Przypisy

tom wam napisał — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: to wam napisałem. [przypis edytorski]

tom w ósemce a. octavo (łac.) — w typografii trzykrotnie złożony arkusz papieru, tworzący osiem kart i szesnaście stronic. [przypis edytorski]

tończ, małe dziwcze (gw.) — tańcz, mała dziewczyno. [przypis edytorski]

toń (daw.) — nieszczęście. [przypis edytorski]

toń równoimienna — ocean (o tym samym „imieniu”, tj. nazwie, co jego władca, Okeanos). [przypis edytorski]

toń — tu przenośnie: zagrożenie. [przypis edytorski]

toń — tu: stan morza, pływ. [przypis edytorski]

ton — dziś popr.: tuńczyk, duża ryba występująca w tropikalnej części Atlantyku, osiągająca długość do 4 m. [przypis edytorski]

ton główny (muz.) — pierwszy stopień gamy. [przypis edytorski]

Tong-wojen (…) między Hip Singsami a On Leongsami — walka rywalizujących ze sobą chińskich organizacji, powstałych jako związki zawodowe w obronie przeciw atnychińskim uprzedzeniom w Ameryce i przekształconych z czasem w gangi (Tong): Hip Sing Tong przeciw Four Brothers i On Leong Tong, prowadzonych na początku XX w. o kontrolę nad dzielnicami chińskimi (Chinatowns) wielkich miast USA: Chicago, Nowego Jorku, Seattle i San Francisco. [przypis edytorski]

Tonia — Antonina Kolberg, żona Brzozowskiego. [przypis edytorski]

toniach — w tym miejscu w tłumaczeniu Franciszka Mirandoli mówi się o „beztoniach” nocy; w słowie tym ujawniła się młodopolska maniera językowa, a ponieważ przy tym określenie to niewiele ma sensu, zostało zmienione na „tonie” nocy. [przypis edytorski]

To nie cudzy, a Stefka brat — dziś popr.: To nie cudzy, ale Stefka brat. [przypis edytorski]

To nie jest kazanie arcybiskupa Grenady — odniesienie do opowieści z książki Przypadki Idziego Blasa (1715–1735) Alaina René Lesage'a, w której główny bohater, młody łazik, zostaje sekretarzem mającego ambicje literackie arcybiskupa Grenady i ma za zadanie ostrzec go, jeśli uzna, że jego homilie i pisma straciły na sile kaznodziejskiej, gdyż sam arcybiskup obawia się, że może nie być obiektywny w ocenie. [przypis edytorski]

tonik — tu zdr. od: ton. [przypis edytorski]

tonik — tu zdr.: ton. [przypis edytorski]

tonik — tu zdr.: ton. [przypis edytorski]

tonina (hiszp.) — tu: słodkowodny waleń z gatunku Inia geoffrensis, żyjący w dorzeczach Amazonki i Orinoko. [przypis edytorski]

Tonkin — hist. nazwa płn. Wietnamu, obejmującego dorzecze Rzeki Czerwonej, używana w Europie w XVIII i XIX w. [przypis edytorski]

Tono-Bungay — powieść Wellsa z 1909 roku. [przypis edytorski]

tonsura — charakterystyczne dla mnichów kółko wygolone na czubku głowy. [przypis edytorski]

tonsura — wygolone kółko na czubku głowy na znak przynależności do niektórych męskich zakonów katolickich. [przypis edytorski]

tonsura — wygolone kółko na czubku głowy na znak przynależności do niektórych męskich zakonów katolickich (tj. dominikanie, franciszkanie, karmelici), względnie wygolenie całej głowy (u kamedułów). [przypis edytorski]

tonsura — wygolony krąg na głowie. [przypis edytorski]

tonsura (z łac.: strzyżenie, postrzyżyny) — kółko wygolone na czubku głowy, daw. charakterystyczna fryzura księży; łysina. [przypis edytorski]

tonsura (z łac.: strzyżenie, postrzyżyny) — kółko wygolone na czubku głowy, daw. charakterystyczna fryzura mnichów. [przypis edytorski]

ton — tu: biała glinka, używana do malowania ścian. [przypis edytorski]

tontyna (fr. tontine) — rodzaj ubezpieczeniowej renty dożywotniej, nazwa pochodzi od nazwiska XVII-wiecznego bankiera Lorenzo de Tonti, który promował specyficzną formę ubezpieczenia na życie wypłacanego w rentach; gwarancja oparta jest na systemie towarzystw ubezpieczeń wzajemnych. [przypis edytorski]

tonus — stałe napięcie mięśni, pozwalające utrzymać postawę. [przypis edytorski]

tony — dziś popr. forma N.lm: tonami. [przypis edytorski]

toodles (pot. ang.) — na razie, cześć. [przypis edytorski]

