Przypisy

stawiska okazyja — dwumiesięczne oblężenie (od 14 lipca do 20 września 1664) i zdobycie Stawiszcza nad Tykiczem k. Kijowa na Ukrainie przez wojska Czarnieckiego, który od odniesionej wówczas rany wkrótce zmarł, uhonorowany na łożu śmierci godnością hetmana. [przypis redakcyjny]

stawszczyzny, pojemszczyzny, suchomielszczyzny, oczkowe i rogowe — nazwy poszczególnych danin, podatków. [przypis redakcyjny]

stępa a. kil — belka spodnia okrętu. [przypis redakcyjny]

stępać (starop.) — wedle muzyki, w takt stąpać. [przypis redakcyjny]

stępica — potrzask dla chwytania zwierza. [przypis redakcyjny]

stępice — żelazo na lisy. [przypis redakcyjny]

stępory (niem. Stampfer) — tłok, ubijak do tłuczenia w stępie. [przypis redakcyjny]

Stefan Batory — książę siedmiogrodzki, ożenił się w 1576 r. z księżniczką Anną Jagiellonką dla uzyskania tronu polskiego. [przypis redakcyjny]

Stefan George (1868–1933) — poeta i filozof; tworzył poezję melodyjną, symboliczną, odwoływał się do koncepcji Nietzschego i Schopenhauera, czerpał z tradycji romantycznej oraz kultury staroż. Grecji; hołdował ideom czystej poezji i sztuki dla sztuki, poszukując jednocześnie wyrazu „ducha narodu niemieckiego”; w pewnym okresie niezwykle wpływowy artystycznie i znany, na przełomie wieków skupił wokół siebie grupę młodych twórców i estetów, wyłącznie mężczyzn (tzw. George Kreis); bliski przyjaciel Wacława Liedera; obaj poeci tłumaczyli wzajemnie swoje wiersze. [przypis redakcyjny]

Stefania — Dzwonkowska, siostra Władysława Dzwonkowskiego. [przypis redakcyjny]

Stefan na Czarncy i Tykocinie — konstytucją sejmową r. 1661 otrzymał Czarniecki za zasługi wojenne Tykocin z przyległościami na wieczne czasy na własność. [przypis redakcyjny]

Stellata — zameczek nad Padem. [przypis redakcyjny]

stema — setką, stoma; domyślnie: plagami. [przypis redakcyjny]

stempel — pręt do wpychania i przybijania naboju w lufie. [przypis redakcyjny]

stempel — pręt metalowy do czyszczenia i nabijania strzelb dawnego typu, ładowanych od końca lufy. Z wymienionych tu narzędzi pracy, które w rękach zrewolucjonizowanego tłumu zamieniły się w broń, rozpoznać można „skład socjalny” rewolucjonistów. Są tu więc kowale, stolarze czy cieśle, szewcy, rzeźnicy, zaś właściciel stempla może być to dworski strzelec. [przypis redakcyjny]

stentor — człowiek o potężnym głosie. Nazwa pochodzi od jednego z bohaterów wojny trojańskiej, Stentora, odznaczanego się silnym, tubalnym głosem. [przypis redakcyjny]

Stentor — herold w Iliadzie, słynny z donośnego głosu. [przypis redakcyjny]

Stepy akermańskie otwierają cykl Sonetów krymskich, choć do nich właściwie nie należą. Nie jest to bowiem produkt wrażeń i spostrzeżeń z wycieczki po Krymie, ale powstał znacznie wcześniej, pod wpływem podróży poety do Akermanu. Zawieziony tam przez K. Marchockiego, obywatela z Podola, poznanego u Sobańskich, napisał Mickiewicz w jego stepowym futorze w Lubomile ów sonet naddniestrzański, nie myśląc jeszcze wówczas zgoła ani o podróży krymskiej, ani o cyklu utworów opisowo–lirycznych nazwanych Sonetami krymskimi (Dubiecki). Dopiero gdy te były już gotowe i do druku porządkowane według pewnego systemu logicznego, topograficznego i chronologicznego, sonet o podróży do Akermanu stał się fikcyjnym wstępem do całości, będącej syntezą wspomnień czarnomorskich. [przypis redakcyjny]

