Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)

Wesprzyj!

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | architektura | białoruski | czeski | dopełniacz | dawne | francuski | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | hiszpański | holenderski | islandzki | język, językowy, językoznawstwo | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | mitologia | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | przenośnie | przestarzałe | przymiotnik | przysłowiowy | przysłówek | regionalne | rosyjski | staropolskie | starożytny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | żartobliwie | zdrobnienie

Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski


Znaleziono 24906 przypisów.

Radcliffe, Ann (1764–1823) — ang. pisarka preromantyczna, zasłynęła jako autorka romansów sentymentalnych oraz powieści gotyckich, które wywarły znaczny wpływ na twórców romantycznych, wprowadzając do literatury estetykę horroru; do najbardziej znanych dzieł Radcliffe należy zaliczyć: Tajemnice zamku Udolpho (1794) oraz Italczyka albo Konfesjonał Czarnych Pokutników (1796). [przypis redakcyjny]

radczyni — żona radcy, radnego (m. Krakowa) albo posiadającego ceniony w monarchii austro-węgierskiej tytuł radcy (np. niem. Hofrat: „radca dworu”). [przypis redakcyjny]

rad klimkiem rzuci — lubi zmyślać, koloryzować. [przypis redakcyjny]

Radomił — rycerz chrześcijański. [przypis redakcyjny]

Radom — miasto nad Mleczną w daw. województwie kieleckim; był tam sąd grodzki i ziemski. [przypis redakcyjny]

rad uschnie — łatwo [uschnie]. [przypis redakcyjny]

rady (starop.) — M. lm od przymiotnika rad w rodzaju żeńskim, zamiast: rade. [przypis redakcyjny]

rady Tydeowe — Tideo (Tadeusz) hrabia Conio radził Azzonowi d'Este, wygnanemu z Ferrary, podnieść broń przeciw Mikołajowi d'Este (w. 1). [przypis redakcyjny]

radzić komu (starop.) — sprostać; [poradzić sobie z kim]. [przypis redakcyjny]

radzić na co (starop.) — sprostać [czemu]. [przypis redakcyjny]

Radziejowski, Hieronim (1612–1667) — podkanclerzy koronny, starosta sochaczewski i łomżyński, wojewoda inflancki (1667); po osobistym zatargu z królem Janem Kazimierzem skazany na banicję i infamię, skompromitowany wobec szlachty ze względu na kontakty z Chmielnickim, opuścił Polskę i służył królowi szwedzkiemu podczas najazdu na Rzeczpospolitą; w 1656 r. aresztowany przez Szwedów, oskarżony o zdradę interesów Karola Gustawa, był więziony w twierdzy w w Malborku, a następnie w zamku Orebro w Szwecji przez blisko cztery lata; po podpisaniu pokoju ze Szwecją w 1660 r. uwolniony dzięki wstawiennictwu króla polskiego, rehabilitowany, wrócił do Polski, wiernie stojąc przy królu, również w czasie rokoszu Lubomirskiego; został wysłany jako poseł do Turcji, gdzie zmarł na chorobę zakaźną w Adrianopolu. [przypis redakcyjny]

radzik — gatunek piwa jasnego. [przypis redakcyjny]

RadziłemUwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, str. 113 n. [przypis redakcyjny]

Radziwiłł, Bogusław (1620–1669) — syn Janusza, znany poplecznik Szwedów, głowa kalwinów litewskich. [przypis redakcyjny]

Radziwiłłów — wieś i stacja kolejowa w pobliżu Łowicza, 55 km na zachód od Warszawy w kierunku Skierniewic. [przypis redakcyjny]

Radzymin — miasteczko oddalone 18 km od Warszawy, miejsce walk w dniach 11–14 VIII 1920 r. [przypis redakcyjny]

Rafael Mengs (1728–1779) — przyjaciel Winkelmanna, sławny malarz i krytyk; porównaj jego: Gedanken über die Schönheit und den Geschmack in der Malerei (Myśli o piękności i smaku w malarstwie), s. 69. [przypis redakcyjny]

