Przypisy

satysfakcja — zadośćuczynienie, tu: przyjęcie wyzwania na pojedynek. [przypis edytorski]

sauce mousseline (fr.) — sos muślinowy: sos holenderski (emulsja żółtek jaj i masła) z dodatkiem bitej śmietany; podawany do szparagów. [przypis edytorski]

sauce naturelle (fr.) — sos własny. [przypis edytorski]

sauerkraut (niem.) — kiszona kapusta. [przypis edytorski]

sauja — delnai ir pirštai sudėti taip, kad galima būtų ką paimti, pasemti. [przypis edytorski]

Saułe a. Saule (z litew. Saulė) — Słońce; w mit. litew. bogini nieba. [przypis edytorski]

Saule (z litew. Saulė) — Słońce. [przypis edytorski]

Saul (ok. XI w. p.n.e.) — biblijny pierwszy król Izraela; jego śmierć opisuje 1Sm 31:3–4. [przypis edytorski]

Saul (ok. XI w. p.n.e.) — postać biblijna, pierwszy król Izraela, powołany przez proroka Samuela. [przypis edytorski]

Saul (ok. XI w. p.n.e.) — postać biblijna, pierwszy król Izraela, powołany przez proroka Samuela; w przeddzień decydującej bitwy z Filistynami odwiedził wróżbitkę; na jego żądanie wywołała ona ducha Samuela, który przepowiedział mu, że następnego dnia zginie; bitwa zakończyła się klęską Izraelitów, otoczony przez wrogów Saul rzucił się na miecz. [przypis edytorski]

Saul (ok. XI w. p.n.e.) — postać biblijna, syn Kisza z plemienia Beniamina, pierwszy król Izraela; kiedy Kiszowi zaginęły oślice, poszukujący ich Saul po bezskutecznej wędrówce udał się po radę do proroka Samuela, który ugościł go i niespodziewanie namaścił na króla (1 Sm 9,3–10, 9). [przypis edytorski]

Saul — postać biblijna, pierwszy król Izraela. [przypis edytorski]

Saul — syn Kisza z rodu Beniamina (1Sm 9,1), namaszczony przez Samuela na pierwszego króla Izraela (1Sm 9,15–17, 1Sm, 13,1). [przypis edytorski]

Saul zabił tysiąc, a Dawid dziesięć tysięcy! — 1 Sm 18, 7. [przypis edytorski]

Saul (zm. 1010 p.n.e.) — według Biblii pierwszy król Izraela; zjednoczył plemiona izraelskie, powołany przez proroka Samuela na wodza. [przypis edytorski]

Saurin, Bernard-Joseph (1706–1781) — francuski prawnik, dramatopisarz i poeta; był autorem m.in. tragedii Béverlei (1768), zbliżonej do angielskiej sztuki The Gamester Edwarda Moore'a, kilkakrotnie adaptowanej w tym samym czasie przez autorów francuskich z użyciem nazwiska głównego bohatera w formie „Barnevelt”. [przypis edytorski]

Saurophagus sulphuratus (daw. biol.) — bentewi wielki, gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny tyrankowatych, wg obecnej systematyki: Pitangus sulphuratus. [przypis edytorski]

sausgėla — kaulų, sąnarių gėlimas, reumatas. [przypis edytorski]

Saussier, Félix Gustave (1828–1905) — francuski generał; w 1894 jako gubernator Paryża wydał rozkaz przeprowadzenia śledztwa w sprawie wykrytego szpiegostwa, co rozpoczęło sprawę Dreyfusa. [przypis edytorski]

sauté (fr.) — smażone w niewielkiej ilości tłuszczu. [przypis edytorski]

sauternes (wym.: sotern) — białe półsłodkie wino z francuskiego regionu o tej samej nazwie. [przypis edytorski]

sauvaras — samovaras [przypis edytorski]

Savage Landor, Walter (1775–1864) — pisarz angielski. [przypis edytorski]

Save our souls (ang.) — ratujcie nasze dusze. [przypis edytorski]

save vesti — elgtis. [przypis edytorski]

savimeilė — egoizmas. [przypis edytorski]

saviškai — savaip. [przypis edytorski]

savistovystė (rus.) — savarankiškumas. [przypis edytorski]