Stepy akermańskie rozciągają się na płd. zachód w odległości kilku kilometrów od Odessy, przy ujściu Dniestru do Morza Czarnego. Nazwa pochodzi od miasta Akerman, stolicy b. guberni bessarabskiej, na prawej stronie limanu Dniestru. [przypis redakcyjny]

stepy Kozłowa — Kozłów, małe miasteczko leżące na zachodnim wybrzeżu Krymu. Trzy mile od niego znajduje się zatoka Achmaczecka, która była wówczas pierwszą przystanią dla okrętów płynących z Odessy do Krymu. Cała ta przestrzeń aż po Tarkankut nazywa się »stepami Kozłowa« i z tych to stepów Mickiewicz ujrzał po raz pierwszy góry krymskie, pośród których najwspanialej zarysowuje się w formie namiotu Czatyrdah« (Rzętkowski, str. 172). [przypis redakcyjny]

stet diabolus a dextris eius (łac.) — „a kto tego powodem, niech diabeł stanie po jego prawicy”. [przypis redakcyjny]

stet quilibet fortiter in vocatione sua (łac.) — niech każdy trwa dzielnie w swym powołaniu. [przypis redakcyjny]

Stezychora o wzrok był przyprawił — naraził na utratę wzroku; poeta Stezychor (VII/VI w. p.n.e.) miał oślepnąć z powodu złorzeczenia Helenie i wzroku nie odzyskał, mimo że odwołał złorzeczenia. [przypis redakcyjny]

St. Germain — na lewym brzegu Sekwany, okolica zamieszkiwana przez arystokrację. [przypis redakcyjny]

stilum (łac.) — stylu. [przypis redakcyjny]

stipras (ryt.) — stiprus. [przypis redakcyjny]

stójkowy — odpowiednik dzisiejszego milicjanta opiekującego się wyznaczoną dzielnicą. Stójkowy był Rosjaninem, gdyż rzecz dzieje się w czasie zaborów. Warszawa leżała w zaborze rosyjskim. [przypis redakcyjny]

stójkowy — posterunkowy ówczesnej policji rosyjskiej. [przypis redakcyjny]

stół czamletowy — czamlet z włosów kozy azjatyckiej, snać wzorzysta: i dlatego to porównanie tu zrobiono. [przypis redakcyjny]

stósy — pochylonego „ó” użyto dla rymu. [przypis redakcyjny]

sto ćwierci — ćwierci żołdu, wypłacanego kwartalnie. [przypis redakcyjny]

Stoczek — miasteczko w powiecie łukowskim, pamiętne zwycięską bitwą gen. Dwernickiego (14.II.1831). [przypis redakcyjny]

sto — dziś popr.: stu. [przypis redakcyjny]

stoik — wyznawca szkoły filozoficznej, zwanej stoicką. Nauczał w niej filozof grecki Zenon (ur. 490 przed Chr. ), prowadząc swe rozmowy z uczniami w portyku (po gr. stoa), w Atenach. Stąd nazwa stoik, a niekiedy filozof z pod Portyku. [przypis redakcyjny]

stoi siła — kosztuje dużo. [przypis redakcyjny]

stoi w swojej mierze — trwa, znajduje się w swoich granicach. [przypis redakcyjny]

stoiż — (czasownik „stać” z partykułą „-ż”) czy wart. [przypis redakcyjny]

stojąc (starop. forma imiesł.) — stojący. [przypis redakcyjny]

stoją na gardło — domagają się śmierci (stary termin prawny). [przypis redakcyjny]

Stoją w bieli — tj. jako marmurowe pomniki. [przypis redakcyjny]

stokfisz — rodzaj ryby, dorsz. [przypis redakcyjny]

stok (starop.) — źródło. [przypis redakcyjny]

stok — stek, zbiorowisko. [przypis redakcyjny]

stołek — tu w sensie dostojeństwa, urzędu. [przypis redakcyjny]

stołowe mâcon — wino z okolic Mâcon (dep. Saone-et-Loire). [przypis redakcyjny]

stola (łac., z gr.) — długa, fałdzista szata kobieca w staroż. Rzymie. [przypis redakcyjny]

stolnik — urzędnik dworski; nazwa stąd, że niegdyś miał obowiązek zajmowania się stołem królewskim. [przypis redakcyjny]