Too much ego in their cosmos (ang.) — (…) too much Ego in your Cosmos (za dużo Ego w twoim Wszechświecie) to słowa Hansa Breitmanna, pochodzące z książki Rudyarda Kiplinga (1865–1936) Life's Handicap (Życiowe niepowodzenia). [przypis edytorski]

To o nowym Hieruzalem mówi, bo ono stare, gdy budować znowu za chrześcijaństwa Julian Apostata na wzgardę Chrystusowi zaczynał, ogniem i trzęsienim ziemie odpędzony jest — przed wyruszeniem na wojnę, w której zginął, Julian wydał dyspozycje odbudowy Świątyni jerozolimskiej; według niektórych ówczesnych autorów wysiłki budowniczych były ustawicznie niszczone przez cudownie zsyłane klęski. Skarga powołuje się tutaj na współczesnego Julianowi Cyryla Jerozolimskiego, greckiego biskupa Jerozolimy, doktora Kościoła i świętego, który jednak nie wspomina o takich wydarzeniach, a jedyna wzmianka o Świątyni w jego pismach, w Catechesis XV, 15, to wnioskowanie na podstawie Biblii, że Świątynia nigdy nie zostanie odbudowana. [przypis edytorski]

topaz — minerał, kamień ozdobny, przezroczysty, niebieskawy lub żółtawy. [przypis edytorski]

topaz — półprzejrzysty minerał o błękitnej a. żółtawej barwie. [przypis edytorski]

topaz — półprzejrzysty minerał o żółtawej barwie. [przypis edytorski]

to pewna (daw.) — dziś: to pewne. [przypis edytorski]

to pewna — daw. forma, w domyśle: „to [rzecz] pewna”; dziś: to pewne. [przypis edytorski]

to pewna — daw. forma; znaczenie: pewne jest, że. [przypis edytorski]

topicum (med., z gr.) — ogólne określenie leku stosowanego miejscowo. [przypis edytorski]

topielę — dziś popr. forma B.: topiel. [przypis edytorski]

topiel — głębina. [przypis edytorski]

topielica (mit.) — w wierzeniach słowiańskich demon mieszkający w zbiornikach wodnych, wabiący i topiący ludzi. [przypis edytorski]

topielnik — topielec. [przypis edytorski]

topika — zbiór toposów: powszechnie znanych ogólnych twierdzeń, przyjmowanych w danej kulturze bez dowodu i używanych w rozumowaniu w retoryce i logice; nauka o toposach; także tytuł jednego z pism Arystotelesa na ten temat. [przypis edytorski]

topinambur — słonecznik bulwiasty a. bulwa, roślina z rodziny astrowatych o jadalnych bulwach, pochodząca z Ameryki Płn. [przypis edytorski]

topka — głowa soli warzonej mająca kształt stożka ze ściętym wierzchołkiem, dawna forma handlowa i tradycyjna miara soli przed wprowadzeniem soli miałkiej w opakowaniach. [przypis edytorski]

topól — topola. [przypis edytorski]

topole prawić będą stare baje o Sobieskim — w Wilanowie, który do poł. XX w. był podwarszawską wsią, król Jan III Sobieski w latach 1681–1696 zbudował swoją podmiejską rezydencję, barokowy pałac z ogrodem. [przypis edytorski]

toponimia — tu: ogół toponimów, czyli nazw miejsc. [przypis edytorski]

toponomastyka (z gr.) — nauka o nazwach miejscowych. [przypis edytorski]

toporu — dziś forma D.lp: topora. [przypis edytorski]

toporu — dziś popr. forma D.lp: topora. [przypis edytorski]

toporzysko (daw.) — drewniana rękojeść topora a. siekiery. [przypis edytorski]

toporzysko — drewniana rękojeść topora a. siekiery. [przypis edytorski]

toporzysko — drewniany uchwyt siekiery bądź topora. [przypis edytorski]

toporzysko — rękojeść od topora a. siekiery. [przypis edytorski]

toporzysko — rękojeść topora lub siekiery. [przypis edytorski]

