Przypisy

Chenopodiaceae (hist. biol.) — komosowate, rodzina roślin zielnych wyróżniana w dawnych systemach taksonomicznych, obejmująca m.in. komosę, buraka i szpinak. Młode liście występującej w Eurazji komosy białej (Chenopodium album), czyli lebiody, dawniej jadano jako jarzynę, tak jak szpinak. [przypis edytorski]

Cheops, Cefren i Menkera — pomieszane i zniekształcone różne wersje imion władców starożytnego Egiptu z IV dynastii, panujących w latach 2620–2510 p.n.e., budowniczych trzech największych piramid: po grecku są to: Cheops, Chefren i Mykerinos, po egipsku: Chufu, Chafre i Menkaure. [przypis edytorski]

Cheops, Khefren i Mykerin — Cheops, Chefren, Mykerinos: greckie wersje imion władców IV dynastii, egipskie: Chufu (ok. 2620–2580 p.n.e.), Chafre (ok.2570–2530 p.n.e.) i Menkaure (2530–2510 p.n.e.), budowniczych trzech największych piramid. [przypis edytorski]

Che orgia! Che demoni! Che bestie infernale! (z wł.) — co za orgia, co za demony, co za bestie piekielne. [przypis edytorski]

che pazie diaboli incarnati (z wł.) — że paziowie to diabły wcielone. [przypis edytorski]

chera (daw.) — wietrzna, śnieżna pogoda; zamieć, zadymka. [przypis edytorski]

Cheraici, dziś Kereici a. Keraici — lud środkowoazjatycki, pochodzenia mongolskiego a. tureckiego, od XI w. wyznający nestorianizm, walczyli z Tatarami, pokonani weszli w skład imperium mongolskiego. [przypis edytorski]

cheraicki — związany z ludem Cheraitów. Cheraici, dziś Kereici a. Keraici — lud środkowoazjatycki, pochodzenia mongolskiego a. tureckiego, od XI w. wyznający nestorianizm, walczyli z Tatarami, pokonani weszli w skład imperium mongolskiego. [przypis edytorski]

Cheraitka — kobieta z ludu Cheraitów. Cheraici, dziś Kereici a. Keraici — lud środkowoazjatycki, pochodzenia mongolskiego a. tureckiego, od XI w. wyznający nestorianizm, walczyli z Tatarami, pokonani weszli w skład imperium mongolskiego. [przypis edytorski]

cher ami (fr.) — drogi przyjacielu. [przypis edytorski]

Cherau — na wschodnim brzegu Nilu, ok. 20 km na północ od Memfis. [przypis edytorski]

Cherbuliez, Victor (1829–1899) — francuski powieściopisarz pochodzenia szwajcarskiego, członek Akademii Francuskiej. [przypis edytorski]

cherche en gémissant (fr.) — szukający jęcząc, szukający wśród jęków. [przypis edytorski]

cherchez la femme (fr.) — szukajcie kobiety (wyrażenie oznaczające, że ukrytą przyczyną sprawy zazwyczaj jest kobieta). [przypis edytorski]

cherchez la femme (fr.) — szukajcie kobiety! (wyrażenie oznaczające, że ukrytą przyczyną sprawy zazwyczaj jest kobieta). [przypis edytorski]

cherchez l'homme (fr.) — szukajcie mężczyzny. [przypis edytorski]

cherem — klątwa religijna powodująca wykluczenie ze społeczności żydowskiej. [przypis edytorski]

Cheril (IV w. p.n.e.) — grecki poet, żyjący w Iasos w Sparcie. [przypis edytorski]

cherlać (daw.) — chorować, słabnąć. [przypis edytorski]

cherlać (pot.) — niedomagać, podupadać na zdrowiu, być przez dłuższy czas słabym. [przypis edytorski]

cherlak (daw.) — słabeusz. [przypis edytorski]

cherlak — ktoś cherlawy: słaby, chorowity. [przypis edytorski]

cherlak — osoba chorowita, wątła. [przypis edytorski]

cherlawy — słaby, chorowity. [przypis edytorski]

Cherofont — w innym przekładzie: Chajrefont. [przypis edytorski]

Cheronea — miejsce bitwy stoczonej 2 sierpnia 338 r. p.n.e., w której wojska Filipa II Macedońskiego zwyciężyły nad siłami ateńsko-tebańskimi, co spowodowało utratę niezależności przez państwa-miasta greckie. [przypis edytorski]