St. Omer — miejscowość we Francji. [przypis redakcyjny]

stooki wzrok (starop.) — dziś: stuoki wzrok; tj. patrzy setką oczu. [przypis redakcyjny]

stopeczkami twemi ciebie naszladować — iść za tobą śladami twoich stóp. [przypis redakcyjny]

Stopień tych istot — Organa świata albo aniołowie, co kierują wszystkim, co jest stworzone, przyjmują władzę z góry i udzielają tej władzy, czyli działają sami na różne sfery. To, co stoi najwyżej, nic nie przyjmuje, ale tylko działa. Ziemia jako punkt środkowy świata ma tylko władzę bierną przyjmowania, a zatem na nic nie oddziałuje. W środku zaś władza przyjmowania z góry i działania na niższe sfery, forma i materia, związane są węzłem takim, który się nigdy nie rozwiązuje. [przypis redakcyjny]

stopka — profos. [przypis redakcyjny]

stopnie Fahrenheita — punkt wrzenia wody u Fahrenheita [wynosi] +212°C; punkt topliwości lodu, a więc 0° Celsjusza [wynosi] + 32° Fahrenheita. [przypis redakcyjny]

Sto razy ciął go Herkules maczugą — Gdy Herkules, pasąc bydło Geriona na górze awentyńskiej, zasnął, Kakus, sławny rozbójnik i złodziej, uprowadził pasące się bydło, ciągnąc je tyłem za ogony do swojej jaskini, ażeby tym wybiegiem ukryć ślad swojej kradzieży; lecz ryk bydła wydał kryjówkę złodzieja, a Herkules zabił go maczugą. [przypis redakcyjny]

stos (daw., z niem.) — raz, cios. [przypis redakcyjny]

stos elektryczny — ogniwo elektryczne wytwarzające słaby prąd przez zamianę energii chemicznej na elektryczną. [przypis redakcyjny]

stosować — używać. [przypis redakcyjny]

stosowany kapelusz — trójkątny kapelusz zwany inaczej pierogiem. [przypis redakcyjny]

stosowny — tu: względny. [przypis redakcyjny]

stos — tu: niebezpieczeństwo. [przypis redakcyjny]

Stosunek namiętności, lubieżnego przywiązania do życia zastanawiał niejednokrotnie i Wyspiańskiego: „trzeba ci takich jak my beztroskich”, i „prawie boskich” mówi Parys do ojca w Akropolis. „Dośrodkowa” karamazowska siła jest tym dnem psychicznym, z którego wyrasta wola. U Żeromskiego to kwitnące dno duszy spala się wstydem, że wola zeń nie powstaje, nie usprawiedliwia go, a jednocześnie każda chwila opiera się całą mocą własnego czaru rozszczepieniu, jakie wola wnosi z sobą. [przypis redakcyjny]

stos Wolty — urządzenie stworzone przez Alessandro Voltę (1745–1827), służące do przesyłania ładunku elektrycznego. [przypis redakcyjny]

Sto tysięcy! Kto da więcej! — mowa o licytacji przymusowej, na którą bywa wystawiany majątek dłużnika. Przytoczone wyrażenie stanowi przepisową formułę, którą wykrzykuje licytujący urzędnik na początku licytacji. Za każdą nową, wyższą ofertą powtarza przytoczoną formułę aż do chwili, kiedy uderzenie młotkiem obwieszcza. [przypis redakcyjny]

sto tysięcy szlachty — liczba za mała nawet, jeśli tylko uwzględnić ziemiaństwo, które wynosiło w r. 1791 (Korzon) 318 tys., czyli nie mniej niż 155 tys. głów płci męskiej; ogół szlachty, razem z nieposesjonatami i szaraczkami, wynosił 725 tys. [przypis redakcyjny]

Stożary (ros. Стожары) — Plejady, gromada gwiazd w gwiazdozbiorze Byka, widoczna nieuzbrojonym okiem, najbardziej znana gromada otwarta na niebie. [przypis redakcyjny]

strącona w otchłań istota — Lucyfer. [przypis redakcyjny]

