felicitas (łac.) — szczęście, błogosławieństwo, pomyślność. [przypis edytorski]

felicytować (daw., z łac. felicitas: szczęście, pomyślność) — gratulować. [przypis edytorski]

Felieri, Marino (1274–1355) — doża Wenecji w latach 1354–1355, ścięty za spiskowanie. [przypis edytorski]

felieton powieści (z fr. feuilleton) — dziś popr.: odcinek powieści. [przypis edytorski]

felietony (…) podpisywane „Gérôme”, a potem „France” — Anatole France to pseudonim François Anatola Thibault. [przypis edytorski]

felieton (z fr.) — lekki, błyskotliwy tekst; gatunek charakterystyczny dla dziennikarstwa. [przypis edytorski]

Feliks Jasieński (1861–1929) — krytyk i kolekcjoner sztuki, zafascynowany Japonią. [przypis edytorski]

Feliks Jasieński, pseud. Manggha (1861–1929) — krytyk sztuki, kolekcjoner (m.in. zbiorów sztuki japońskiej przekazanej Muzeum Narodowemu w Krakowie); publikował w „Chimerze”, „Miesięczniku Literackim i Artystycznym”, „Lamusie”, „Krytyce”, „Wędrowcu” i in.; autor zbioru esejów Manggha. Promenades á travers les mondes, l'art et les idées (1901); mecenas sztuki, promotor modernizmu. [przypis edytorski]

Felina — imię związane z łac. felinus: koci. [przypis edytorski]

Felix the Cat (ang.) — kot Felix; postać z licznych amerykańskich filmów animowanych, produkowanych od roku 1919, początkowo czarno-białych i niemych: czarny kot o dużych białych oczach i szerokim uśmiechu. [przypis edytorski]

fellach — chłop egipski. [przypis edytorski]

fellach — w krajach arabskich rolnik prowadzący osiadły tryb życia. [przypis edytorski]

fellah — chłop egipski. [przypis edytorski]

felonia (z fr.) — wiarołomstwo. [przypis edytorski]

felpa — rodzaj aksamitnej tkaniny. [przypis edytorski]

feluka — tradycyjna łódź o jednym lub dwóch trójkątnych żaglach, używana w żegludze po Nilu, M. Czerwonym i wsch. części M. Śródziemnego. [przypis edytorski]

Femios — śpiewak w domu Odysa i Penelopy na Itace (Odyseja I 154, I 325–327, XXII 330). [przypis edytorski]

Femme de l'oculiste (fr.) — żona okulisty. [przypis edytorski]

femr inité — tak w źródle, zapewne zamiast feminité. [przypis edytorski]

femurały (z łac. femur: udo) — krótkie, obcisłe spodnie, przylegające do uda. [przypis edytorski]

Fender — Fender — założone w 1946 roku przedsiębiorstwo amerykańskie zajmujące się produkcją instrumentów i akcesoriów muzycznych. Marka Fender szybko stała się synonimem wysokiej jakości wykonania wspomnianych artykułów. [przypis edytorski]

fendrychowie (daw., z niem.) — chorąży. [przypis edytorski]

Fenelon, François, właśc. François de Salignac de la Mothe (1651–1715) — francuski teolog, pedagog, pisarz i kaznodzieja; prekursor idei oświecenia; znany szczególnie jako autor powieści Przygody Telemaka (1699). [przypis edytorski]

Fenelon, François, właśc. François de Salignac de la Mothe (1651–1715) — francuski teolog, pedagog, pisarz i kaznodzieja; prekursor idei oświecenia; znany szczególnie jako autor powieści Przygody Telemaka (1699). [przypis edytorski]

