Przypisy

Alfons XIII (1886–1941) — król Hiszpanii z dynastii Burbonów, panował formalnie od urodzenia do ustanowienia Drugiej Republiki Hiszpańskiej w 1931. [przypis edytorski]

Alfons XIII (1886–1941) — król Hiszpanii; zwalczany zarówno przez tradycjonalistyczną prawicę, jak przez lewicę, w 1931 r., po przegranych przez monarchistów wyborach samorządowych, został zmuszony do opuszczenia kraju; resztę życia spędził na emigracji najpierw w Paryżu, a następnie we Włoszech. [przypis edytorski]

Alfons X Mądry (1221–1284) — król Kastylii (od 1252), mecenas nauk i sztuk; na jego zlecenie zespół uczonych sporządził na podstawie metod Ptolemeusza popularne wśród uczonych tablice astronomiczne (Tablice alfonsyńskie), z danymi do obliczania pozycji Słońca, Księżyca i planet względem gwiazd stałych, z których korzystał m.in. Kopernik podczas swojej pracy. [przypis edytorski]

Alfred Jarry ou le surmale de lettres (fr.) — Alfred Jarry albo nadsamiec literatury. [przypis edytorski]

Alfredo Testoni (1856–1931) — włoski dramatopisarz i poeta; w 1905 zasłynął komedią Kardynał Lambertini. [przypis edytorski]

Alfred Wielki (849–899) — król Wessexu, jednego z królestw anglosaskich, najsłynniejszy z władców Anglii tego okresu; wg legendy z XII w. podczas najazdu Wikingów schronienia udzieliła mu pewna wieśniaczka, która nie znając go, zostawiła go w chacie, przykazując, żeby przypilnował piekących się placków. Alfred zamyślił się nad problemami swojego królestwa, placki się przypaliły i został ostro złajany. [przypis edytorski]

Alfred Wielki (849–899) — saksoński król Wessex, a następnie całej Anglii, którą zjednoczył. Odpierał ataki Normanów z Danii, w końcu przydzielił im prowincję na północy wyspy, nazwaną Danelaw, i skłonił ich do przyjęcia chrześcijaństwa. [przypis edytorski]

al fresco — technika malarstwa polegająca na nanoszeniu farby na wciąż wilgotny tynk; fresk. [przypis edytorski]

al fresco (wł.) — dosł.: na świeżo; technika malarstwa ściennego polegająca na malowaniu farbami na świeżym tynku, przed jego zaschnięciem. [przypis edytorski]

al fresco (wł.) — dosł. na świeżo; technika malarstwa ściennego polegająca na malowaniu farbami na świeżym tynku, przed jego zaschnięciem. [przypis edytorski]

al fresco (wł.) — malując wprost na świeżym tynku. [przypis edytorski]

Algarbia — dziś Algarvia, płd.-wsch. część Portugalii. [przypis edytorski]

Algarotti, Francesco (1712–1764) — pisarz, matematyk, fizyk i filozof wł. doby Oświecenia; cieszył się przyjaźnią Fryderyka Wielkiego, na którego dworze pełnił urząd szambelana; autor popularyzatorskiego Newtonizmu dla pań (Il newtonianismo per le dame, 1737) oraz esejów z zakresu krytyki i historii sztuki (Saggio sopra la pittura 1764 i in.). [przypis edytorski]

algarrobo — zbiorcza nazwa dla drewna pozyskiwanego z niektórych gatunków niewielkich drzew i krzewów należących do rodzaju jadłoszyn (Prosopis); ze względu na swoją twardość szczególnie cenione jest z Prosopis alba. [przypis edytorski]

algazil (z hiszp.) — sędzia. [przypis edytorski]

algebra — dział matematyki zajmujący się obliczeniami. [przypis edytorski]