Cheroneja a. Cheronea — miasto w staroż. Beocji; tu Filip Macedoński zadał w 338 r. p.n.e. klęskę połączonym siłom Aten i Teb; pobity w tej bitwie przez Aleksandra Macedońskiego, syna Filipa, oddział Tebańczyków walczył do śmierci ostatniego wojownika. [przypis edytorski]

cheropotamy — ssaki z rodziny świniowatych, zamieszkujące Afrykę i Madagaskar. [przypis edytorski]

chersońskie wały — wały obronne Chersonia, miasta położonego nad Dnieprem, na płd. Ukrainy, nieco na północ od Krymu. [przypis edytorski]

Chersones a. Chersonez — staroż. gr. nazwa Półwyspu Krymskiego; także jedno z miast na Krymie (później. ros. Korsuń). [przypis edytorski]

Chersonez Acheruzyjski — Przylądek Acheruzyjski; nazwę Acheruzja nadano w starożytności kilku jeziorom i bagnom, które, podobnie jak różne rzeki zwane Acheron, były uważane za połączone z podziemną krainą zmarłych; później tym słowem zaczęto określać samą tę krainę. [przypis edytorski]

Chersonez Tracki — staroż. nazwa ob. półwyspu Gallipoli, pomiędzy cieśniną Dardanele a zatoką Saros. [przypis edytorski]

Chersonez Tracki — staroż. nazwa półwyspu Gallipoli, położonego wzdłuż Hellespontu (dziś: cieśnina Dardanele), po stronie europejskiej, pomiędzy tą cieśniną a zatoką Saros. [przypis edytorski]

cherub a. cherubin — anioł stojący wysoko w niebiańskiej hierarchii, przebywający blisko Boga. [przypis edytorski]

cherub a. cherubin — anioł stojący wysoko w niebiańskiej hierarchii, przebywający blisko Boga. [przypis edytorski]

cherub — a. cherubin; rodzaj anioła stojącego wysoko w hierarchii niebieskiej, tj. przebywającego najbliżej Boga. [przypis edytorski]

cherub a. cherubin — rodzaj anioła stojącego wysoko w hierarchii niebieskiej, tj. przebywającego najbliżej Boga. [przypis edytorski]

cherub — anioł znajdujący się wysoko w hierarchii. [przypis edytorski]

cherub — cherubin; anioł z jednego z wyższych chórów niebiańskich. [przypis edytorski]

cherubim a. cherub — anioł pozostający w bezpośredniej bliskości Boga. [przypis edytorski]

Cherubin a. Cherub — potężna istota nadprzyrodzona, występująca w Biblii, skrzydlaty strażnik, pomagający Bogu w rządzeniu światem. [przypis edytorski]

cherubin — anioł stojący wysoko w niebiańskiej hierarchii, przebywający blisko Boga; przen.: młody człowiek o delikatnej urodzie. [przypis edytorski]

cherubin — anioł stojący wysoko w niebiańskiej hierarchii, przebywający blisko Boga. [przypis edytorski]

cherubin — anioł stojący wysoko w niebiańskiej hierarchii. [przypis edytorski]

cherubin — anioł z jednego z wyższych chórów anielskich. [przypis edytorski]

cherubin — anioł znajdujący się wysoko w hierarchii chórów anielskich. [przypis edytorski]

cherubinek (z hebr.) — aniołek, bardziej przypominający puttę (anioła przedstawianego w formie pucołowatego dziecka) niż Cherubina. [przypis edytorski]

cherubini (hebr. lp cherub, lm cherubim: silni) — w tradycji judaistycznej i chrześcijańskiej istoty nadprzyrodzone, stojące wysoko w hierarchii bytów, znajdujące się w bezpośredniej bliskości Boga. [przypis edytorski]

cherubini i serafini — anioły znajdujące się wysoko w hierarchii chórów anielskich. [przypis edytorski]

cherubini (z hebr. cherubim: silni) — w tradycji judaistycznej i chrześcijańskiej istoty nadprzyrodzone, stojące wysoko w hierarchii bytów, znajdujące się w bezpośredniej bliskości Boga; tu również: żartobliwe nawiązanie do nazwiska Cherubiniego, wielbiciela talentu Marii Szymanowskiej. [przypis edytorski]