Strącony, tędy snadź on z nieba spadał — Tu Dante wyobraża sobie, że Lucyfer na nieznajomą jeszcze za jego czasów stronę kuli ziemskiej i której jasnowidzeniem swojego geniuszu mógł się domyślać, spadł z nieba, że ląd stały przestraszony jego upadkiem, skrył się pod powierzchnię Oceanu i wynurzył się z głębokości jego na wschodniej półkuli, na której Góra Syjon tworzy punkt przeciwległy. Niemniej wszakże poruszyła się przestraszona ziemia w swoich wnętrznościach, kiedy Lucyfer spadając aż do jej środka sam sobą ją przewiercił. Część ziemi, jaką wyrzucił wiercąc ją sobą, utworzyła górę czyśćcową, ląd jedyny, jaki według pomysłu poety na owej półkuli się znajduje. W środku zaś ziemi jest piekło, z którego poeci w tej chwili wychodzą. [przypis redakcyjny]

strach sąsiada — strach przed sąsiadem (kotem). [przypis redakcyjny]

Straciłem widok ogniska słońc Słońca — Tym Słońcem Słońc jest Pan Bóg, którego światłości oglądanie udziałem jest wiernych błogosławionych. [przypis redakcyjny]

stracił — w wyd. Czubka i poprzednich Bibl. Nar.: „utracił”. [przypis redakcyjny]

Strada Chiatamone — ulica w Neapolu. [przypis redakcyjny]

stradiotka (starop.) — jeździeckie szaty krótkie. [przypis redakcyjny]

stradny (daw.) — biedny, nędzny. [przypis redakcyjny]

stradny (daw.) — znużony. [przypis redakcyjny]

straktować — ułożyć się. [przypis redakcyjny]

strapiona myśl — strapiony umysł, duszę. [przypis redakcyjny]

straszną pieśnią Erynij — tj. żądaniem zemsty za poległych bohaterów. [przypis redakcyjny]

straszydłem — potwornością. [przypis redakcyjny]

Stratni — utracjusze, marnotrawcy. [przypis redakcyjny]

stratny — utracjusz, marnotrawca. [przypis redakcyjny]

Straty moje — z powodu oszukańczego bankructwa banku Thurneyssena. [przypis redakcyjny]

strawne — pieniądze na strawę, na utrzymanie. [przypis redakcyjny]

strawne — wypłata służbie na wyżywienie. [przypis redakcyjny]

strawowani — żywieni, stołowani. [przypis redakcyjny]

straża — tu: posterunek, placówka. [przypis redakcyjny]

strażnik — Bidziński, Stefan; miał za żonę Teresę Myszkowską. [przypis redakcyjny]

strażnik — urzędnik wojskowy, czuwający nad strażami obozowymi, utrzymujący karność i porządek w obozie; był nim wymieniony niżej Piotr Mężyński. [przypis redakcyjny]

stręczyć — tu: dostarczać. [przypis redakcyjny]

strefy (daw.) — paski. [przypis redakcyjny]

stricte (łac.) — ściśle. [przypis redakcyjny]

strictius (przysłów.) — ściślej. [przypis redakcyjny]

stride la vampa (wł.) — Ogień trzaska, szaleje. [przypis redakcyjny]

stróny (a. strony; starop.) — struny; przen. poezja. [przypis redakcyjny]

stróż — dozorca. [przypis redakcyjny]

stróż szpichlerzowy — tu: z Nowego Miasta Korczyna. [przypis redakcyjny]

stróż z hejnałem — w Krakowie przedtem na wieży P[anny] Marii przez cały adwent, zacząwszy wnet po północy aż do świtu grano zwykle na dętych instrumentach, i to zwano hejnał. Może tu wzięte za odzywanie się na trąbie co godzina podobnych stróżów. [przypis redakcyjny]

strofować się (daw.) — kłopotać się. [przypis redakcyjny]

Strofy, kończące się temi słowy: „Niechaj truchleją szczęśliwi” (…) — strofa ta brzmi: „Jużeśmy przeszli przez srogie kary,/ Cóż nas zatrwoży, zadziwi?/ Na te huczące ogniem pieczary/ Niechaj truchleją szczęśliwi!”. [przypis redakcyjny]

stroiki — przybrania ludowego stroju krakowskiego. [przypis redakcyjny]

stroną (starop.) — w zamysłach, bokiem. [przypis redakcyjny]