Przypisy

Ten sam pawilon, który w pierwszym liście nazywał Werter swym miejscem ulubionym. [przypis redakcyjny]

Ten sobie mówił… — w zmienionej nieco formie zdanie zaczerpnięte z Powrotu taty Mickiewicza. [przypis redakcyjny]

Ten sposób pozywania lenników za niesłuszny wyrok miał na celu uniknięcie pozywania samego pana. Ale, jeżeli pan nie miał parów lub nie miał ich dosyć, mógł na swój koszt pożyczyć parów od swego suzerena — Hrabia nie był obowiązany ich użyczać. [przypis redakcyjny]

tentacja — pokusa. [przypis redakcyjny]

Tentanda omnia (łac.) — wszystkiego należy spróbować. [przypis redakcyjny]

tenten (daw.) — tętent. [przypis redakcyjny]

tenten — tętent. [przypis redakcyjny]

tentować — kusić. [przypis redakcyjny]

tentować (z łac.) — dotrzymywać. [przypis redakcyjny]

tentować (z łac.) — próbować. [przypis redakcyjny]

tentować (z łac.) — starać się. [przypis redakcyjny]

tentował — stosował. [przypis redakcyjny]

ten tret już ustawicznie aż do skończenia świata tak się między nami kołysać musi — [tret:] od ganku okrętowego porównanie. [przypis redakcyjny]

tentując — usiłując, próbując. [przypis redakcyjny]

Ten ustawia pagody chińskie… — egzotyzm wschodni pojawia się w Polsce jako moda czasów stanisławowskich. Oddziałują tu wyraźnie wpływy francuskie, a również stosunki handlowe z Anglią. Modne są wówczas drobne ozdoby figuralne sprowadzane z Chin, w ogrodach wznoszone są domki chińskie; w literaturze pojawiają się coraz częściej tematy wschodnie. [przypis redakcyjny]

tenuta — dzierżawa dóbr królewskich. [przypis redakcyjny]

tenuty — dzierżawy należących do króla młynów, wójtostw itp. [przypis redakcyjny]

Ten wkrótce po nim — Bonifacy VIII (Patrz o nim Piekło, pieśń XIX). [przypis redakcyjny]

tenże je z gniewem odrzucił… — Żywoty Świętych Piotra Skargi. [przypis redakcyjny]

ten zdrajca książę Raguzy — zdrada marszałka Marmont, księcia Raguzy, w kwietniu 1814 r. przesądziła o abdykacji Napoleona. [przypis redakcyjny]

Ten zwie się Lete, a Eunoe drugi — Lete, z greckiego niepamięć. Eunoe, duch dobry; strumienie, które inaczej niż wszystkie ziemskie zdroje, co prędko wzbierają nad brzegi i prędko opadają, w jednostajnej równowadze wód swoich, bezpośrednio wytryskują z woli bożej, która człowieka dobrym dla dobra stworzyła. [przypis redakcyjny]

Teobald — Antonio Tebaldeo z Ferrary, jeden z lepszych poetów XVI w.; jakiś czas sekretarz Lukrecji Borgii, później przyjął święcenia duchowne w Rzymie, przyjaciel Bemba, Kastyliona, malarza Rafaela, który go uwiecznił, umieszczając jego portret w Parnasie; zm. 1537. [przypis redakcyjny]

teogonja — nauka o bogach. [przypis redakcyjny]

teokracja — ustrój, w którym władza państwowa utożsamiona jest z władzą duchowną (dosł. „rząd Boga”); państwem teokratycznym było np. Państwo Papieskie (zniesione w r. 1870), tak samo Paragwaj za rządów jezuickich. [przypis redakcyjny]

teorbanista — muzyk grający na teorbanie; teorban — lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury. [przypis redakcyjny]

teorbanista — muzyk, grający na teorbanie; teorban — lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury. [przypis redakcyjny]

teorban — lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury. [przypis redakcyjny]

teorba właśc. teorban — lutnia basowa. [przypis redakcyjny]

teoremat — twierdzenie matematyczne, które należy dowieść. [przypis redakcyjny]

teoria ruchu falistego — teoria o falowym rozchodzeniu się światła, stworzona przez Huyghensa (1629–1695). [przypis redakcyjny]

teoria — zasady jakiejś nauki. [przypis redakcyjny]