cherubin — potężna istota nadprzyrodzona występująca w Biblii, skrzydlaty strażnik, pomagający Bogu w rządzeniu światem; Bóg po wygnaniu pierwszych ludzi z ogrodu Eden umieścił przed nim cherubinów i płomienisty miecz wirujący, by strzegli drogi do drzewa życia (Rdz 3, 24). [przypis edytorski]

cherubin — potężna istota nadprzyrodzona, występująca w Biblii, skrzydlaty strażnik, pomagający Bogu w rządzeniu światem; Bóg po wygnaniu pierwszych ludzi z ogrodu Eden umieścił przed nim cherubinów i płomienisty miecz wirujący, by strzegli drogi do drzewa życia (Rdz 3, 24). [przypis edytorski]

cherubin — potężny anioł. [przypis edytorski]

cherubiny i serafiny — anioły znajdujące się wysoko w hierarchii chórów anielskich. [przypis edytorski]

cherubiny (mit.) — anioły wyższego rzędu. [przypis edytorski]

Cherubin (z hebr.) — istota z jednego z wyższych chórów anielskich. [przypis edytorski]

Cheruskowie (łac. Cherusci) — plemię germańskich, zamieszkujące tereny obecnych płn.-zach. Niemiec, sąsiadujące z Galią. W 58 r. p.n.e., zostali pokonani przez Juliusza Cezara. W 9 r. n.e. w Lesie Teutoburskim Cheruskowie pod wodzą Arminiusa , odnieśli zwycięstwo nad znacznymi siłami legionów rzym. dowodzonych przez Warusa. Odwet na Chruskach wzięła w 15 r. armia rzymska Germanika nad Wezerą. [przypis edytorski]

cherym, właśc. cherem (hebr. חֵרֶם) — klątwa (wyraz spokrewniony z arab. charem: zabronione, tabu). [przypis edytorski]

che sarà, sarà (wł.) — co będzie, to będzie. [przypis edytorski]

Cheshire Cheese — nazwa fikcyjnego londyńskiego pubu (baru, gdzie podaje się głównie piwo); taką lub podobną nazwę nosiło kilka lokali w Londynie, położonych jednak daleko od sklepu Verloca w Soho. [przypis edytorski]

Chesterton, Gilbert (1874–1936) — ang. pisarz. [przypis edytorski]

Chesterton, Gilbert Keith (1874–1936) — angielski pisarz, krytyk literacki, publicysta; autor licznych esejów filozoficzno-religijnych, w których bronił światopoglądu chrześcijańskiego; w 1922 przeszedł z anglikanizmu na katolicyzm; w 1927 odwiedził Polskę, co przyczyniło się do jego popularności wśród Polaków. [przypis edytorski]

Chesterton, Gilbert Keith (1874–1936) — brytyjski pisarz. [przypis edytorski]

Cheszwan a. marheszwan — ósmy miesiąc żydowskiego kalendarza religijnego i drugi miesiąc żydowskiego kalendarza cywilnego. Wg kalendarza gregoriańskiego przypada na październik–listopad. [przypis edytorski]

Cheta — dziś: Hetyta. [przypis edytorski]

Cheta — dziś popr.: Hetyta. [przypis edytorski]

Chetem (egipskie chetem: warownia) — faraonowie zbudowali sieć ufortyfikowanych placówek broniących Egiptu także od wschodu; w Biblii jako jeden z przystanków podczas wędrówki Izraelitów z delty Nilu na półwysep Synaj wymieniono Etam, „na skraju pustyni”. [przypis edytorski]

Chetów — dziś popr.: Hetytów. [przypis edytorski]

Chetowie — dziś: Hetyci. [przypis edytorski]

Chetyjczyka — dziś popr.: Hetyty. [przypis edytorski]

chetyjski (daw.), dziś: hetycki — należący do ludu Hetytów (w powieści: Chetów), którzy przywędrowali do Anatolii (dziś Turcja) ok. 2000 r. p.n.e. Hetyci założyli tam państwo, które w XIV–XIII w. p.n.e. osiągnęło szczyt potęgi, stało się drugim imperium Bliskiego Wschodu i rywalizowało z Egiptem o dominację w Syrii. Około roku 1190 p.n.e. najazdy tzw. Ludów Morza, których inwazję udało się odeprzeć Egiptowi, spowodowały nagły upadek państwa hetyckiego. Powstały liczne państewka późnohetyckie w południowo-wschodniej Anatolii i północnej Syrii, które przetrwały do VIII w. p.n.e. Kiedy B. Prus tworzył swoją powieść, wiedza o Hetytach była uboga: uważano, że ich państwo znajdowało się na terenach północnej Syrii i wiedziano, że faraon Ramzes II podpisał traktat pokojowo-sojuszniczy z władcą Hetytów, poślubiając jego córkę. [przypis edytorski]