Algier i Tunis, Tulon — Maroko — — aluzje do działań wojennych w Afryce. [przypis edytorski]

algierka (daw.) — obszerny płaszcz z wykładanym kołnierzem, podbity futrem, lekko dopasowany do figury. [przypis edytorski]

algierka (daw.) — płaszcz męski. [przypis edytorski]

algierka — rodzaj dawniej noszonego długiego, sutego palta męskiego. [przypis edytorski]

Algier — miasto portowe w płn.-zach. Afryce, ob. stolica Algierii; na przełomie XV i XVI w. formalnie należące do królestwa Abdalwadydów; w 1516 opanowany przez korsarzy tureckich. [przypis edytorski]

algiery — okrycie wierzchnie męskie; szeroki płaszcz; gunia. [przypis edytorski]

al giorno (wł.) — codziennie, na dzień, dziennie. [przypis edytorski]

Algund a. Lagundo — miejscowość i gmina we Włoszech, w regionie Trydent-Górna Adyga, w prowincji Bolzano. [przypis edytorski]

Al Hakem II (915–76) — władca kalifatu Kordoby (od 961), państwa rządzącego islamską Hiszpanią (Al-Andalus) i północną Afryką; miłośnik sztuki i literatury, założyciel wielkiej biblioteki, patron uczonych. [przypis edytorski]

Alhambra (od arab. al hamra: czerwona) — obronny zespół pałacowy, zbudowany jako siedziba emirów w XIII–XIV w. na wzgórzu nad Grenadą; arcydzieło architektury muzułmańskiej w Hiszpanii. [przypis edytorski]

Alhambra — zespół pałacowy w Grenadzie w Hiszpanii, zbudowany w latach 1232–1273 i rozbudowywany do XIV w. [przypis edytorski]

alianci — sojusznicy. [przypis edytorski]

alians — przymierze; szczególnie: przymierze polityczne między państwami. [przypis edytorski]

alians — sojusz, przymierze między państwami lub organizacjami. [przypis edytorski]

alians (z fr. alliance) — sojusz. [przypis edytorski]

alians (z fr. alliance) — związek, sojusz. [przypis edytorski]

alias (łac.) — inaczej, albo. [przypis edytorski]

alias (łac.) — inaczej, albo też. [przypis edytorski]

alias (łac.) — inaczej, czyli. [przypis edytorski]

alias (łac.) — inaczej. [przypis edytorski]

aliaż — daw. stop (metali); dziś raczej: mieszanina, połączenie różnorodnych pojęć, właściwości, stylów itp. [przypis edytorski]

aliaż — daw. stop (metali); połączenie różnorodnych pojęć, właściwości, stylów itp. [przypis edytorski]

aliaż (daw.) — stop, mieszanka. [przypis edytorski]

aliaż (daw.) — stop. [przypis edytorski]

aliaż (daw., z fr.) — stop metali; tu: domieszka. [przypis edytorski]

aliaż — mieszanka, stop. [przypis edytorski]

aliaż (z fr. alliage) — przest. stop, mieszanina; przen. połączenie różnych właściwości, pojęć, cech. [przypis edytorski]

aliaż (z fr.) — daw.: stop metali; dziś przen.: mieszanina, połączenie różnych właściwości, pojęć, cech. [przypis edytorski]

aliaż (z fr.) — stop metali. [przypis edytorski]

alibo — dziś popr.: albo. [przypis edytorski]

alić (daw.) — ale też; jednakże. [przypis edytorski]

alić (daw.) — jednak, wszakże. [przypis edytorski]

alić (daw.) — jednak, wszakże. [przypis edytorski]

alić (daw.) — jednakże. [przypis edytorski]

alić (daw.) — oto, aż; jednak, wszakże. [przypis edytorski]

alić — konstrukcja z partykułą „ci”, skróconą do „ć”; znaczenie: jednakże, przecież. [przypis edytorski]

alić (starop.) — i oto, oto. [przypis edytorski]

Alicante — miasto na wsch. wybrzeżu Hiszpanii, z portem śródziemnomorskim; stolica prowincji. [przypis edytorski]