To prosty łotr — w oryg. niem. Er ist ein Schwein: to świnia. [przypis edytorski]

topsel — dodatkowy, górny, trójkątny żagiel przymasztowy, podnoszony przy niezbyt silnym wietrze. [przypis edytorski]

Tora (hebr.: nauka, prawo) — Pięcioksiąg; pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu, zw. też księgami Mojżeszowymi, lecz nazwa ta nie wskazuje bynajmniej autora tych ksiąg, lecz tylko stwierdza, że podstawą ich jest tzw. prawo Mojżeszowe (stąd hebr. nazwa Księga Prawa); Pięcioksiąg opisuje, jak powstało to prawo, ilustruje wydarzeniami historycznymi lub uważanymi za historyczne genezę i rozwój prawa. [przypis edytorski]

Tora (hebr.: nauka, prawo) — Pięcioksiąg; pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu, zw. też księgami Mojżeszowymi, lecz nazwa ta nie wskazuje bynajmniej autora tych ksiąg, lecz tylko stwierdza, że podstawą ich jest tzw. prawo Mojżeszowe (stąd hebr. nazwa Księga Prawa); Pięcioksiąg opisuje, jak powstało to prawo, ilustruje wydarzeniami historycznymi lub uważanymi za historyczne genezę i rozwój prawa. [przypis edytorski]

Tora (hebr.) — pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu, zwanych też Pięcioksięgiem lub księgami Mojżeszowymi, nazwa ta nie wskazuje jednak autora ksiąg, lecz to, że podstawą ich jest tzw. prawo Mojżeszowe; Tora opisuje genezę i rozwój prawa na tle wydarzeń historycznych lub uważanych za historyczne. [przypis edytorski]

Tora (hebr. Tojre: Pięcioksiąg) — pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu, zw. Pięcioksięgiem a. księgami Mojżeszowymi, tj. opisujących genezę i rozwój tzw. prawa Mojżeszowego na tle wydarzeń historycznych (a. uważanych za historyczne); w szerszym znaczeniu: wiedza i nauka w ogóle. [przypis edytorski]

Tora (hebr.) — Tora opisuje genezę i rozwój prawa na tle wydarzeń historycznych lub uważanych za historyczne. Na całość Tory składają się Tora Pisana i Tora Ustna. Tora Pisana składa się z pięciu Ksiąg Mojżeszowych, Ksiąg Prorockich i Pism. Na Torę Ustną składają się dodatki i komentarze (midrasze), przepisy prawne (halachy) oraz przypowieści i legendy objaśniające (agady). Obie części, dane Mojżeszowi przez Boga, są nierozdzielne. [przypis edytorski]

to raise a brothel (ang.) — aby wznieść dom publiczny. [przypis edytorski]

torakoplastyka (z gr. thoraks, D. thorakos: pierś, klatka piersiowa) — skrócenie lub usunięcie żeber, stosowane dawniej w leczeniu chorób płuc i opłucnej. [przypis edytorski]

Tora — Pięcioksiąg; pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu, zwanych też księgami Mojżeszowymi, podstawą ich jest tzw. prawo Mojżeszowe (stąd też inne użycie słowa, utożsamiające Torę i Prawo); Pięcioksiąg opisuje, jak powstało prawo mojżeszowe, ilustruje wydarzeniami historycznymi lub uważanymi za historyczne jego genezę i rozwój. [przypis edytorski]

Tora — Pięcioksiąg; pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu, zwanych też księgami Mojżeszowymi, zawierających tzw. prawo Mojżeszowe, tzn. ilustrujących powstanie prawa wydarzeniami historycznymi lub uważanymi za historyczne, opisujących genezę i rozwój prawa; korona Tory (hebr. Keter Tora): jedna z zewn. ozdób zwoju Tory, srebrna a. złota korona symbolizująca Boga, zwieńczenie życia pobożnego wyznawcy judaizmu (szczególnie na nagrobkach), a także uznanie najwyższej władzy, świętości i mądrości Tory. [przypis edytorski]

Tora — Pięcioksiąg. [przypis edytorski]

Tora — pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu, zwanych też Pięcioksięgiem lub księgami Mojżeszowymi, nazwa ta nie wskazuje autora ksiąg, lecz to, że ich podstawą jest tzw. prawo Mojżeszowe; Tora opisuje genezę i rozwój prawa na tle wydarzeń historycznych lub uważanych za historyczne. [przypis edytorski]