Fenelon, François właśc. François de Salignac de la Mothe (1651–1715) — fr. teolog, pedagog, pisarz i kaznodzieja; prekursor idei oświecenia; znany szczególnie jako autor powieści Przygody Telemaka (1699). [przypis edytorski]

fenianie — irlandzkie tajne stowarzyszenie niepodległościowe, powstałe ok. 1858 r., zorganizowało powstanie przeciw Wielkiej Brytanii w 1867; działające także za granicą (m.in. w Kanadzie i USA); ruch odżył po I wojnie światowej w organizacji Sinn Féin. [przypis edytorski]

fenianin — zwolennik fenianizmu, ruchu społeczno-politycznego w Irlandii w XIX w., mającego na celu obronę przed wyzyskiem i wyzwolenie spod panowania angielskiego. [przypis edytorski]

Fenicjanie — lud pochodzenia semickiego, mieszkający w starożytności w Fenicji (tereny dzisiejszego Libanu) i zajmujący się handlem w miastach nad całym Morzem Śródziemnym. Fenicjanie byli świetnymi żeglarzami i zakładali liczne kolonie, bogate miasta, także nad Atlantykiem na wybrzeżach dzisiejszego Maroka i Hiszpanii, skąd wyprawiali się jeszcze dalej, m.in. do Anglii. [przypis edytorski]

Fenicjanie — lud zamieszkujący w starożytności tereny dzisiejszego Libanu oraz zachodniej Syrii i północnego Izraela. Fenicjanie założyli w basenie Morza Śródziemnego liczne kolonie, rozwijali też handel. [przypis edytorski]

fenig — dawna drobna moneta w krajach niemieckojęzycznych; od 1873 fenig stanowił 1/100 marki niemieckiej, do czasu zastąpienia marki przez euro (2001). [przypis edytorski]

fenig — daw. najmniejsza jednostka monetarna w Niemczech. [przypis edytorski]

fenig — drobna moneta w krajach niemieckojęzycznych. [przypis edytorski]

fenig (z niem. Pfennig) — germańska nazwa denara używana od VIII do X w. [przypis edytorski]

Fenijczyk — Fenicjanin. [przypis edytorski]

Fenikowie — właśc. Fenicjanie, lud kupców i żeglarzy z basenu Morza Śródziemnego, późniejszych założycieli Kartaginy. [przypis edytorski]

feniks — legendarny, długowieczny ptak, odradzający się w ogniu. [przypis edytorski]

feniks — legendarny ptak, ginący w płomieniach i odradzający się z popiołów. [przypis edytorski]

Feniks — legendarny ptak, ginący w płomieniach i odradzający się z popiołów. [przypis edytorski]

feniks — legendarny ptak odradzający się co kilkaset lat z popiołów. [przypis edytorski]

feniks — legendarny ptak odradzający się co kilkaset lat z popiołów; wg Pliniusza na świecie miał istnieć tylko jeden Feniks; tu przen.: coś nadzwyczajnego i trudnego do znalezienia. [przypis edytorski]

feniks — legendarny ptak odradzający się co kilkaset lat z popiołów; wg Pliniusza na świecie miał istnieć tylko jeden Feniks; tu przen.: coś osobliwego i trudnego do napotkania. [przypis edytorski]

Feniks (mit. gr.) — legendarny ptak, który co kilkaset lat przylatuje do Heliopolis w Egipcie, gdzie buduje sobie gniazdo w świątyni, spala się w nim i następnego dnia odradza się z popiołów. [przypis edytorski]

Feniks (mit. gr.) — legendarny ptak odradzający się co kilkaset lat z popiołów, pojawiający się w egipskim Heliopolis. [przypis edytorski]

Feniks (mit. gr.) — legendarny ptak odradzający się co kilkaset lat z popiołów, pojawiający się w egipskim Heliopolis; symbol zmartwychwstania. [przypis edytorski]

Feniks (mit.) — mityczny ptak, uznawany przez Egipcjan za symbol Słońca; wg wierzeń miał przylatywać z Arabii do Heliopolis w Egipcie, gdzie spalał się na ołtarzu świątyni na popiół i już następnego dnia miał odradzać się z popiołów. [przypis edytorski]

feniks (mit.) — ptak odradzający się z popiołów; tu: nagłe zjawisko. [przypis edytorski]

feniks — mit. ptak, symbol Słońca i odradzania się życia. [przypis edytorski]

