Przypisy

zakon (daw.) — prawo; tu: Prawo Mojżeszowe, powinności religijne nakazywane w biblijnym Pięcioksięgu Mojżeszowym. [przypis edytorski]

zakon (daw.) — prawo; żyć w zakonie (bożym): żyć zgodnie z prawem. [przypis edytorski]

Zakon (daw.) — Testament jako część Biblii. [przypis edytorski]

zakon (daw.) — tu: Biblia. [przypis edytorski]

zakon (daw.) — tu: prawo, przykazanie, wiara, religia. [przypis edytorski]

zakon (daw.) — tu: prawo. [przypis edytorski]

zakon (daw.) — tu: zasady wiary; wyznanie; religia. [przypis edytorski]

zakonkludować (daw., z łac.) — dojść do konkluzji, zakończyć wypowiedź wnioskiem. [przypis edytorski]

zakonkludować — zakończyć rozważania (dyskusję) wnioskami. [przypis edytorski]

Zakon Maltański — pot. joannici, szpitalnicy, kawalerowie maltańscy; pełna nazwa zakonu: Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników Świętego Jana, z Jerozolimy, z Rodos i z Malty (łac. Supremus Militaris Ordo Hospitalarius Sancti Ioannis Hierosolymitani Rhodiensis et Melitensis); katolicki zakon rycerski wywodzący się z bractw i zakonów rycerskich powstałych na Bliskim Wschodzie na fali pierwszych wypraw krzyżowych w średniowieczu. Znaczenie zakonu wiązało się z posiadanym potencjałem militarnym, w tym znakomitą flotą wojenną. [przypis edytorski]

Zakon Młodych Niemiec — organizacja paramilitarna działająca w Republice Weimarskiej od roku 1921. [przypis edytorski]

zakonodawca (daw.) — prawodawca. [przypis edytorski]

zakonodawca — prawodawca. [przypis edytorski]

zakonodawca — tu: dawca zakonu, tj. zasad religii. [przypis edytorski]

zakonotować (daw.) — zapamiętać. [przypis edytorski]

zakonotować — tu: zapamiętać. [przypis edytorski]

zakonotować — zapamiętać. [przypis edytorski]

zakon — prawo. [przypis edytorski]

zakon — prawo, zbiór zasad. [przypis edytorski]

Zakon Św. Jana z Jerozolimy — pot. joannici, szpitalnicy a. kawalerowie maltańscy: zakon rycerski założony w XII w., pierwotnie zajmujący się strzeżeniem bezpieczeństwa wewnętrznego w Królestwie Jerozolimskim. Po upadku Królestwa w 1291 zakon przeniósł się razem z templariuszami na Cypr; w 1309 zajęli wyspę Rodos (odtąd zwani Kawalerami Rodyjskimi). Po likwidacji zakonu templariuszy w 1317 papież przekazał joannitom większość ich dóbr i ziem. W 1522 Rodos została zdobyta przez Imperium Osmańskie, w 1530 cesarz Karol V roku pozwolił Kawalerom Rodyjskim osiedlić się na Malcie, gdzie przyjęli używaną do dziś nazwę Kawalerów Maltańskich. W 1798 Maltę zajęła flota Napoleona; po upadku Napoleona odzyskali część posiadłości, ale trudności finansowe zmusiły zakon do ich porzucenia i przeniesienia siedziby do Rzymu. Funkcjonują jako instytucja dobroczynna, opiekująca się chorymi i rannymi. [przypis edytorski]

zakon seraficzny a. zakon seraficki — nazwa używana w odniesieniu do wszystkich trzech gałęzi zakonu franciszkanów, związana z legendą mówiącą, że kiedy św. Franciszek otrzymał dar stygmatów na górze La Verna (łac. Alvernia) w Toskanii, ukazał mu się Jezus pod postacią Serafina, czyli anioła o sześciu skrzydłach. W miejscu tego objawienia założono pustelnię franciszkańską. [przypis edytorski]

zakonserwowan — daw. forma skrócona od: zakonserwowany. [przypis edytorski]

zakon (starop.) — prawo, zbiór praw; także: wyznanie, religia. [przypis edytorski]

zakon stary (daw.) — Stary Testament, judaistyczna część Biblii. [przypis edytorski]

zakon (tu daw.) — prawo, kanon zasad. [przypis edytorski]

zakon (tu daw.) — prawo; przepisy religijne zawarte w Biblii. [przypis edytorski]

zakon (tu daw.) — prawo, przepisy religijne zawarte w Biblii. [przypis edytorski]

zakon (tu daw.) — prawo, reguła; zbiór praw. [przypis edytorski]

Zakon — tu: prawo Boże. [przypis edytorski]

zakon — tu: prawo, przepisy religijne. [przypis edytorski]

zakon — tu: prawo. [przypis edytorski]

Zakopane — obecnie miasto w województwie małopolskim, siedziba powiatu tatrzańskiego. [przypis edytorski]