Savitri (pseud.), właśc. Anna Zahorska (1882–1942) — polska poetka, powieściopisarka i dramatopisarka. [przypis edytorski]

savoia (pot.) — włoski samolot bombowy produkowany przez wytwórnię Savoia-Marchetti. [przypis edytorski]

savoir faire (fr.) — zręczność w postępowaniu z ludźmi. [przypis edytorski]

savoir vivre (fr.) — zasady dobrego obyczaju, etykieta. [przypis edytorski]

savoir-vivre (fr.) — zasady właściwego zachowania się w towarzystwie, dobre maniery. [przypis edytorski]

savoir vivre (fr.) — zasady właściwego zachowania się w towarzystwie, dobre maniery. [przypis edytorski]

savoir-vivre (z fr.) — dobre wychowanie. [przypis edytorski]

savo liežuvio — savo gimtosios kalbos. [przypis edytorski]

Savonarola, Girolamo (1452–1498) — dominikanin, florencki reformator religijno-polityczny. [przypis edytorski]

Savonarola, Girolamo (1452–1498) — florencki kaznodzieja dominikański, reformator religijno-polityczny, dominikanin, męczennik, święty Kościoła rzymskokatolickiego. [przypis edytorski]

Savonarola, Girolamo (1452–1498) — florencki kaznodzieja dominikański, reformator religijno-polityczny; zdobył popularność gwałtownymi kazaniami potępiającymi zepsucie świeckich i duchowieństwa, nawołującymi do pokuty, porzucenia bogactw i surowego, skromnego życia; szczególne poparcie zyskał wśród pobożnych kobiet, wrażliwie reagujących na jego wystąpienia; w 1494 stał się głową republiki Florencji, doprowadzając do zmiany obyczajów w mieście; w 1495 ogłoszony przez papieża fałszywym prorokiem z zakazem prowadzenia kazań, w 1497 ekskomunikowany, zaczął występować przeciwko władzy papieża; podczas rozruchów w 1498 ujęty, uwięziony jako heretyk i spalony na stosie. [przypis edytorski]

Savonarola, Girolamo (1452–1498) — wł. reformator religijno-polityczny, kaznodzieja; krytykował papiestwo, podważając doktrynę o nieomylności papieża w sprawach wiary, a także atakując szerzący się w Kościele nepotyzm, przekupstwa, lichwę, upadek moralny większości duchowieństwa (Savonarola był współczesnym papieża Aleksandra VI); cenił go Niccolò Machiavelli jako godną szacunku i wybitną jednostkę, której udało się przykładem własnego wstrzemięźliwego życia oraz naukami zjednać tłumy; przez Kościół katolicki Savonarola uznany został za heretyka i schizmatyka oraz skazany na śmierć, wyrok wykonały władze miejskie Florencji 23 maja 1498 r.: wraz z dwoma towarzyszami skazaniec został publicznie powieszony na szubienicy, następnie ciało spalono na stosie, a prochy wrzucono do rzeki Arno, aby nie pozostały po nim relikwie; święty kościoła anglikańskiego i mariawickiego; w kulturze polskiej funkcjonuje także spolszczona wersja jego imienia: Hieronim. [przypis edytorski]

Savoy — luksusowy hotel, otwarty w 1889 r. w centrum Londynu. [przypis edytorski]

Sawa — Józef Sawa Caliński (1736–1771), syn pułkownika kozackiego, Sawy Czałego, jeden z najwybitniejszych dowódców konfederacji barskiej, ranny pod Szreńskiem, zmarł w więzieniu. [przypis edytorski]

Sawa — Józef Sawa Caliński (1736–1771), syn pułkownika kozackiego, Sawy Czałego, jeden z najwybitniejszych dowódców konfederacji barskiej, ranny pod Szreńskiem, zmarł w rosyjskim więzieniu. [przypis edytorski]

sawantka (daw.) — kobieta wykształcona, erudytka. [przypis edytorski]

sawantka (daw.) — kobieta wykształcona, erudytka; w oryginale: bas bleu (dosł.: niebieska pończocha), co oznacza intelektualistkę odrzucającą konwenanse. [przypis edytorski]

sawantka (daw.) — kobieta wykształcona i wyemancypowana. [przypis edytorski]

sawantka (daw.) — kobieta wykształcona. [przypis edytorski]

sawantka (daw.; z fr. savante: uczona) — kobieta wykształcona, erudytka. [przypis edytorski]

sawantka (z fr. savante: uczona; daw.) — kobieta wykształcona, erudytka. [przypis edytorski]

sawantka (z fr. savante: uczona; daw.) — kobieta wykształcona. [przypis edytorski]

sawant — tu: mądry. [przypis edytorski]

Sawa — rzeka na granicy Europy zach. i płd., dopływ Dunaju. [przypis edytorski]