[teorię] Kantowską (…) nazywa też Schopenhauer najdoskonalszym z tego, co duch ludzki stworzył — zob. niniejszej rozprawy ustęp 162. [przypis redakcyjny]

te panie — Eliza Krasińska i Delfina Potocka. [przypis redakcyjny]

te plamy ciemne (…) o Kainie — Według podania gminnego lud wierzy, że widzi w plamach księżyca Kaina niosącego brzemię drzewa cierniowego. [przypis redakcyjny]

Te pokrótce opowiedziane tutaj wydarzenia stanowią treść książki znanej zapewne niejednemu z czytelników, zatytułowanej Dzieci kapitana Granta. I tu, i później czytelnicy zauważą pewne niezgodności dat, lecz później dowiedzą się także, dlaczego pierwotnie nie mogły być podane prawdziwe daty. (Przypis wydawcy). [przypis redakcyjny]

te-rain — przekręcone z ang. train: pociąg. [przypis redakcyjny]

teraźniejszych wodzów filozoficznych: Kopernika, Kartezjusza, Newtona i Leibniza — Kopernik (1473–1543), Kartezjusz (1596–1650), Newton (1642–1727), Leibniz (1646–1716): przodownicy nauki i filozofii nowoczesnej, czyli tzw. neoteryzmu (z gr. neoteros: nowszy) albo recentiorum (z łac.: nowszych). [przypis redakcyjny]

Teraz by (…) zbierać — teraz by trzeba zbierać. [przypis redakcyjny]

terazejszych (starop.) — teraźniejszych. [przypis redakcyjny]

Teraz gdy księżyc, który wszytkich rzek patronem — przytyk do herbu króla Michała. [przypis redakcyjny]

teraz ideału nie ma — pamiętać trzeba, że Słowacki pisał to w r. 1846 (przyp. redaktora wyd. źródłowego, dr. Antoniego Małeckiego). [przypis redakcyjny]

Teraz przecie Niemcy nie pójdą do Paryża — jak w czasie wojny francusko–pruskiej 1870–1871 r. [przypis redakcyjny]

tercjarka (z łac.) — świecka członkini zakonu św. Franciszka. [przypis redakcyjny]

terem (z ros. tierem: poddasze) — część dworu lub pałacu, w której mieszkały kobiety; tu: elegancki pokoik, buduar damy. [przypis redakcyjny]

Teresa, św., właśc. Teresa z Avili (1515–1582) — wielka mistyczka hiszpańska. [przypis redakcyjny]

Teresa z Lisieux (1873–1897) — karmelitanka francuska, święta katolicka, patronka misji. [przypis redakcyjny]

terlica — stelaż siodła. [przypis redakcyjny]

terlica (z ukr.) — drzewo w kulbace; tu rodzaj siodła. [przypis redakcyjny]

termedia — awantura, heca. [przypis redakcyjny]

terminem — nazwą. [przypis redakcyjny]

termin — istotne znaczenie słów. [przypis redakcyjny]

termoodońskie pola — pola nad rzeką Termodontem w Małej Azji. [przypis redakcyjny]

termy — w starożytnym Rzymie bogato urządzone łaźnie publiczne, połączone z pomieszczeniami do ćwiczeń gimnastycznych i występów artystycznych. [przypis redakcyjny]

Terpy, synku, mohorycz bude (ukr.) — Wytrzymaj, synku, czeka cię nagroda. [przypis redakcyjny]

terpy (ukr.) — cierp. [przypis redakcyjny]

tertium non datur (łac.) — trzeciej możliwości nie ma. [przypis redakcyjny]

tesaczek (starop.) — oręż, jak nóż myśliwski. [przypis redakcyjny]

Tesalczyk — mieszkaniec Tesalii, jednego z państewek starożytnej Grecji. [przypis redakcyjny]

tesalonicki brzeg — port w Salonikach (dawne Tessalonika). [przypis redakcyjny]

tesar (starop.) — teszarz od ciosania, stolarz albo cieśla, który co z drzewa obcina. [przypis redakcyjny]

teskliwszy (starop.) — bardziej bolejący. [przypis redakcyjny]

teskliwy (starop.) — smutny; tęskniący. [przypis redakcyjny]

tesknić (starop.) — rozpaczać. [przypis redakcyjny]

tesknica (starop.) — tęsknota, żal. [przypis redakcyjny]

tesknica (starop.; tu forma D. lp: tesknice) — ból, boleść, przykrość, męczarnia. [przypis redakcyjny]

te słodkie duchy (…) ich milczenie — Duchy w tym miejscu oczyszczenia, gdzie tylko miłością i ciągłym dążeniem do wiekuistego dobra płoną, wskazywać będą poetom prawdziwą drogę i ostrzegać, ażeby z niej nie zboczyli. Dlatego ich milczenie jest nieomylną wskazówką dla wędrujących po kręgu czyśćcowym. [przypis redakcyjny]

testantur (łac.) — świadczą. [przypis redakcyjny]

testator — robiący zapis, zostawiający testament. [przypis redakcyjny]

