Przypisy

szkarłatna powłoka — tu: rafy. [przypis redakcyjny]

Szkice o obojętności religijnej — dzieło księdza Félicité-Robert de Lamennais'ego (1782–1854). [przypis redakcyjny]

Szkic przyszłego postępu — dokładniej: Szkic obrazu postępu ducha ludzkiego (1794), podstawowe dzieło Condorceta. [przypis redakcyjny]

Szkłów — miasto nad Dnieprem, na płn. od Mohylewa. [przypis redakcyjny]

szklnić się — lśnić. [przypis redakcyjny]

szkód staradawnych — mowa o dawniejszej wyprawie greckiej pod wodzą Heraklesa, zakończonej zburzeniem Troi i porwaniem Hezjony. [przypis redakcyjny]

szkoda głowy psować (starop.) — szkoda zawracać sobie tym głowę. [przypis redakcyjny]

szkodować — ponosić straty. [przypis redakcyjny]

szkodzić kogo (starop.) — atakować, bić kogo; wyrządzać szkodę komu. [przypis redakcyjny]

szkodzili (…) chrześciany (starop. forma) — dziś popr. z C.lm: szkodzili chrześcijanom. [przypis redakcyjny]

szkojca (daw.) — szkodnik. [przypis redakcyjny]

szkoła bolońska — kierunek w malarstwie wł., powstały w Bolonii pod koniec XVI w.; twórcy jego dążyli do zjednoczenia w dziele sztuki właściwości najlepszych mistrzów renesansu, szczególnie Rafaela i Tycjana; w rezultacie tych założeń malarstwo ich nie wnosiło do sztuki oryginalnych wartości; jednym z najwybitniejszych przedstawicieli szkoły bolońskiej był Gwido Reni (1575–1642). [przypis redakcyjny]

Szkoła Główna — wyższa uczelnia, założona w Warszawie w r. 1862, z polskim językiem wykładowym. Kształcili się w niej najwybitniejsi przedstawiciele pozytywizmu polskiego (Prus, Świętochowski, Sienkiewicz, Dygasiński, Chmielowski i in.). W roku 1869 została zamieniona przez władze carskie na uniwersytet z rosyjskim językiem wykładowym. [przypis redakcyjny]

Szkoła Medyczna — wyższa uczelnia w dzielnicy łacińskiej, z bogatą biblioteką i muzeum anatomii porównawczej. Mieści się w gmachu z XVII w. [przypis redakcyjny]

Szkoła Przygotowawcza — kurs wstępny do Szkoły Głównej, otwarty w 1861 r. [przypis redakcyjny]

Szkoła Sztuk Pięknych — pałac z połowy XIX w. (obok Instytutu Francuskiego), zawiera cenne zbiory sztuki. [przypis redakcyjny]

Szkoła Sztuk Pięknych — średnia uczelnia artystyczna w Warszawie, istniała w latach 1844–1866. [przypis redakcyjny]

Szkoła Wojskowa — pałac z połowy XVIII w., obok Pola Marsowego, pierwotnie szkoła wojskowa dla szlachty, później koszary. [przypis redakcyjny]

szkotowy — wełniany, podobny do kamlotowego. [przypis redakcyjny]

szkuty — łodzie. [przypis redakcyjny]

szłapią — truchtem. [przypis redakcyjny]

szłapia — kłus. [przypis redakcyjny]

szło o rzecz — szło o wielką, ważną sprawę. [przypis redakcyjny]

Szły drugie, pierwsze wymijając, cienie — Cienie biegły w przeciwnym kierunku, podług przedmiotu swoich występnych pociągów, jakim był albo człowiek płci tejże samej albo zwierzę. Że cienie szły wielką gromadą, jest dowodem, że i za czasów Dantego, w tych rycerskich i bogobojnych wiekach średnich, ludzie od głębokiego zepsucia obyczajów nie wszyscy byli wolni. [przypis redakcyjny]

szłyk — czapka futrzana, zwężana ku górze. [przypis redakcyjny]

szłyk (daw.) — rodzaj wysokiej czapki. [przypis redakcyjny]

szłyk (daw.) — wysoka czapka. [przypis redakcyjny]

szłyk — wysoka futrzana czapka, szpiczasto zakończona; znaczenie wersu: kto powinien się pierwszy kłaniać (aluzja do niezdecydowania w rokowaniach pokojowych). [przypis redakcyjny]

szły w liczbie na kopy — dawny zwyczaj liczenia groszy na kopy datował się od czasów Wacława, króla polskiego i czeskiego (pocz. XIV w.), kiedy to z grzywny srebra (103 g.) bito 60 sztuk groszy. [przypis redakcyjny]

szlachcic chodaczkowy — ubogi szlachcic. [przypis redakcyjny]