Rahab — nierządnica z Jerycha, ukryła w swoim domu posłów Jozuego, ratując ich od niechybnej śmierci przy zburzeniu tego miasta. Św. Paweł w liście swoim do Żydów [dziś stosowana nazwa: List do Hebrajczyków; red. WL], rozdz. 11, w. 31, o niej tak pisze: „Wiarą Rahab nierządnica nie zginęła z niewiernymi, przyjąwszy z pokojem szpiegi”. [przypis redakcyjny]

Raj — Poeta w pierwszej części swojej Boskiej Komedii nadał piekłu kształt ogromnego lejka, na dnie którego pogrążony jest Lucyfer, pierwszy archanioł, który pychą zgrzeszył przeciwko Bogu. Czyściec wyobraził sobie w kształcie góry konicznej [koniczny — stożkowy; red. WL], na wierzchołku której raj ziemski umieścił, skąd dusza oczyszczona i uzupełniona pokutą wznosi się do nieba. Raj niebieski zamykać będzie dziewięć sfer, na które pociągany i prowadzony przez Beatrycze jako symbol teologii, czyli nauki bożej, szczeblować [szczeblować — iść po stopniach, wspinać się; red. WL] będzie koleją, to jest: Księżyc, Merkury, Wenus, Słońce, Mars, Jowisz, sfera gwiazd stałych, Primum Mobile i Empireum. [przypis redakcyjny]

rajtaria — jazda regularna, złożona z drobniejszej szlachty i ludzi wolnych. [przypis redakcyjny]

rajtar — średniozbrojny żołnierz konny, posługujący się w walce głównie bronią palną. [przypis redakcyjny]

rajtarskie — konne, ubrane na sposób niemiecki. [przypis redakcyjny]

rajtszula — ujeżdżalnia. [przypis redakcyjny]

Rakocy — Jerzy II Rakoczy, książę siedmiogrodzki (1648–1660). [przypis redakcyjny]

Rambald — rycerz gaskoński, później renegat. [przypis redakcyjny]

rampa — podwyższenie ułatwiające ładowanie towarów na stacji kolejowej. [przypis redakcyjny]

rańtuch — długa chusta. [przypis redakcyjny]

rana (…) w Antenorydzie była mi zadana — Cień tu mówiący jest Jakub z Kassero, obywatel z miasta Fano; markgraf Azzo d'Este przy Oriaco w okolicy Padwy, dawniej zwanej Antenorydą od Antenora, założyciela Padwy, zamordować go rozkazał. [przypis redakcyjny]

randewu (z fr.) — spotkanie (w rękopisie: randewo). [przypis redakcyjny]

Ranek i wieczór — utwór należy do cyklu sonetów powstałych pod bezpośrednim wpływem Petrarki, stanowiących albo poetycką parafrazę utworu poety renesansowego, albo rozwinięcie (jak w tym przypadku) przejętego od włoskiego mistrza motywu. [przypis redakcyjny]

raniec (ros. raniec, z niem.) — tornister. [przypis redakcyjny]

rankor — uraza, zawziętość. [przypis redakcyjny]

rankor — żal, uraza. [przypis redakcyjny]

Ranowie — plemię zachodniosłowiańskie, zamieszkujące wyspę Rugię. [przypis redakcyjny]

rany* (starop.) — wczesny, przedwczesny, niedojrzały (por. rano, wcześnie rano); coś ranego w dordzałości: coś przedwczesnego („niewczesnego”) w czasie dojrzałości. [przypis redakcyjny]

rapcie — część umundurowania, paski do powieszania broni. [przypis redakcyjny]

rapcie — element umundurowania, paski do troczenia szabli. [przypis redakcyjny]

rapier — broń biała, dłuższa od szabli, noszona na co dzień przez mieszczan, popularna w Europie Zachodniej od XVI do XVII wieku. [przypis redakcyjny]

rapier — długa broń obosieczna z gardą (rękojeścią ochraniającą dłoń) w kształcie kosza drucianego. [przypis redakcyjny]