Testiada (mit. gr.) — Altea, córka Testiosa, matka Dejaniry i Meleagra. Mojry, boginie losu, wskazały jej żagiew, z którą ściśle był związany los życia jej syna: będzie żył dopóty, dopóki nie spali się żagiew. Matka natychmiast zagasiła żagiew i schowała ją. Dziecko wyrosło na bohatera. Podczas słynnego polowania na dzika kaledońskiego Meleager poróżnił się z wujami i zabił ich. Zagniewana matka wrzuciła żagiew do ognia; żagiew spłonęła, a wraz z nią skończyło się i życie Meleagra. [przypis redakcyjny]

testimonia vitae (łac.) — świadectwem życia. [przypis redakcyjny]

testimoniów — świadectw. [przypis redakcyjny]

testimonium (łac.) — świadectwo. [przypis redakcyjny]

testimonium recedendo a sacrificio missae (łac.) — świadectwo zaraz po odprawieniu mszy świętej. [przypis redakcyjny]

teszny (starop.) — smutny, strapiony. [przypis redakcyjny]

Tetmajer, Kazimierz (1865–1940) — czołowy poeta Młodej Polski. [przypis redakcyjny]

Tetmajer, Włodzimierz (1861–1923) — artysta malarz, działacz ludowy i polityk. [przypis redakcyjny]

Tetwin — Todwen, Jan; dowódca dragonii, podkomorzy derpski, służył w cudzoziemskim regimencie; nawrócony na katolicyzm; przez sejm 1667 r. został wyznaczony komisarzem do rewizji fortecy Kamieńca Podolskiego. [przypis redakcyjny]

tetyka (z gr. θετικός: zdatny do położenia, do postawienia, twierdzący; por. zdania tetyczne) — jest terminem rzadko używanym; chociaż związana z nim teza (θέσις) i antyteza (ἀντίθεσις) stały się bardzo pospolitymi. [przypis redakcyjny]

Teufelsdröck — bohater powieści Tomasza Carlyle'a Sartor resartus, or life and opinions of Herr Teufelsdröck. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

Teukrowie (mit. gr.) — Trojańczycy; Teukros był według podania pierwszym królem Troi. [przypis redakcyjny]

Teutoni — tu: Niemcy, od nazwy Zakonu Rycerzy Teutońskich Najświętszej Marii Panny, czyli Krzyżaków. [przypis redakcyjny]

Te wiersze przywodzą na myśl piękny opis źródła w Przemianach Owidiusza, III, 406-411.

[przypis redakcyjny]

te wioski — Olszówka i Brzeście. [przypis redakcyjny]

Te wszystkie listy z wyspy Ś-go Ludwika Nr 2 — Stronnictwo Czartoryskich. [przypis redakcyjny]

textus est Sluciae (łac.) — tkany w Słucku. [przypis redakcyjny]

też do wsi obroki dawaj — Kiedy zjazd był wielki, stawiano gości na wsi w kmiecych domach porządnie przystrojonych, dla ludzi i koni pamiętając o wszelkiej wygodzie. Taka była gościnność u Polaków. [przypis redakcyjny]

Tezejowa ziemia — Ateny, których jednym z mitycznych władców był heros Tezeusz. [przypis redakcyjny]

Tezeus — król ateński Tezeus, syn Ajgeusa, obiecał poślubić córkę króla Minosa, Ariadnę, za to, że mu dopomogła do zabicia Minotaura, wiary jednak nie dotrzymał. [przypis redakcyjny]

Tezeusz (mit. gr.) — syn Ajgeusa, najsłynniejszy mityczny król Aten. [przypis redakcyjny]

thank you very much (ang.) — Dziękuję panu bardzo. [przypis redakcyjny]

Thaten — czyny. [przypis redakcyjny]

that is the question (ang.) — to jest pytanie (Hamlet). [przypis redakcyjny]