Alice d'Or (fr.) — dosł. Alicja ze Złota; Złota Alicja. [przypis edytorski]

A lichoż mi kazało na ten statek włazić — Molier, Szelmostwa Skapena, akt II, scena 11 (powtarzane słowa Geronta do Skapena, którymi komentuje rzekome porwanie swojego syna; w przytoczeniu zmieniono „mu” na „mi”). [przypis edytorski]

Alicja Haskelberg (1906 lub 1910–1995) — przed 1939 r. mieszkała z mężem Aronem Dawidem przy ulicy Siennej, po 1945 r. wyemigrowała do Izraela, swoją relację spisaną w 1986 roku powierzyła Instytutowi Yad Vashem, zmarła w Hajfie. [przypis edytorski]

alidada — ruchoma, górna część instrumentu geodezyjnego, w postaci ramienia lub koła z podziałką, mogąca obracać się względem dolnej części. [przypis edytorski]

alienacja — wyobcowanie; pojęcie filozoficzne obecne zarówno u Hegla (jako obcość państwa wobec ducha dziejów), jak i u Marksa (oddzielenie się pracy, pojmowanej jako twórcza działalność człowieka, od rzeczywistości społecznej na skutek mechanizacji środków produkcji). [przypis edytorski]

Alighieri, Dante (1265–1321) — poeta wł., autor Boskiej Komedii, poematu opisującego podróż w zaświaty: poprzez kolejne kręgi piekła, czyściec do nieba. [przypis edytorski]

Alighieri, Dante (1265–1321) — poeta włoski, autor Boskiej Komedii, poematu opisującego podróż w zaświaty: poprzez kolejne kręgi piekła, czyściec do nieba. [przypis edytorski]

Alighieri, Dante (1265–1321) — włoski poeta, filozof i polityk. [przypis edytorski]

Aligieri, właśc. Dante Alighieri (1265–1321) — poeta włoski, autor Boskiej Komedii. [przypis edytorski]

alikant (daw.) — rodzaj hiszp. wina czerwonego. [przypis edytorski]

alikant (daw.) — słodko-cierpkawe czerwone wino hiszpańskie, od nazwy miasta Alicante. [przypis edytorski]

alikant — wino z Alicante. [przypis edytorski]

alikolia — zniekształcone: melancholia. [przypis edytorski]

alikwot — składowa harmoniczna dźwięku, proporcjonalna do tonu podstawowego. [przypis edytorski]

alimentacja — obowiązek utrzymywania osób, którym winnym się jest opiekę (zwykle dzieci, ale także zniedołężniałych rodziców czy współmałżonka). [przypis edytorski]

alimenta — dziś popr.: alimenty. [przypis edytorski]

alimenta misanthropiae (łac.) — pożywki dla mizantropii. [przypis edytorski]

alimentować (z łac.) — dostarczać środków utrzymania. [przypis edytorski]

a limine (łac.) — dosł.: na granicy; od samego początku. [przypis edytorski]

a limine (Latin) — from the threshold, from the beginning. [przypis edytorski]

Alina Mazurkiewicz ps. „Myszka” (1925– ) — w konspiracji od 1940 roku, w powstaniu łączniczka składnicy meldunkowej K-1 Komendy Okręgu Warszawskiego AK, po wojnie służyła w 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka, powróciła do kraju. [przypis edytorski]

Alin, częściej Alyn — anglosaskie imię żeńskie. [przypis edytorski]