rapiery — długie, wąskie szpady lub szable. [przypis redakcyjny]

rapsodia (ραψωδία) — znaczyła u Greków wygłaszanie poszczególnych pieśni, mianowicie z Iliady i Odysei. Stąd przenośnie używa się na oznaczenie urywkowego, niesystematycznego wykładu. Trentowski nazwał ją (Myślini II, 443) w tym znaczeniu „siczą” pojęć (przez aluzję do Siczy Zaporoskiej). Od tego wyrazu pochodzą oczywiście używane później przez Kanta formy: rapsodyczny, rapsodycznie. [przypis redakcyjny]

rapsod — nazwy śpiewaka greckiego, użyto tu jako nazwy poematu. [przypis redakcyjny]

raptularzyk — notatnik. [przypis redakcyjny]

raptus puellae (łac.) — porwanie panny. [przypis redakcyjny]

rapt (z łac.) — porwanie. [przypis redakcyjny]

Rara avis in terris (łac.) — rzadki ptak na ziemiach. [przypis redakcyjny]

rara avis (łac.) — rzadki ptak. [przypis redakcyjny]

raritas (łac.) — rzecz rzadka. [przypis redakcyjny]

rasowy [płaszcz] — harasowy, arasowy, z materii wełnianej, szorstkiej. [przypis redakcyjny]

ratafja — rodzaj słodkiej wódki na korzeniach. [przypis redakcyjny]

rataj — rolnik, tu: parobek od wołów. [przypis redakcyjny]

ratione iuris bonorum terrestrium (łac.) — ze względu na prawo dóbr ziemskich (wolnych od obciążeń na rzecz wojska). [przypis redakcyjny]

ratione (łac.) — z przyczyny. [przypis redakcyjny]

rationem (łac.) — sprawa. [przypis redakcyjny]

rationes competentes (łac.) — odpowiednie dowody. [przypis redakcyjny]

rationes cum Republica inibit (łac.) — sposób obmyśli z stanami. [przypis redakcyjny]

rationes (łac.) — dowody. [przypis redakcyjny]

rationes (łac.) — dowody (słuszności naszej sprawy). [przypis redakcyjny]

rationes (łac.) — przyczyny. [przypis redakcyjny]

rationibus (łac.) — przyczynami. [przypis redakcyjny]

ratować w zachwianiu mdłego przyrodzenia — ratować słabą naturę ludzką (mdłe przyrodzenie) w czasie załamania (w zachwianiu). [przypis redakcyjny]

ratunek tylko z góry — tj. z Petersburga. [przypis redakcyjny]

ratunek upad z sobą bierze — ratunek (nawiązanie do ratowania Eurydyki przez Orfeusza) doprowadza do upadku (klęski). [przypis redakcyjny]

ratunk — ratunek; starop. przyrostek miał formę -unk (z niem. -ung). [przypis redakcyjny]

Ratusz mieścił się w przebudowanym pałacu Jabłonowskiego na placu Teatralnym (zniszczony w czasie powstania warszawskiego). W budynku ratusza znajdowały się biura policyjne. [przypis redakcyjny]

ratuszowa wieża — ratusz ten, mieszczący się od 1817 r. w dawnym pałacu Antoniego Jabłonowskiego, znajdował się naprzeciw Teatru Wielkiego na obecnym placu Teatralnym; został zburzony podczas powstania warszawskiego; obecnie stoi tu pomnik Bohaterów Warszawy. [przypis redakcyjny]

Ratusz — wspaniały pałac renesansowy z XVI w. obok ul. Rivoli, spalony w czasie Komuny Paryskiej (1871), odbudowany w latach 1872–1882. [przypis redakcyjny]

raut — eleganckie przyjęcie dla wielu dostojnych osób. [przypis redakcyjny]

raut (z ang. rout) — większe uroczyste przyjęcie wieczorne bez tańców. [przypis redakcyjny]