chetyjski — dziś: hetycki. [przypis edytorski]

chetyjski — dziś popr.: hetycki. [przypis edytorski]

cheval (fr.) — dosł. koń; w grze: obstawienie dwóch sąsiednich numerów jednym żetonem. [przypis edytorski]

chevalier (fr.) — kawaler. [przypis edytorski]

chevalier (fr.) — kawaler; rycerz. [przypis edytorski]

chevalier sans peur et reproche (fr.) — rycerz bez strachu i skazy. [przypis edytorski]

chevaux-léger a. chevau-léger (fr.) — szwoleżer, żołnierz lekkiej konnicy. [przypis edytorski]

Che venga nuda! (wł.) — Niech tańczy nago! [przypis edytorski]

Cheviot — góra w Anglii, w paśmie Cheviot Hills. [przypis edytorski]

chevreau (fr.) — kozia skóra. [przypis edytorski]

Chez les hommes nus (fr.) — u nagich ludzi. [przypis edytorski]

chez Magny (fr.) — u Magny'ego. [przypis edytorski]

Chez maman (fr.) — U mamy. [przypis edytorski]

chianti — rodzaj włoskiego wina czerwonego, produkowanego w Toskanii. [przypis edytorski]

chianti — włoskie wino wytrawne. [przypis edytorski]

chianti — wytrawne, czerwone wino włoskie, produkowane w Toskanii. [przypis edytorski]

chianti — wytrawne wino włoskie, produkowane w Toskanii. [przypis edytorski]

Chiara (wł.) — odpowiednik imienia Klara bądź przymiotnik: jasna, przejrzysta, jednoznaczna. [przypis edytorski]

Chiarenza a. Glarentza — średniowieczne miasto w zach. części Peloponezu, założone w XIII w. przez krzyżowców, którzy zawładnęli Księstwem Achai; było prężnym ośrodkiem handlu, utrzymując ożywione kontakty z Wenecją, Genuą i in. miastami włoskimi. [przypis edytorski]

Chiarini, Alojzy Ludwik (1789–1832) — prof. teologii, kanonik kapituły płockiej; urodzony we Włoszech, w Toskanii jako syn cieśli; ukończył uniwersytet w Pizie; od 1819 r. w Polsce; wykładał historię kościoła i „języki orientalne” (hebrajski i grecki) na Uniwersytecie Warszawskim oraz prowadził prywatnie kursy starożytności hebrajskiej; wydał słownik i gramatykę języka hebrajskiego po łacinie; pracował nad przekładem Talmudu na język fr.; był członkiem Komitetu Cenzury ksiąg i pism hebrajskich (od 1822), członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk (od 1827); zmarł w 1832 w pałacu Wincentego Krasińskiego, ojca Zygmunta, który pełnił rolę jego protektora. [przypis edytorski]

Chiavica — ulica Chiavica di Santa Lucia, historyczny fragment Via dei Banchi Vecchi w Rzymie. [przypis edytorski]

Chicago, już powstałego z ruin — po wielkim pożarze, który w 1871 zniszczył jedną trzecią miasta. [przypis edytorski]

Chicago — miasto w Stanach Zjednoczonych, położone nad jeziorem Michigan, w płn. części kraju. [przypis edytorski]

Chicago — miasto w Stanach Zjednoczonych, położone w stanie Illinois. [przypis edytorski]

chica (hiszp.) — dziewczyna. [przypis edytorski]

chichotając — dziś popr.: chichocząc. [przypis edytorski]

chichotek — dziś popr.: chichotków. [przypis edytorski]

Chief Salamander speaking! Halo, Chief Salamander is going to speak! (ang.) — mówi Chief Salamander [„naczelna salamandra” a. szef Salamander], Chief Salamander ma zamiar przemówić. [przypis edytorski]

chiffonnerie (fr.) — szmatki. [przypis edytorski]