Feniks — mityczny ptak, odradzający się w płomieniach. [przypis edytorski]

Feniks — tu: syn Amintora, wychowawca Achillesa i jego towarzysz pod Troją. [przypis edytorski]

fenomenalizm (filoz.) — pogląd filozoficzny głoszący, że człowiekowi są bezpośrednio dostępne tylko układy doznań zmysłowych i emocjonalnych (tzw. fenomeny) i nie istnieje możliwość bezpośredniego poznania bytów „samych w sobie”. [przypis edytorski]

fenomen (filoz.) — zjawisko; to, co jest dostępne za pośrednictwem zmysłów, a więc jest zależne od podmiotu postrzegającego. [przypis edytorski]

Fenomenologia ducha — (niem. Die Phänomenologie des Geistes), jedno z najważniejszych dzieł filozoficznych Hegla, opublikowane w 1807 roku. [przypis edytorski]

fenomenologia — nurt w filozofii XX wieku, dążący do opisu i oglądu rzeczy danych bezpośrednio przy unikaniu uprzednio powziętych założeń; najważniejsi przedstawiciele fenomenologii to Edmund Husserl (1859–1938) i Emmanuel Levinas (1906–1995), a na gruncie polskim Roman Ingarden (1893–1970). [przypis edytorski]

fenomenologia — XX-wieczny kierunek filozoficzny, polegający na opisie i oglądzie tego, co jest dane bezpośrednio. [przypis edytorski]

fenomenologiczny — związany z fenomenologią, kierunkiem filozoficznym polegający na opisie i oglądzie tego, co jest dane bezpośrednio, i odrzuceniu przy tym założeń, domysłów i teorii na temat świata. [przypis edytorski]

fenomenologizm — dziś popr.: fenomenologia, XX-wieczny kierunek filozoficzny polegający na opisie i oglądzie tego, co jest dane bezpośrednio, i odrzuceniu przy tym założeń, domysłów i teorii na temat świata. [przypis edytorski]

fenomen — zjawisko. [przypis edytorski]

Fenrir (mit. skand.) — olbrzymi wilk, który ma zabić Odyna w dzień Ragnarök. [przypis edytorski]

Fensterparade (niem.) — dosł. parada u okna; chodzi o zwyczaj towarzyszenia konno przez młodzież męską u okna powozu, w którym jechała dama. [przypis edytorski]

feodalne — dziś popr.: feudalne. [przypis edytorski]

ferał (daw.) — coś feralnego, niepomyślnego: tu: niefortunny przypadek, pech. [przypis edytorski]

Feralia — rzym. święto ku czci duchów zmarłych przodków obchodzone 21 lutego. [przypis edytorski]

feralność — niepomyślny los, nieszczęście, pech. [przypis edytorski]

feralny — przynoszący pecha. [przypis edytorski]

fercentag (z niem. vierzehn: czternaście, Tag: dzień) — tu: wynagrodzenie wypłacane co czternaście dni; dwutygodniówka. [przypis edytorski]

Ferdinand Brunetière (1849–1906) — fr. historyk literatury i krytyk. [przypis edytorski]

Ferdinandus Secundus Divina Favente Clementia… — list przetłumaczony w Dodatku V. [przypis edytorski]

Ferdynand Álvarez toledański, książę Alba (1507–1582) — doradca króla Hiszpanii Filipa II, jego namiestnik w Niderlandach. Wsławiony okrucieństwem w walce z niderlandzkimi powstańcami. [przypis edytorski]

Ferdynanda IV — w innej wersji: Filipa V; tymczasem, ponieważ Alfons van Worden przebywał w Sierra Morena w 1739 r. (jak rekonstruują chronologię w dziele Potockiego badacze), może chodzić jedynie o Ferdynanda VI, syna Filipa V, panującego w l. 1746–1759. [przypis edytorski]