Szlachci dumny urzędnik — wzorem dworu królewskiego marszałek na dworze pańskim był mistrzem ceremonii biesiad i przyjęć. „Marszałek dworu musiał być koniecznie posesjonatem i jakim urzędnikiem powiatowym lub wojewódzkim; on zastępował gospodarza domu, pod jego dependencją byli dworzanie, w ścisłym bardzo dozorze pokojówce, paziowie, cała barwa (tak wówczas zwano liberią) i kuchnie”. (J. D. Ochocki, Pamiętniki, s. 94); szlachcic — upiększać, wywyższać. [przypis redakcyjny]

Szlachetnie urodzony wcześnie zaczął (…) spoczywającego w tej chwili Jima — Fragment ten stanowi streszczenie sporządzone własnymi słowami przez tłumaczkę, p. Emilię Więcławską wydarzeń zapisanych w rozdziałach: 37–44 i na początku 45; streszczenie zawiera kilka nieścisłości (m.in. na statku Brown pozostawił dwóch swoich ludzi: Chińczyka i kuternogę), a interpretacja niektórych wydarzeń i motywów kierujących bohaterami pozostaje dyskusyjna. [przypis redakcyjny]

szlachetność [generositas], wytrwałość [animositas] — Zob. Przyp. do Tw. 59. [przypis redakcyjny]

szlachetność — tutaj: urodzenie szlacheckie. [przypis redakcyjny]

szlachta polska jest nikczemna, podła, niewarta wolności, bo nie ma czułości nad tym ludem, który w niewoli trzyma. To są słowa wielkiego mocarza — tj. Fryderyka II. [przypis redakcyjny]

szlachtuz (z niem. Schlachthaus) — rzeźnia. [przypis redakcyjny]

szlafmyca — czapka nocna. [przypis redakcyjny]

szlafmyca (z niem.) — czapka nocna bez daszka, duchenka. [przypis redakcyjny]

szlafmyca (z niem.) — czapka, w której sypiano. [przypis redakcyjny]

szlagoneria — zacofana, prowincjonalna szlachta. [przypis redakcyjny]

szlamy — włosy (od futra). [przypis redakcyjny]

szlemil — niedołęga. [przypis redakcyjny]

szli czterej pokornej postaci — Święci apostołowie Jakub, Piotr, Jan i Juda, brat Jakubowy. [przypis redakcyjny]

szli do rewerendy — szli na księży, przywdziewali suknię duchowną. [przypis redakcyjny]

szlifa — pętla lub kokarda. [przypis redakcyjny]

szliśmy drogą romansów — postępowaliśmy jak bohaterowie romansów. [przypis redakcyjny]

szliśmy (…) miejscem w skale wolnym — Miejsce wolne do przejścia, to jest, niezajęte przez duchy w tym kręgu pokutujące. [przypis redakcyjny]

Szliśmy w milczeniu (…) jeden za drugim, jak dwa mnichy z celi — Obyczajem było w średnich wiekach wszystkich zakonników, a szczególnie franciszkanów, w znak głębokiej pokory iść jeden za drugim i z głową w dół spuszczoną; tak szli obaj poeci rozmyślający nad wypadkiem, jakiego naocznymi byli świadkami. [przypis redakcyjny]

szlombra — rodzaj sukni kobiecej. [przypis redakcyjny]

szlubem tylko więzania kazano mi się sprawić — prawo pozwalało szlachcicowi w razie przestępstwa złożyć ślubowanie na rycerską cześć, że się na wezwanie sądu stawi, a tymczasem zostawał na wolności. [przypis redakcyjny]

szlubny — tak zawsze pisze Malczewski; dziś: ślubny. [przypis redakcyjny]

szmaga — mały statek kupiecki. [przypis redakcyjny]

szmalc — tu: emalia. [przypis redakcyjny]

szmarag (daw.) — szmaragd. [przypis redakcyjny]

szmaragi (daw. forma oboczna) — szmaragdy. [przypis redakcyjny]

szmarakiem złoto sie dwoi — dzięki szmaragdowi oprawionemu w złoto podwaja ono swą piękność lub wartość (podobnie ciało zyskuje dzięki pięknej duszy; zob. w. 8). [przypis redakcyjny]

Szmeks — (Schmeks, Smeukek, Šmeks) Smokowiec, w roku 1875 przemianowany na Stary Smokowiec, obecnie część miasta Wysokie Tatry. [przypis redakcyjny]

szmelcem — emalią. [przypis redakcyjny]

szmelc — ochronna warstwa na powierzchni metalu. [przypis redakcyjny]

szmelcowany (z niem.) — pokryty szmelcem, powłoką, glazurą, dawaną na gorąco. [przypis redakcyjny]

szmermel — fajerwerk o wężykowatych skrętach, który przed zgaśnięciem daje wystrzał. [przypis redakcyjny]

szmer szumi (…) z gałęzi sosen nad brzegiem Chiassy — Chiassa, dziś pusta okolica blisko Rawenny. Jeszcze teraz widzieć tam można ogromne lasy sosnowe. [przypis redakcyjny]

