Przypisy

Trubecki, Aleksy Nikitycz (1600–1680) — ostatni kniaź Księstwa Trubeckiego w granicach Rzeczpospolitej (do 1645r.), a następnie Rosji (1660–1672); ojciec chrzestny cara Piotra I. [przypis redakcyjny]

Trubież (ukr. Trubiż) — rzeka płynąca przez Nizinę Naddnieprzańską, lewy dopływ Dniepru. [przypis redakcyjny]

trudna — trudna rzecz. [przypis redakcyjny]

trudno naleźć masz (starop.) — nie znajdziesz. [przypis redakcyjny]

Trudność leży w tym, że skoro pozbawi się ich tego rozdawnictwa łask, wydaje się, że ich się wszystkiego pozbawi; tego właśnie robić nie trzeba, bo na jedno by wyszło wcale nie mieć króla — Mably spycha króla do roli figuranta bez żadnej rzeczywistej władzy. [przypis redakcyjny]

Trudno tu rozstrzygnąć, czy Żona uważa eter za środek trzeźwiący, czy kojący, nasenny. Doświadczenia Krasińskiego z zażywaniem eteru pochodzą z okresu późniejszego. [przypis redakcyjny]

trudno wiedzieć — w domyśle dalszy ciąg: czy bym powiedziała. [przypis redakcyjny]

trudny — tu: nieprzystępny. [przypis redakcyjny]

trufle — rodzaj grzybów. [przypis redakcyjny]

trunąć (starop.) — pisnąć, bąknąć. [przypis redakcyjny]

truna — trumna. [przypis redakcyjny]

truna — trumna; tutaj przenośnie zamiast: śmierć. [przypis redakcyjny]

trunkiem wyrabianym — sztucznie fermentowanym, jak wszystkie mocne napoje. [przypis redakcyjny]

trunna (daw.) — trumna. [przypis redakcyjny]

trupa — tak w wyd. III. W poprzednich i rękopisie, „trup”. [przypis redakcyjny]

Trupokupcze (gr. nekropernas) — Achilles, zabójca Hektora, za okup wydał zwłoki syna Priamowi. Zginął zraniony w piętę strzałą Parysa. Pomścił go syn Neoptolemos (Pyrrus), który po upadku Troi zamordował Priama chroniącego się w świątyni. [przypis redakcyjny]

Truso — od soli nazwanego, jak Druskieniki itd., właściwie więc Druso nad jeziorem, Słoniawa niby. [przypis redakcyjny]

trwać o coś (daw.) — dbać o coś. [przypis redakcyjny]

trwoga — chodzi o wojnę trojańską, której przyczyną było porwanie pięknej Heleny przez królewicza trojańskiego Parysa. [przypis redakcyjny]

trybować (starop.) — buczeć. [przypis redakcyjny]

trybunał koronny, w którym przewodniczy nie król, ale wielki kanclerz — kanclerz nie zasiadał w Trybunale. Sądzili w nim tylko deputaci szlacheccy i duchowni. Właśnie utworzenie Trybunału (1578) stanowiło wyłom w zasadzie, że najwyższym sędzią jest król. Kanclerz przewodniczył natomiast sądowi asesorskiemu, który sądził sprawy apelacyjne miejskie i mniejsze sprawy skarbowe szlacheckie. [przypis redakcyjny]

trybunał — staropolski sąd szlachecki najwyższej instancji. [przypis redakcyjny]

trybunał — „trybunał w Polszcze jest najwyższą zwierzchnością sądową, ultimae instantiae, w sprawach ziemskich”. (Zbiór potrzebn. wiad.). Krasicki był w r. 1765 prezydentem trybunału małopolskiego. [przypis redakcyjny]

trybunał ziemski albo gród — wyd. lwow. ma: albo grodzki. [przypis redakcyjny]

trybuszonik — korkociąg. [przypis redakcyjny]

tryby — tu: zwyczaje. [przypis redakcyjny]

Tryfon — Trifon Gabriel, Wenecjanin, sławny poeta i uczony, Sokratesem swego czasu nazwany. [przypis redakcyjny]

Tryjony — ziemie na północy. [przypis redakcyjny]

trynóg — trójnóg (tj. nagroda). [przypis redakcyjny]