Sawinkow, Boris Wiktorowicz (1879–1925) — rosyjski pisarz, polityk i rewolucjonista; działacz Partii Socjalistów-Rewolucjonistów (tzw. eserów); w 1917 wiceminister wojny w Rządzie Tymczasowym Rosji, w 1918 utworzył Związek Obrony Ojczyzny i Wolności, który stawiał sobie za cel obalenie bolszewickiej Rady Komisarzy Ludowych; w 1924 zwabiony przez OGPU do ZSRR, aresztowany, osądzony w procesie pokazowym i skazany na karę śmierci, zamienioną na 10 lat więzienia. [przypis edytorski]

Sawitri (mit. hind.) — bogini, córka Aditi (bogini-nieskończoności), znana już w Wedach; w eposie Mahabharata żona Satjawatiego, ideał lojalności i wierności małżeńskiej, dyskutując z bogiem śmierci, Jamą, na temat cnót moralnych wykazała się taką erudycją, że ten zezwolił jej mężowi powstać z martwych. [przypis edytorski]

Sawojard — mieszkaniec Sabaudii. [przypis edytorski]

sawsiem drugaja żyzń (ros.) — zupełnie inne życie. [przypis edytorski]

Sawuary Wiwrowicz — od fr. savoir-vivre (znajomość życia) oznaczającego ogładę i znajomość reguł grzeczności. [przypis edytorski]

Sawyna — zdrobnienie od imienia Sawa. [przypis edytorski]

saxa loquuntur (łac.) — kamienie mówią. [przypis edytorski]

Sayetang — zapisane „z francuska” imię Sajetana; końcową zbitkę spółgłosek -ng należałoby czytać jak polską głoskę ń. [przypis edytorski]

Say, Jean-Baptiste (1767–1832) — ekonomista fr., twórca prawa rynków (zw. też prawem Say'a), mówiącego o tym, że podaż wytwarza popyt, człowiek jest niewolnikiem konsumpcji i nawet oszczędzanie jest odroczoną konsumpcją; Say jest autorem kilku ważnych publikacji z dziedziny ekonomii, z których najważniejszą jest Traktat o ekonomii politycznej (Traité d'économie politique ou simple exposition de la manière dont se forment, se distribuent et se composent les richesses, 1803). [przypis edytorski]

Say, Jean-Baptiste (1767–1832) — francuski przedsiębiorca i ekonomista; autor m.in. Traktatu o ekonomii politycznej (Traité d'économie politique ou simple exposition de la manière dont se forment, se distribuent et se composent les richesses, 1803); twórca prawa rynków (zw. też prawem Saya), mówiącego o tym, że podaż wytwarza popyt, człowiek jest niewolnikiem konsumpcji i nawet oszczędzanie jest odroczoną konsumpcją. [przypis edytorski]

Say, Jean-Baptiste (1767–1832) — fr. przedsiębiorca i ekonomista. [przypis edytorski]

saynetka (neol.; z fr. saynète) — scenka; komedyjka. [przypis edytorski]

sażfamka — od fr. sage-femme: położona. Krasołucki używa określenia przewrotnie, w stosunku do kobiety, która pomogła w doprowadzeniu do aborcji. [przypis edytorski]

Sazawa — rzeka w Czechach, prawy dopływ Wełtawy. [przypis edytorski]

Scacciato — dosł.: wygnany. [przypis edytorski]

scałkować — tu: scalić. [przypis edytorski]

Scala della, Cangrande (1291–1329) — władca Werony z dynastii della Scala (Skaligerowie), przywódca stronnictwa gibelinów w północnej Italii. W latach 1303–1304 gościł i wspomagał wygnanego z Florencji Dantego. Bohater Boskiej komedii. [przypis edytorski]

Scaligero — ród włoski, z którego wywodził się m.in. Giulio Cesare Scaligero, włoski humanista. [przypis edytorski]

Scali, Giorgio (zm. 1382) — przywódca jednego z nowych cechów, wprowadzonych we Florencji podczas krótkotrwałej rewolty klas niższych, tzw. buntu Ciompich; pojmany i stracony. [przypis edytorski]

scandala (łac.) — skandal, zgorszenie. [przypis edytorski]

scansores (łac.) — ptaki z dwoma palcami z przodu i dwoma z tyłu; klasa historyczna, obecnie rozdzielona pomiędzy kilka różnych rzędów. [przypis edytorski]

Scarabeus caput hominis (łac.) — skarabeusz głowa ludzka. [przypis edytorski]

Scarron, Paul (1610–1660) — francuski pisarz, sparaliżowany przez ostatnie 20 lat swojego życia. [przypis edytorski]