Zakopane — polskie miasto w województwie małopolskim, siedziba powiatu tatrzańskiego. [przypis edytorski]

Zakopiański Zamek — obecna nazwa to Kalacka Turnia. [przypis edytorski]

zakordonowany — tu: taki, który znalazł się za granicą; od daw. zakordonowy: zagraniczny. [przypis edytorski]

zakować (reg.) — zakukać. [przypis edytorski]

zakowany (starop.) — zakuty; wzmocniony (żelaznym) okuciem. [przypis edytorski]

za kratą — tj. w klasztorze. [przypis edytorski]

za kratę wyfrunę — losy autorki wiersza, Heli Blumengraber, nie są znane, ale ten fragment sugeruje, że w czasie wojny przebywała w zamknięciu: być może w getcie, więzieniu, obozie koncentracyjnym, obozie pracy lub obozie zagłady. [przypis edytorski]

zakrawać na — tu: zmierzać do. [przypis edytorski]

zakreślon — skrócona forma od: zakreślony. [przypis edytorski]

zakres — tu: zasięg. [przypis edytorski]

zakrystian — osoba nadzorująca zakrystię. [przypis edytorski]

zakrystian — sługa kościelny opiekujący się świątynią, przedmiotami liturgicznymi (naczyniami i szatami) oraz przygotowujący kapłanów do obrzędów w kościele rzymskokatolickim. [przypis edytorski]

zakrystian (wł. sacristia a. sacrista) — osoba świecka lub duchowna niższej rangi sprawująca nadzór nad zakrystią (bocznym pomieszczeniem w świątyniach chrześc. służącym do przechowywania szat i naczyń liturgicznych oraz do przygotowania się do sprawowania obrzędów); do jej obowiązków należy pomaganie kapłanowi podczas odprawiania mszy i sprawowaniu obrzędów (przy pogrzebach, chrztach, ślubach itd.), otwieranie i zamykanie drzwi świątyni (odźwierny), sygnalizowanie dzwonem odbywających się uroczystości kościelnych (dzwonnik), dbanie o porządek w świątyni, pomoc w ubieraniu kapłana i in.; też: kościelny. [przypis edytorski]

zakrystyjan (z łac. sacrista) — dziś: zakrystianin, sługa kościelny opiekujący się świątynią, przedmiotami liturgicznymi (naczyniami i szatami) oraz przygotowujący kapłanów do obrzędów w kościele rzymskokatolickim. [przypis edytorski]

zakrystyjan (z łac. sacrista) — dziś: zakrystian, sługa kościelny opiekujący się świątynią, przedmiotami liturgicznymi (naczyniami i szatami) oraz przygotowujący kapłanów do obrzędów w kościele rzymskokatolickim. [przypis edytorski]

Zakrzewski, Wincenty Walenty Ignacy (1844–1918) — historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego (od 1872 r.; w roku akademickim 1890/1891 rektor tegoż uniwersytetu), od 1881 r. członek Akademii Umiejętności; autor prac na temat dziejów politycznych Polski w XVI w. i studiów o reformacji w Polsce (m.in. Powstanie i wzrost reformacji w Polsce 1520–1572 1870, Stosunki Stolicy Apostolskiej z Iwanem Groźnym, Carem i Wielkim Księciem Moskiewskim 1872, Po ucieczce Henryka, dzieje bezkrólewia 1574–1575 1878, Stefan Batory, przegląd historii jego panowania i program dalszych nad nią badań 1887, a także przekrojowych publikacji podręcznikowych z zakresu historii nowożytnej; wraz ze Stanisławem Smolką kierował zespołem badaczy przeszukujących archiwa watykańskie pod kątem materiałów źródłowych do historii Polski. [przypis edytorski]

Zakrzewski Wyssogota, Ignacy (1745–1802) — pierwszy prezydent Warszawy, wybrany 16 kwietnia 1792, usunięty 18 maja 1792 przez konfederację targowicką; w kwietniu 1794 po wypędzeniu Rosjan ze stolicy w wyniku insurekcji warszawskiej objął ponownie prezydenturę; przewodniczący Rady Zastępczej Tymczasowej, następnie członek Rady Najwyższej Narodowej; po upadku powstania wywieziony do Petersburga, uwolniony w 1796. [przypis edytorski]

za który (…) dostanie (daw.) — za który dostać można. [przypis edytorski]

za kupią (daw.) — na handel. [przypis edytorski]

zakupna — dziś: zakupy. [przypis edytorski]

zakupno (daw.) — zakup, kupno. [przypis edytorski]

zakupno — dziś: kupno a. zakup. [przypis edytorski]

zakupno — dziś: kupno, zakup. [przypis edytorski]

zakurek — kurzawa, wiatr niosący pył śnieżny. [przypis edytorski]

zakurzon — zakurzony (daw. krótka forma przym.). [przypis edytorski]

zakusić (starop.) — zakąsić; ugryźć; spróbować. [przypis edytorski]

zakusi (ros.) — zakąście. [przypis edytorski]

zakusy — próby zdobycia czegoś. [przypis edytorski]

zakutać — owinąć. [przypis edytorski]

zakwefione kobiety — w kulturze muzułmańskiej kobiety zasłaniają twarz specjalną zasłoną, kwefem. [przypis edytorski]

zakwefiony — mający twarz osłoniętą kwefem, tj. zasłoną z tkaniny. [przypis edytorski]

zakwestionować — podać w wątpliwość słuszność czegoś. [przypis edytorski]

zakwilić — zapłakać. [przypis edytorski]