Tryon a. Septemtryon — gromada gwiazd, tzw. Wóz (Wielka Niedźwiedzica); [przen.] północ. [przypis redakcyjny]

Trypolim — miasto w płn. Afryce, stolica Trypolitanii; [dziś: Trypolis, stolica Libii; red. WL]. [przypis redakcyjny]

Trypolim — Trypolis, miasto w Syrii. [przypis redakcyjny]

Trypol — miasto w płn. Afryce, stolica Trypolitanii. [przypis redakcyjny]

Trypol — miasto w północnej Afryce, stolica Trypolitanii. [przypis redakcyjny]

trypowe — z trypy, tkaniny wełnianej postrzyganej. [przypis redakcyjny]

Trystan — jeden z najsławniejszych rycerzy „Okrągłego Stołu”. [przypis redakcyjny]

Trystan serca swego / Nie mógł do niej przyłożyć dla sczarowanego / Napoju — Tristan, jeden z najsławniejszych rycerzy „Okrągłego Stołu”, wysłany przez swego wuja, króla Kornwalii, Marka, do Irlandii, ażeby mu przywiózł narzeczoną, zakochał się w drodze w królewskiej narzeczonej, Izocie [Izoldzie], napiwszy się przypadkiem miłosnego trunku, który Izota [Izolda] otrzymała od matki, a który miał jej zapewnić stałą miłość u męża. [przypis redakcyjny]

tryszak a. straszak — dawna gra hazardowa w karty. [przypis redakcyjny]

tryszak — daw. hazardowa gra w karty. [przypis redakcyjny]

Tryton — bożek morski. [przypis redakcyjny]

Trytoni i Forcy — bóstwa wodne, niżej (w. 524) po naszemu Topielcami zwane. [przypis redakcyjny]

tryumfować z kogo (starop.) — dziś tryumfować a. triumfować nad kim. [przypis redakcyjny]

Trywigant — zmyślone przez romantyków [?] bóstwo mahometańskie, zapewne od Trivia, przydomku Diany, bogini księżyca, który jest, jak wiadomo, godłem Mahometan. [przypis redakcyjny]

Trywulcy — Gian-Jacopo da Trivulzio, marszałek francuski. [przypis redakcyjny]

Trywultya — córka Jana Trivulzio z Mediolanu, biegła w językach klasycznych, zasłynęła jako poetka już w 14. roku życia. [przypis redakcyjny]

Tryzna, Stanisław — sędzia wołkowyski. [przypis redakcyjny]

trząść porożem — [tu przen.:] stawiać się wrogo, grozić. [przypis redakcyjny]

trząść porożem — [tu:] stawiać się wrogo, grozić. [przypis redakcyjny]

trząść (starop.) — [tu:] przetrząsać, zbadać. [przypis redakcyjny]

trząskiem (daw.) — truchtem. [przypis redakcyjny]

trząskiem (daw.) — truchtem. [przypis redakcyjny]

trzaskawica (daw.) — grzmot. [przypis redakcyjny]

trzaskawica — grzmot. [przypis redakcyjny]

trzaskawica (starop.) — grzmot. [przypis redakcyjny]

trzaskawice (starop.) — grzmoty, pioruny. [przypis redakcyjny]

trzaskawice (starop.) — grzmoty. [przypis redakcyjny]

trzask goleń… — goleń zamiast: goleni, a to zamiast: nagolenic. [przypis redakcyjny]

trzasł — dziś popr.: trzasnął. [przypis redakcyjny]

trzcie — trzcina (tu przenośnie: mnóstwo). [przypis redakcyjny]

trzęsą się perfumy (starop.) — skrapiają się [perfumami]. [przypis redakcyjny]

Trzeba, ażeby promienie miłości równie szły z wolna do swej wysokości — Kiedy chciwość sławy doczesnej i pośmiertnej na ziemi jest wyłącznym bodźcem aktywności człowieka, wtedy i prawdziwa miłość, która tylko Bogu jako wiecznemu dobru jest poświęcona, jest mniej żywym blaskiem oświecona i wolniej podnosi się do nieba. [przypis redakcyjny]