Szmigielska — Józefa Śmigielska (Dobiszewska, 1810–1891), powieściopisarka i publicystka, nieciesząca się widocznie uznaniem Narcyzy. [przypis redakcyjny]

szmuchlerskiej — szmuklerskiej. [przypis redakcyjny]

szmuklerz — pasamonik, wyrabiający galony, lamówki. [przypis redakcyjny]

sznury — [N.lm] sznurami, powrozami. [przypis redakcyjny]

szóściu — wyd. lwow.: sześciu. [przypis redakcyjny]

szósta dnia sługa — To jest szósta godzina, licząc od wschodu słońca. Musiało być wtenczas samo południe, bo poeta swoją pielgrzymkę pozaświatową rozpoczął w sam Wielki Tydzień przed Wielkanocą. [przypis redakcyjny]

Szóstak — srebrna moneta wartości 6 groszy miedzianych; złoty liczył 4 grosze srebrne, a 30 miedzianych. [przypis redakcyjny]

szóstka potrójna — obraz wzię­ty ze starożytnej gry w kości. [przypis redakcyjny]

szołdra (z niem.) — wieprzowa łopatka wędzona; przezwisko Niemca: świnia. [przypis redakcyjny]

Szolc — firma galanteryjna w Warszawie. [przypis redakcyjny]

szopa — budynek drewniany, naprędce wystawiony dla senatorów na polu elekcyjnym. [przypis redakcyjny]

szorbet — sorbet, konfitury i napój słodki. [przypis redakcyjny]

szor — część przyboru zaprzęgowego, idąca od chomąta wzdłuż grzbietu i po bokach konia. [przypis redakcyjny]

szory — część przyboru zaprzęgowego na konia od chomąta wzdłuż grzbietu i po bokach. [przypis redakcyjny]

szory — rodzaj uprzęży; szeroki skórzany pas zakładany na pierś konia wraz z pomocniczymi rzemieniami. [przypis redakcyjny]

szostak a. szóstak — pieniądz wartości sześciu jednostek (za Zygmunta III równy sześciu groszom). [przypis redakcyjny]

Szot — Szkot. [przypis redakcyjny]

szpaczkować (daw.) — żartować, przedrwiwać. [przypis redakcyjny]

szpagat — cienki, mocny sznurek. [przypis redakcyjny]

szpakami karmiony — chytry, przebiegły. [przypis redakcyjny]

szpak — koń o maści siwawej. [przypis redakcyjny]

szpaler — dwa szeregi drzew lub krzewów tworzące aleję. [przypis redakcyjny]

szpalerowe — tapetowe, z opony. [przypis redakcyjny]

szpaler — ozdobne obicie ścian, gobelin. [przypis redakcyjny]

szpaler — ściana drzew w ogrodzie. [przypis redakcyjny]

Szparko bieżący pośpiech o szybkość w obawie — domyślne: widać; pośpiech i szybkość [to] personifikacje. [przypis redakcyjny]

szpar — od metody łowienia ptaków: drążek, na którym przymocowany jest ptak służący jako przynęta. [przypis redakcyjny]

szpatle — narzędzia cyrulicze z jednej strony szerokie a płaskie. [przypis redakcyjny]

szperki niedopiekłe — niedopieczone kawałki wysmażonej słoniny (skwarki). [przypis redakcyjny]

szpetna moc — [tu:] piekielna moc, diablica. [przypis redakcyjny]

szpetny (starop.) — [tu:] srogi. [przypis redakcyjny]

szpic — gatunek psa. [przypis redakcyjny]

szpicruta — giętki pręt, zazwyczaj obciągnięty skórą, używany przy jeździe konnej. [przypis redakcyjny]

szpiegostwo Leopolda spodliło go — Stendhal nie darzył sympatią wielkiego księcia Toskanii (od 1790 r. cesarza niemieckiego), za którego panowania rozwinął się w Toskanii system szpiegostwa, a Boska Komedia znalazła się na indeksie. [przypis redakcyjny]

szpikanardy — spica nardi, gatunek lawendy. [przypis redakcyjny]

szponton — rodzaj krótkiej piki-halabardy. [przypis redakcyjny]

szpontować — szpuntować, zatykać, zasłaniać. [przypis redakcyjny]

szpygata — boczna luka odpływowa dla wody spływającej z pokładu okrętu. [przypis redakcyjny]