Ali Pasza Janiny (1741–1822) — także: Ali Pasza z Tepeleny (w Albanii); możnowładca osmański, lennik sułtana, władca Epiru. W 1785 roku został mianowany paszą Janiny, następnie podporządkowywał sobie Peloponez, Epir i terytoria należące do dzisiejszej Albanii, budując niezależne od Turcji grecko-albańskie państwo; w Janinie wzniósł twierdzę, był mecenasem sztuki, przyczyniając się do zachowania staroż. kultury greckiej; zawierał sojusze z Francją (Napoleonem Bonaparte), Wielką Brytanią, wspierał spiskowców greckich dążących do niepodległości. W 1821 r. sułtan wystąpił zbrojnie przeciw Alemu Paszy, który po półtorarocznej wojnie zakończonej wielomiesięcznym oblężeniem Janiny, został pokonany, aresztowany i stracony w 1822 r. na jeziorze Pamvotida; ten finalny akt życia Alego Paszy zyskał artystyczne opracowanie w powieści Hrabia Monte Christo Alexandre'a Dumas. [przypis edytorski]

Ali Pasza Janiny (1741–1822) — także: Ali Pasza z Tepeleny (w Albanii); możnowładca osmański, lennik sułtana, władca Epiru. W 1785 został mianowany paszą miasta Janina, następnie podporządkowywał sobie Peloponez, Epir i terytoria należące do dzisiejszej Albanii, budując niezależne od Turcji grecko-albańskie państwo; w Janinie wzniósł twierdzę, był mecenasem sztuki, przyczyniając się do zachowania staroż. kultury greckiej; zawierał sojusze z Francją (Napoleonem Bonaparte), Wielką Brytanią, wspierał spiskowców greckich dążących do niepodległości. W 1821 sułtan wystąpił zbrojnie przeciw Alemu Paszy, który po półtorarocznej wojnie zakończonej wielomiesięcznym oblężeniem Janiny, został pokonany, aresztowany i stracony w 1822 na jeziorze Pamvotida; ten finalny akt życia Alego Paszy zyskał artystyczne opracowanie w powieści Hrabia Monte Christo Alexandre'a Dumas. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — ale, gdy naraz. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — ale, jednak, przecież, tymczasem. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — ale, jednak. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — ale, lecz, jednakże. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — ale. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — jednak, jednakże. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — jednakże. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — jednakże; tu: ale też. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — partykuła wzmacniająca sygnalizująca odmienność, dziś: jednakże. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — partykuła wzmacniająca, sygnalizująca zmianę sytuacji; nagle, wtem. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — spójnik wyrażający przeciwieństwo. [przypis edytorski]

aliści (daw.) — tu: a nuż. [przypis edytorski]

aliście a. aliści (daw.) — jednak, jednakże. [przypis edytorski]

aliści — jednak, mimo to. [przypis edytorski]

Aliści — partykuła wzmacniająca, podkreślająca nagłą zmianę sytuacji. [przypis edytorski]

aliści (starop.) — jednakże. [przypis edytorski]

ali (starop.) — ale (tylko w rymie). [przypis edytorski]

aliteracja — środek stylistyczny polegający na powtórzeniu jednakowych głosek lub zespołów głosowych na początku wyrazów sąsiadujących ze sobą w tekście lub zajmujących analogiczne miejsce w wersie lub w zdaniu. [przypis edytorski]

Alix — w oryginale fr.: Alice, tj. Alicja. [przypis edytorski]

aliż (starop.) — dopóki. [przypis edytorski]

alizaryna — organiczny związek chemiczny z grupy chinonów, substancja wykorzystywana jako barwnik, znany już w starożytności (Egipcjanom, Fenicjanom i Izraelczykom), uzyskiwana z korzeni marzany barwierskiej (rośliny znanej też jako barwica, brocz, czerwone korzenie, czerwony gryk, knap, krap, marzanka, marzanna, marzka, reta), występującej naturalnie na terenach Europy płd.-wsch. (w Jugosławii, europejskiej części Rosji, na Krymie), w Azji (na Cyprze, w Iraku, Iranie, Jordanii, Libanie, Syrii, Turcji, Armenii, Gruzji, a także w Tadżykistanie, Turkiestanie i Uzbekistanie), do XIX w. hodowanej w Europie centralnej do wyrobu farb. [przypis edytorski]

alkad (z hiszp.) — najwyższy urzędnik miasta; burmistrz. [przypis edytorski]