Trzeba czym prędzej poprawić podatek od skór. Sposób teraźniejszy jest kosztowny, uciążliwy, a niepożyteczny — uchwała Sejmu z 30 października 1789 nakładała na skóry ubitych zwierząt podatek, który mógł być uiszczony w naturze; niezadowoleni rzeźnicy zwieźli w jednym dniu mokre skóry do składów, nieprzygotowanych na przyjęcie wielkiej ich ilości, tak że Skarb nie zyskał, a stracił. [przypis redakcyjny]

trzeba mu owej listy, jaką bezczelny Leporello podsuwa przed oczy smętnej Elwirze — w Don Juanie Mozarta Leporello śpiewa arię, w której wylicza Elwirze, opuszczonej małżonce, wszystkie miłostki swego pana. [przypis redakcyjny]

Trzeba najusilniej zawarować, aby nigdy królowie wojska objąć nie mogli — są to postulaty stronnictwa patriotycznego, które kierowały nim w walce o władzę nad wojskiem w r. 1788 i początku 1789. [przypis redakcyjny]

trzeba oddziaływać umiejętnością, obyczajem — „moralnością” przekreślone. [przypis redakcyjny]

Trzeba spuścić zasłonę — Corneille, Rodoguna, akt II, sc. 3. [przypis redakcyjny]

Trzech Fryzów rosłych (…) Ledwo by wzrostem doszli mu do czuba — Fryzowie, mieszkający w północnych Niemczech, w średnich wiekach uchodzili za wielkoludów. [przypis redakcyjny]

trzecią pobudką ludzkiego działania jest litość — II. 483. Über d. Grundlage der Moral. [przypis redakcyjny]

trzecia potrzeba — trzydniowa bitwa pod Warszawą 28–30 lipca 1656. [przypis redakcyjny]

Trzecia przedmowa — ukończona 15 marca 1842; Beyle [Marie-Henri Beyle, tj. Stendhal; Red. WL] umarł 23 tegoż miesiąca, jest to więc bardzo prawdopodobnie ostatnie jego pismo. (przypis R. Colomba) [przypis redakcyjny]

trzeci Cezar — Tyberiusz, trzeci z kolei cesarz, za panowania którego Chrystus Pan został ukrzyżowany. [przypis redakcyjny]

Trzeci, co wyszedł jak więzień z okrętu (…) córkę przedaje bez wstrętu — Karol II, król sycylijski, w bitwie morskiej przez admirała floty aragońskiej wzięty w niewolę i wypuszczony na wolność. Wydał za mąż córkę swoją Beatrycze za zgrzybiałego starca, markgrafa Azzona VI, od którego, jak mówią, wziął uprzednio w zarękę umowy niemałe pieniądze. [przypis redakcyjny]

trzecie niebo — planeta Wenus. [przypis redakcyjny]

Trzecie to już dzieło polskie (…) sławione było — ustęp w nawiasach, przeznaczony dla carskiej cenzury, znajduje się tylko w edycji petersburskiej z 1829r. [przypis redakcyjny]

trzeci nie ma równych sobie — Salomon. [przypis redakcyjny]

trzeci obwód — W tym trzecim oddziale tegoż samego kręgu karani są ci, co dopuścili się gwałtu przeciwko Bogu, jako bluźniercy, lichwiarze i ci, co przeciw naturze rozpasali się na jednopłciową rozpustę. Miejscem ich kary jest step piaszczysty, gdzie spadające z góry ognie piasek zapalają: grzesznicy męczeni tam są podwójną boleścią palącego ich piasku i spadającego ognia. Bluźniercy przeciw Bogu leżą tam na wznak, lichwiarze siedzą, a sodomici bezustannie tam i sam chodzą: tych ostatnich największa jest liczba; z tego wnosić można, że za czasów Dantego grzech ten dość był powszednim we Włoszech. [przypis redakcyjny]