Rawena — Rawenna, miasto nad morzem Adriatyckim w środkowych Włoszech (bitwa w r. 1516). [przypis redakcyjny]

raz bratem, drugi raz przyjacielem — „przyjacielem” w liście można było tytułować jedynie mieszczanina, kupca; szlachcicowi należał się tytuł „pana brata”, stąd obraza Paska i dotkliwa odprawa, jaka z jego strony spotkała Żeromskiego. Listy pisywali u zamożniejszej szlachty zwykle osobni pisarze, zwani manualistami, a tylko ostatni zwrot listu dopisywał własnoręcznie korespondent, i tym się tłumaczy tytuł „pana brata”, dany Paskowi zgodnie ze zwyczajem przez samego Żeromskiego przy zakończeniu listu. [przypis redakcyjny]

raz — cios (por. razić, otrzymywać razy). [przypis redakcyjny]

razem (daw.) — dziś: jednocześnie, zarazem. [przypis redakcyjny]

Razem miejmy nadzieję (…) kto kocha, co inny porzucił — Jest to wzięte z Owidiusza, Amores II, 19, 4 i 5 z przestawieniem wierszy. Meijer, zastanowiwszy się nad tym, że są to słowa kochanka do męża swej kochanki, skłaniające go do nieodtrącania jej, sądzi, że są one całkiem nieodpowiednie tutaj na cytatę i usiłuje zrozumienie ich przystosować (w 2 wyd. swego przekładu podaje nową próbę). Baensch (287) podziela zdanie co do nieodpowiedniości, ale uznaje próby Meijera za daremne i nie widzi możności objaśnienia tych wierszy w myśl przykładu dla powyższej zasady. Appuhn (685) odrzuca wykładnię Meijera i podaje swoją, dla Francuza charakterystyczną. Wszystkie te wysiłki są próżne, bo de Spinoza nie liczy się oczywiście wcale z myślami okolicznymi poety, lecz wyjmuje tylko słowa jego dla ich własnej treści, nawołującej do solidarności emocjonalnej ludzi, a przecież i poeta ostatecznie to samo ma na myśli („żelazne” wyraża potępienie). [przypis redakcyjny]

razem niezłożonym — cięciem, przed którym się nie można obronić. [przypis redakcyjny]

razem płynąć po Dunajcu — w Ludzimierzu, gdzie Wanda spędzała lato. [przypis redakcyjny]

razem witam i (…) żegnam — zarazem witam i żegnam. [przypis redakcyjny]

razi — uderza boleśnie, bije, zabija. [przypis redakcyjny]

Raz jeszcze powtarzam: tak stoją rzeczy bynajmniej nie w młodzieńczych tylko utworach Wyspiańskiego. Polski dorobek dziejowy, polska, ukształtowana przez historię i niewolę psychika jako wystarczająca sobie całość — oto co stanowi sensorium naszych artystów, podstawę myślową naszych metafizyków, jądro rozumowań naszych politycznych doktrynerów. Swobodę niewyrzekania się tego stanu rzeczy, bronienie go wszelkimi sofizmatami — ma się na myśli dziś, gdy się mówi u nas o swobodzie tworzenia. Swobodą tą nazywa się możność pozostania wiernym własnej bierności wbrew wymaganiom własnej duszy i myśli. Swobody tworzenia się bronią ci, którzy nigdy żadnego okrucha nowej psychiki nie stworzyli; poprzestali na tworzeniu nowych wykrętów dla własnego bezwładu. [przypis redakcyjny]

raz jeszcze — w poprzednich wyd. BN: „jeszcze raz”. [przypis redakcyjny]

raz maty rodyła (ukr.) — raz matka rodziła; pierwsza część powiedzenia „Raz matka rodziła i raz się umiera”. [przypis redakcyjny]

Raz w raz — raz po raz, tu: stale. [przypis redakcyjny]

ręce uzbrajam tą miotełką mojej łaźni — według podania historycznego, zawartego w Kronice tzw. Galla-anonima, Bolesław Chrobry sam karał swoich wielmożów w łaźni rózgami. [przypis redakcyjny]