That orbed maiden with fine laden itd. — jest to IV. strofa sławnego wiersza P. B. Shelleya (1792–1822) pt.: Obłok. W przekładzie Wł. Nawrockiego brzmi ta strofa tak: Ta srebrzystolica/ Błękitów dziewica,/ Zwana „księżycem” na ziemi,/ Połyskując, sunie/ Po mem wiotkiem runie,/ Wzdętem powiewy nocnemi./ A gdzie w mym namiocie/ W cichym stóp swych locie,/ Co słyszą tylko anioły,/ Przerwie tkankę cienką —/ Zaraz przez okienko/ Tłum gwiazd przegląda wesoły./ Ja, widząc, jak chyże/ Przelatują w wirze/ Niby złocistych pszczół roje,/ Z uśmiechem rozwinę/ Namiotu szczelinę —/ Aż morza, jeziora, zdroje/ Jak strzępki błękitu,/ Strącone ze szczytu,/ W księżyc i gwiazdy przystroję. [przypis redakcyjny]

Thatsachen — fakty. [przypis redakcyjny]

theatrum (łac.) — pod scenę. [przypis redakcyjny]

The Friend — zbiór esejów, poświęconych zagadnieniom politycznym, moralnym i religijnym, w dwóch seriach. Pełny tytuł brzmi: The Friend. A series of essays to aid in the formation of fixed principles in politics, morals and religion, with literary amusements interspersed by Samuel Taylor Coleridge (wyd. 1818). (Brzozowskiemu dzieło to było znane z edycji The York library. London. George Bell and sens. 1904). Streszczoną przez niego uwagę znaleźliśmy w części I (Essays: Introductory) na str. 65. Brzmi ona w przekładzie: „Dlaczego ludzie dają się uwodzić chwili obecnej? Oczywiście z tego powodu, ponieważ wyobrażenia ich są w jednym wypadku niewyraźne, w innym żywe, ponieważ wszelkie zmącone wyobrażenia budzą w nas niepokój i ponieważ niepokój zdolny jest nas popchnąć do przestępstw, które nie tylko żadnej nam nie rokują rozkoszy, lecz nawet nie wpłyną na usunięcie naszego niepokoju. Taka to zaiste jest ciężka kara przez naturę związana z przestępstwami nałogu, polegająca na tym, że w miarę słabnięcia motywów wzrastają podniety. Żadna rzecz, nawet światło samotnego kagańca w oddali, nie kusi zamglonego umysłu ku sobie; ale własny jego poza nim niepokój napiera nań, jakby żelaznym bodźcem przeznaczenia. Cóż tedy jest lub może być zabezpieczeniem, lekiem, przeciwdziałaniem, jeśli nie przyzwyczajenie umysłu do jasnych, wyraźnych i zrównoważonych pojęć o wszystkich możliwych przedmiotach wyobrażenia i zachowanie w ten sposób uczuć głębokich, już z samego przyrodzenia towarzyszących owym ciemnym ideom, do moralnego udoskonalenia istoty ludzkiej i do pielęgnowania tych uczuć, pomimo, a raczej nawet wskutek swej niejasności niezbędnym — zachowania ich zatem dla rzeczy, które już sama ich wzniosłość czyni nieokreślonymi, zarówno jak je wzniosłymi czyni ich nieokreśloność, rzeczy dotyczących zatem idei bytu, formy, życia, rozumu, praw sumienia, swobody, nieśmiertelności, Boga. Łączenie z przedmiotami naszych zmysłów pojęć niejasnych, w następstwie zaś żywych uczuć, które zawdzięczamy tylko niematerialnym i nieznikomym rzeczom, jest dla serca profanacją, przesądem zaś dla umysłu”. W odsyłaczu do tego ustępu Coleridge sam zaznacza, że nie wyraża się tu tak jasno, jakby tego pragnął. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

The Human Abstract i To Tirzah — dwa drobne utwory poetyckie z Williama Blake'a Songs of Experience (1794). [red. WL]. [przypis redakcyjny]

The Ordeal of Richard Feverel — jedna z główniejszych powieści Jerzego Mereditha (1859), znakomitego powieściopisarza angielskiego, którego dzieła zdobywają sobie teraz dopiero z wolna, ale statecznie, coraz liczniejsze koła wielbicieli. (Wydanie Pamiętnika pochodzi z roku 1913) [red. WL]. [przypis redakcyjny]

The original has: „I tak być musi, choć się tak nie stanie/Przyjaźni mojéj”. The relation of the „friendship” to the rest of the stanza is equally unclear as in this my rendering of it. [przypis redakcyjny]

theoxenia — gościnność dla bogów. [przypis redakcyjny]