Załączona tablica symbolów — wskazany spis znajduje się na końcu tomu. [przypis edytorski]

załączona w Uwagach mapka — uwagi autora zostały włączone w tekst w odpowiednich miejscach jako przypisy autorskie; z przyczyn technicznych mapka okolic Wilczy nie mogła być uwzględniona w tej publikacji. [przypis edytorski]

załamany — zagięty. [przypis edytorski]

załamują karty — tj. znaczą w ten sposób karty do gry, oszukują w grze. [przypis edytorski]

załatwię to (…) — w oryg. niem.: „Werd' ich besorgen” grinste Ostap („Postaram się”, uśmiechnął się Ostap); red. WL. [przypis edytorski]

załgać się — tu: zakraść się, wśliznąć się. [przypis edytorski]

załoga a. załóg — tu: rękojmia. [przypis edytorski]

załoga (daw.) — zapomoga, subsydium, dziś powiedzielibyśmy „pożywienie”. [przypis edytorski]

załoga (daw.) — zasadzka. [przypis edytorski]

Załoga G (jap. Kagaku ninja tai Gatchaman) — japoński serial anime o tematyce science-fiction emitowany początkowo w latach 1972–1974, w Polsce po raz pierwszy emitowany w latach 1980–1981 na antenie TVP 1 początkowo pod tytułem Wojna planet. [przypis edytorski]

załoga — tu: zabezpieczenie. [przypis edytorski]

załoga — tu: zastaw, gwarancja. [przypis edytorski]

założone (…) od innych — dziś popr.: założone przez innych. [przypis edytorski]

założyć — tu: zasłonić. [przypis edytorski]

założył kościół św. Piotra w mieście Pięciokościelnym Bazoarium — w łac. oryg. Eclesiam sancti Petri de Bozoario inchoavit”. Miasto identyfikowano w tradycji rozmaicie (Borsod nad Cisą, Vasvar nad Raabą, Pécs/Pecz w płd.-zach. Węgrzech, zw. też Fünfkirchen); jednakże wychodząc od śladów założenia kościelnego ufundowanego przez króla Piotra, należy uznać, że chodzi tu o Starą Budę (dziś prawobrzeżna dzielnica Budapesztu; jej węg. nazwę Budavár zapisywano w romańskich tekstach jako Baduaria, Bedoara, Boduaria a. Bezuara); kościół pod wezwaniem św. Piotra w Budzie został zniszczony przez Tatarów w 1241 r. [przypis edytorski]

załubnie — obszerne, kryte sanie. [przypis edytorski]

zalabas — lovio pavidalo ėdžios gyvuliams šerti. [przypis edytorski]

zalać (…) pałę (pot.) — upić się. [przypis edytorski]

zalać pałkę (pot.) — upić się. [przypis edytorski]

zalać sadła za skórę — dokuczyć komuś. [przypis edytorski]

zalać sadła za skórę (fraz.) — uprzykrzać komuś życie, dręczyć kogoś, dokuczać komuś. [przypis edytorski]

za laty (starop. forma) — z latami, z czasem. [przypis edytorski]

za laty (starop. forma) — z latami; z czasem. [przypis edytorski]

zalecać się czymś (daw.) — mieć jakąś zaletę. [przypis edytorski]

zaledwiem połknął — inaczej: zaledwie połknąłem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

zaledwiem rozpoczął — inaczej: zaledwie rozpocząłem; przykład konstrukcji z ruchomą końcówką czasownika. [przypis edytorski]

zaledwiem was (…) opuściła — inaczej: zaledwie was opuściłam (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

zaledwiem zaczął — inaczej: zaledwie zacząłem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

zaledwie parę lat temu — tj. w 1926 roku. [przypis edytorski]

zaledwieśmy przebyli — zaledwie przebyliśmy. [przypis edytorski]

zaledwieśmy to uczynili — inaczej: zaledwie to uczyniliśmy (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

zaledwieśmy usiedli — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: zaledwie usiedliśmy. [przypis edytorski]

zaledwieśmy wjechali — konstrukcja z ruchomą końcówka czasownika; inaczej: zaledwie wjechaliśmy. [przypis edytorski]

zaledwie — tu: ledwo. [przypis edytorski]

zaledwo — dziś: zaledwie. [przypis edytorski]