Trzeci wiał z obu jakby ogniem żaru — Łuk światła trzeci symbolem jest Ducha świętego: Qui ex patre filioque procedit [łac: który od Ojca i Syna pochodzi; fragment katolickiego wyznania wiary; red. WL]. [przypis redakcyjny]

trzewiki… w kwitnącym stanie — Romeo nosi modne wówczas różowe trzewiki, dziurkowane i przybrane kwiatami ze wstążek. [przypis redakcyjny]

trzeźwi — trzeźwy. [przypis redakcyjny]

trzmiel a. trzmielina — krzew, którego drzewo używa się do wyrobów tokarskich. [przypis redakcyjny]

trzmielów — dziś popr. forma D. lm: trzmieli. [przypis redakcyjny]

trzop (daw.) — czerep, garnek. [przypis redakcyjny]

trzop (daw.) — czerep. [przypis redakcyjny]

trzpiatać (starop.) — [tu:] powiewać. [przypis redakcyjny]

trzy boginie — Hera (Junona), Pallas Atena (Minerwa) i Afrodyta (Wenus). [przypis redakcyjny]

trzy bramy — trzy listwy u szaty [por. obramowanie]. [przypis redakcyjny]

trzygran — trójkąt. [przypis redakcyjny]

Trzykroć następnie nacierał Achilles (…) uderzył powietrze — Iliada, XX, 446. [przypis redakcyjny]

trzy krzyże — lat trzydzieści. [przypis redakcyjny]

Trzymać go z dala od krowy! — Klitajmestry. Również w obrazie krowy nie było nic negatywnego. [przypis redakcyjny]

trzymać komu grzbiet — stać za nim, posiłkować go. [przypis redakcyjny]

trzymać* — sądzić. [przypis redakcyjny]

trzy miesięcy — płacy kwartalnej. [przypis redakcyjny]

trzy mogił w posępnej drużynie — tj. w towarzystwie jedna drugiej. [przypis redakcyjny]

Trzy najświetniejsze duchowe potęgi — W tekście oryginału poeta nazywa w ten sposób św. Franciszka, św. Augustyna i św. Benedykta, jako trzy rzeczywiście w Kościele Chrystusowym, najwyższe duchowe potęgi. [przypis redakcyjny]

trzy niewiasty — wiara, nadzieja i miłość, trzy cnoty teologiczne. [przypis redakcyjny]

Trzy razy wieków przeżywszy czterdzieści — opowiadający Arab przebył w kwarantannie od chwili wybuchu zarazy w jego rodzinie do śmierci żony trzy okresy czterdziestodniowe; każdy z tych okrutnych dni wydawał mu się wiekiem. [przypis redakcyjny]

trzy republiki — pierwsza republika 1792–1804, druga republika 1848–1852, trzecia republika 1870–1940. [przypis redakcyjny]

trzy światła spore, od których w ogniu cały biegun gore — Przez te trzy gwiazdy symboliczne poeta wyobraża trzy cnoty duchowe: Wiarę, Nadzieję i Miłość. Podczas gdy cztery gwiazdy, jakie widział o świcie porannym (to jest cztery cnoty światowe), teraz wieczorem głęboko za widnokrąg zapadły, w zastępstwie ich te trzy gwiazdy zabłysły, ażeby ciemności nocne oświecić. Alegoria jasna i dość przeźroczysta. Roztropność, sprawiedliwość, odwaga i umiarkowanie jako symboliczne gwiazdy pokazują się nam rano, w chwili kiedy pomocy ich światła do działania w życiu rzeczywistym potrzebujemy. Ale kiedy dzień zagasa i czynność tych gwiazd ustaje, wtedy w miejsce ich wschodzą: Wiara, Nadzieja i Miłość, jedyne trzy gwiazdy, które swoim dobroczynnym światłem nas pocieszają i krzepią, ażebyśmy z nowym przedświtem dnia następnego cztery wzwyż wymienione cnoty światowe uznali na nowo i wiernie je strzegli, i pielęgnowali. [przypis redakcyjny]

trzy święte cnoty chrześcijańskie — Wiara, Nadzieja i Miłość. Mniemanie poety, że komu choć jednej z tych cnót braknie, ten nie jest prawdziwym chrześcijaninem, znajdziemy wyraźniej objawione w jego Raju w pieśni XX; i że ci nawet, co chrztu nie przyjęli, a byli wzorem wszystkich tych trzech cnót zarazem, mogą być błogosławionymi. [przypis redakcyjny]