Scènes de la vie de Bohème — Sceny z życia cyganerii, powieść francuskiego pisarza Henri Murgera (1822–1861) z 1851, opisująca środowisko paryskiej bohemy. [przypis edytorski]

scena Den Juana z panem Niedzielą — w komedii Moliera Don Juan krawiec Niedziela daje się oszukać miłymi słówkami tytułowego bohatera, który ma u niego niespłacony dług. [przypis edytorski]

SCENA XII — scena ta powstała w dwóch wersjach. Jako pierwsza podana jest wersja krótsza, uznawana za późniejszą, sporządzoną pod wpływem krytyki po prapremierze Rozbitego dzbana. [przypis edytorski]

sceneryj — dziś D. lm: scenerii. [przypis edytorski]

Sceny leśne (niem.: Waldszenen) — cykl miniatur muzycznych na fortepian, skomponowany w l. 1848–49 przez niem. kompozytora i pianistę Roberta Schumanna. [przypis edytorski]

Sceny z życia Cyganerii — powieść Henriego Murgera z 1851 roku, opowiadająca o losach francuskiej cyganerii artystycznej. [przypis edytorski]

Sceny z życia Cyganerii — powieść Henriego Murgera z 1851 r., opowiadająca o losach paryskiej cyganerii artystycznej. [przypis edytorski]

Scepon (gw.) — Szczepan. [przypis edytorski]

sceptra (starop. forma) — sceptru (tj. berła). [przypis edytorski]

sceptr — berło królewskie; tu przenośnie: władza. [przypis edytorski]

sceptr (daw.) — berło, symbol władzy. [przypis edytorski]

sceptrum a. sceptr (starop., z łac.) — berło. [przypis edytorski]

sceptrum (łac.) — berło. [przypis edytorski]

sceptrum (starop.) — berło. [przypis edytorski]

sceptrum (starop.; z łac.) — berło. [przypis edytorski]

sceptycyzm (filozof.) — pogląd filozoficzny, wywodzący się ze starożytnej Grecji, ktory podważa pełną wiarygodność ludzkiego poznania. [przypis edytorski]

sceptycyzm metody a. sceptycyzm metodologiczny — kwestionowanie poszczególnych twierdzeń w celu ich potwierdzenia lub obalenia, które ma prowadzić do znalezienia tych, które są pewne i mogą posłużyć za fundament do budowania systemu. Taką metodą posługiwał się Kartezjusz w swojej Rozprawie o metodzie (zob. Kartezjusz). [przypis edytorski]

sceptycznie — powątpiewająco, niedowierzająco. [przypis edytorski]

sceptyk Słonimskiego — jak zauważył Tomasz Szarota, Sobański cytuje tu komedię Antoniego Słonimskiego Rodzina, której premiera odbyła się w Warszawie w 1933 r. Tekst był opublikowany w „Wiadomościach Literackich” (1934, nr 13). [przypis edytorski]

sceptyzm — dziś popr.: sceptycyzm. [przypis edytorski]

Scewola — właśc. Gaius Mucius Cordus; legendarny bohater rzymski, który został wysłany, by zamordować króla etruskiego Porsennę oblegającego ze swą armią Rzym w 508 p.n.e.; gdy został jednak schwytany w obozie wroga, włożył rękę w ogień, by dowieść, że nie straszne mu tortury ani śmierć; takie męstwo przekonało Porsennę, by puścić wolno zamachowca; nosił on odtąd z chlubą przydomek Scaevola, tzn. Mańkut. [przypis edytorski]

Scewola — właśc. Gaius Mucius Cordus; legendarny bohater rzymski, który został wysłany, by zamordować króla etruskiego Porsennę oblegającego ze swą armią Rzym w 508 p.n.e.; gdy został jednak schwytany w obozie wroga, włożył rękę w ogień, by dowieść, że nie straszne mu tortury ani śmierć; takie męstwo przekonało Porsennę, by puścić wolno zamachowca; nosił on odtąd z chlubą przydomek Scaevola, tzn. Mańkut. [przypis edytorski]

schaben und scharren — knausern und Geld zusammenkratzen. [przypis edytorski]

Schacht, Hjalmar (1877–1970) — ekonomista niemiecki, w latach 1933–1939 prezes Banku Rzeszy. Sądzony w procesie norymberskim, uniewinniony. [przypis edytorski]

Schade dass die Natur (…) zum Schelmen der Stoff (niem.) — Szkoda, że natura stworzyła z ciebie tylko jednego człowieka, ponieważ materiał był na godnego mężczyznę i na hultaja (epigram nr 20, pt. Prorok, ze zbioru epigramatów satyrycznych Xenien, napisanego w 1796 wspólnie przez Johanna Wolfganga Goethego oraz jego przyjaciela Friedricha Schillera). [przypis edytorski]