Tora — pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu, zwanych też Pięcioksięgiem lub księgami Mojżeszowymi tzn., że podstawą ich jest tzw. prawo Mojżeszowe; Tora opisuje genezę i rozwój prawa na tle wydarzeń historycznych lub uważanych za historyczne. [przypis edytorski]

Tora — w tradycji żydowskiej określenie pierwszych pięciu ksiąg Biblii. [przypis edytorski]

torba borsucza — torba myśliwska wykonana ze skóry np. borsuka. [przypis edytorski]

torban — chodzi o teorban, szarpany instrument muz. [przypis edytorski]

torbanista — muzyk grający na torbanie a. teorbanie, instrumencie podobnym do lutni. [przypis edytorski]

torban — teorban, bandurka; instrument strunowy szarpany, pochodny od liry, o strunach basowych i sopranowych, używany od XVIII w. w muzyce dworskiej; uważany za ukraiński instrument narodowy. [przypis edytorski]

torban — teorban; instrument muzyczny strunowy. [przypis edytorski]

torban właśc. teorban — instrument muzyczny podobny do lutni; popularny na Ukrainie. [przypis edytorski]

torban, właśc. teorban — instrument strunowy, zbliżony do lutni. [przypis edytorski]

torbecki (gw.) — torby. [przypis edytorski]

torbów (gw.) — toreb. [przypis edytorski]

To regain strength, energy or vitality (ang.) — Aby odzyskać siłę, energię lub witalność. [przypis edytorski]

torfisko — dziś: torfowisko. [przypis edytorski]

torgowla (ros.) — handel. [przypis edytorski]

Torkwato — własc. Torquato Tasso (1544–1595), wybitny poeta włoskiego renesansu, autor poematu rycerskiego Jerozolima wyzwolona. [przypis edytorski]

Torkwat, popr.: Torquato Tasso (1544–1595) — wybitny włoski poeta renesansowy, autor epickiego poematu Jerozolima wyzwolona, niezmiernie popularny w epoce romantyzmu. [przypis edytorski]

tornady — dziś popr. lm: tornada. [przypis edytorski]

Toro, Corcito, eviva! (hiszp.) — Niech żyje byk Corcito! [przypis edytorski]

toros (z hiszp. lm od toro: byk) — tu: widownia wokół areny, na której odbywają się walki byków. [przypis edytorski]

To Rozalina, dziedziczka Alençon. — w późn. wyd. popr. tłumaczenie: „To Katarzyna, dziedziczka Alençon”. [przypis edytorski]

torpedo — dawny typ samochodu o wydłużonym nadwoziu, popularny od pocz. XX w. do połowy lat 30. [przypis edytorski]

torpedo — popularny w latach 20. i 30. typ nadwozia samochodowego z miękkim, składanym dachem. [przypis edytorski]

torpor intellectualis (łac.) — otępienie (odrętwienie) intelektualne. [przypis edytorski]

Torquato Tasso (1544–1595) — wybitny włoski poeta renesansowy, autor epickiego poematu Jerozolima wyzwolona, niezmiernie popularny w epoce romantyzmu. [przypis edytorski]

Torquato Tasso — sztuka Goethego z 1870, opowiadająca o XVI-wiecznym włoskim poecie, który podziwiany i wychwalany, stopniowo osuwa się w szaleństwo. [przypis edytorski]

Torquatus — przydomek pochodzi od łac. torques, czyli łańcuch. [przypis edytorski]

Torquemada, Tomás (1420–1498) — dominikanin, od 1483 Generalny Inkwizytor Kastylii, Walencji i Aragonii, królewski spowiednik; jako najbardziej rozpoznawalny urzędnik inkwizycji, stał się synonimem bezwzględności, z jaką działała ta instytucja kościelna. [przypis edytorski]

Torquemada, Tomás (1420–1498) — dominikanin, w latach 1483–1498 generalny inkwizytor w Hiszpanii, królewski spowiednik; jako najbardziej rozpoznawalny urzędnik świętej inkwizycji, stał się synonimem bezwzględności, z jaką działała ta instytucja kościelna. [przypis edytorski]

Torquemada, Tomás de (1420–1498) — dominikanin, od 1483 Generalny Inkwizytor Kastylii, Walencji i Aragonii, królewski spowiednik; jako najbardziej rozpoznawalny urzędnik inkwizycji, stał się synonimem bezwzględności, z jaką działała ta instytucja kościelna. [przypis edytorski]